سه ابزاری که شهردار جدید باید در اختیار داشته باشد
شش مطالبه مطرح شده از سوی محسن هاشمی، رئیس شورای شهر تهران، از جنس مشکلات کلیدی شهر، گلایه‌های شهروندان و نقطه ضعف عملکردی مدیریت شهری پایتخت در دوره اخیر است. این مطالبات مبتنی بر حل مشکلات ترافیکی و حمل و نقل به‌عنوان دو چالش اصلی شهروندان تهرانی، خدمات رسانی بهتر، مناسب‌تر و سریع‌تر از سوی شهرداری، تعیین تکلیف ساختار شهرداری از طریق اعمال اصلاحات و چابک‌سازی پیکره مدیریت شهری، شفاف‌سازی فرآیند مدیریت شهری، اصلاح منابع مالی و افزایش اتکا به درآمدهای پایدار و شتاب نوسازی بافت فرسوده است. هاشمی با تاکید بر آنکه این شش مطالبه از خواست عمومی شهروندان نشات گرفته است، اظهار کرد: شما نیز در این مسیر با اتکا به محورهای تعیین شده در قالب برنامه سوم با سرعت بیشتر از دوره اخیر حرکت کنید. اگر بنا باشد محمدعلی افشانی به‌عنوان شهردار جدید پایتخت، این مطالبات را مبنای اصلی کار خود قرار دهد و برنامه‌های مدنظر شورا اجرا شود و به خواست شهروندان پاسخ دهد به سه ابزار اصلی نیاز دارد.
ابزار نخست تعیین تکلیف لوایح دوقلوی حوزه مدیریت شهری شامل درآمدهای پایدار و مدیریت یکپارچه شهری است. این دو لایحه از یکسو با هدف رفع دغدغه وابستگی مسموم بودجه شهرداری‌ها به درآمدهای حاصل از ساخت وساز و از سوی دیگر ایجاد یکپارچگی در مدیریت شهری و کاهش تصدیگری دولت تدوین شده است. اجرای لایحه نخست، موجب می‌شود معادل ۶۰ درصد از درآمدهای سالانه شهرداری از اعتباراتی که از بخش‌های دولتی به شهرداری منتقل می‌شود و ۴۰ درصد آن با استفاده از امکانات محیطی و بالقوه در شهر در قالب اخذ عوارض محلی تامین شود. از این طریق به بخش مهمی از مطالبات شش‌گانه شورا و شهروندان با تغییر ساختار مالیه شهرداری پاسخ داده می‌شود. در قالب لایحه دوم نیز مجموعه‌ای از وظایف دولتی با هدف چابک‌سازی و کاهش تصدیگری از دولت گرفته و به شهرداری‌ها واگذار می‌شود. در این میان نقش دولت نیز از «متصدی» به «ناظر عالیه» تغییر پیدا می‌کند. به این ترتیب شهرداری‌ها به درآمدهای پایدار با وزن بالا برای اداره شهرها دسترسی پیدا می‌کنند.
ابزار دومی که از دیدگاه کارشناسان شهری، شهردار جدید پایتخت به آن نیاز دارد، دارا بودن اختیار برای تعیین و تصویب عوارض و مالیات‌های جدید شهری یا واقعی‌سازی نرخ عوارض و مالیات‌های شهری موجود است. این ابزار نیز می‌تواند مسیر شهرداری برای دستیابی به درآمدهای پایدار و پاسخگویی به مطالبه شهروندان را باز کند. ابزار سوم نیز حمایت و پشتیبانی واقعی دولت از جنبه مالی است. طی دوره اخیر مدیریت شهری با وجود برقراری رابطه و تعامل مناسب میان شهرداری و دولت، اما عملا اتفاق خاصی در این حوزه به وجود نیامد. اما اینکه این سه ابزار در زمان کنونی تا چه اندازه برای شهردار جدید پایتخت فراهم است سوالی است که مدنظر برخی از کارشناسان شهری قرار دارد و می‌تواند به پاشنه آشیل سرعت در خدمات‌رسانی شهرداری در دوره جدید تبدیل شود.
در این میان بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد اگرچه شهردار جدید پایتخت در برنامه خود شش محور مطالبه شورای شهر و شهروندان را به شکل پررنگ مورد توجه قرار داده و در بخش راهکارهای حل این مطالبات، محورهای مورد قبول کارشناسان را که بخشی از آن در راستای الگوهای تجربه شده جهانی است، ارائه کرده است؛ اما نکته مهم که در مورد این برنامه‌ها وراهکارهای ارائه شده مورد بحث جدی کارشناسان قرار گرفته، قابلیت اجرای این برنامه‌ها است. به گونه‌ای که حتی اگر شهردار جدید پایبند به اجرای برنامه‌های ارائه شده خود به شورای شهر تهران باشد اگر شرایط برای اجرای آنها فراهم نباشد نمی‌تواند در پایان سه سال به محقق شدن اهداف این برنامه امیدوار بود.
بررسی‌های «دنیای اقتصاد» از کارشناسان و مدیرانی که حوزه مسوولیتی آنها نظارت بر شهرداری‌های کشور است، نشان می‌دهد: با توجه به کارنامه عملکرد شهردار جدید، به زودی باید شاهد تغییرات جدی در روند اداره شهر تهران بود. پیام ایجاد تغییرات جدی در روند اداره شهر می‌تواند این باشد که محمدعلی افشانی در برنامه‌ها متوقف نخواهد بود و اجرای آن را به گونه‌ای استارت می‌زند که به زودی شاهد تحولات مثبت در این حوزه باشیم. این در حالی است که در دوره مدیریت شهری اخیر اعتقاد بر این بود که جنس مشکلات شهر تهران به شکلی است که نباید انتظار تحولات مثبت در کوتاه‌مدت وجود داشته باشد.
اما از دیدگاه کارشناسان حوزه شهری یکی از اصلاحاتی که در کوتاه مدت در شهر تهران در راستای حل مشکلات کلیدی و برنامه‌های ارائه شده از سوی محمدعلی افشانی می‌تواند انجام شود جراحی اساسی در نظام مدیریت حمل و نقل و ترافیک شهری است که هم‌اکنون با دو چالش عمده مواجه است. این حوزه از یکسو با کمبود ناوگان حمل و نقل عمومی در مترو و اتوبوس مواجه است و از سوی دیگر هزینه واقعی استفاده از خودروهای شخصی از سوی استفاده‌کنندگان آنها پرداخت نمی‌شود. البته افشانی مطابق با آنچه در برنامه‌های خود اعلام کرده، می‌تواند در مسیر طراحی و دریافت عوارض سوخت حرکت کند. البته شاید این مسیر در کوتاه مدت به بار ننشیند اما در کنار آن مدیریت شهری می‌تواند برنامه اخذ عوارض تردد از بزرگراه‌ها (شبکه معابر موجود در محدوده زوج و فرد) را در کوتاه مدت با اخذ مجوز از شورای عالی ترافیک اجرایی کند. در عین حال مطابق آنچه مدیران و مسوولان در وزارت کشور اعلام کرده‌اند لوایح دوقلو در سال جاری نیز به تصویب نهایی دولت خواهد رسید. این موضوع باعث می‌شود از یکسو چندگانگی در مدیریت امور شهری حذف شود و از سوی دیگر افزایش درآمدهای پایدار شهری را به دنبال خواهد داشت.
در گام سوم نیز واقعی‌سازی حمایت دولت اهمیت دارد. در این حوزه شهرداری با اخذ مالیات از املاک می‌تواند از یکسو به درآمد پایدار دسترسی پیدا کند و از سوی دیگر با توجه به اتفاقات اخیر بازار مسکن از طریق اصلاح فرمول شارژ شهری، با احتکار و کمبود مصنوعی عرضه مسکن مقابله و به دولت کمک کند. حتی شهرداری می‌تواند پیشنهاد دهد همچون برخی کشورها مسوولیت اخذ مالیات از خانه‌های خالی که حداقل یک‌سال است اجرای آن با تعویق مواجه شده است بر عهده گیرد. به‌عنوان مثال هم‌اکنون در انگلیس، مسوولیت اخذ مالیات از خانه‌های خالی بر عهده شهرداری قرار دارد و درآمد حاصل از آن به خزانه شهرداری واریز می‌شود. همچنین در کنار آن به تنظیم بازار مسکن کمک می‌شود.
این ابزارها کمک می‌کند تا شهردار جدید پایتخت در مسیر تحقق وعده‌های خود موفق‌تر عمل کند. این در حالی است که مدیریت شهری پایتخت در دوره اخیر از چهار دستور کار خود نتوانست در همه حوزه‌ها موفق عمل کند. مبارزه با رانت و فساد، حل مشکلات ترافیک و آلودگی هوا، آسیب‌های اجتماعی و اجرای برنامه‌های جدید برای نوسازی بافت فرسوده و همچنین کاهش هزینه‌های اداره شهر، چهار محور کاری مدیریت شهری دوره اخیر بود. در این دوره کوتاه اگرچه در حوزه مبارزه با رانت و فساد با راه‌اندازی سامانه شفافیت(این سامانه هنوز کامل نیست) و کاهش هزینه‌های شهر گام مثبتی برداشته شد اما در سایر حوزه‌ها حرکت مثبت و پرشتاب مشاهده نشد.
