روابط پاکستان و آمریکا در دوره کنونی؛ نظم ترامپی برای آسیا

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از مهر ، کشور پاکستان به دلایل مختلفی از جمله موقعیت ژئوپلیتیک و همراهی با سیاست های غرب همواره یکی از متحدین ایالات متحده در منطقه بوده است. همین امر باعث شده است تا این کشور همواره از کمک های نظامی و مالی غرب بهره مند شود.

با این حال گویا این همراهی با چالشی اساسی مواجه شده است. دونالد ترامپ رئیس جمهوری کنونی آمریکا از همان آغاز تبلیغات انتخاباتی خود همواره بر این نکته تاکید می کرد که در صورت به قدرت رسیدن با پاکستان برخورد خواهد کرد و کمک های نظامی و مالی به این کشور را محدود خواهد نمود، چه این که به عقیده ترامپ و تیم وی، اسلام آباد نه تنها در مقابل کمک های مالی واشنگتن همکاری با غرب نداشته است بلکه از این کمک ها برای بازیابی قدرت تروریسم استفاده کرده است.

ترامپ همچنین بر این باور است که پاکستان کشوری تروریسم پرور است و باید با آن مقابله کرد. شاید برخی ها در گفته های ترامپ تردید می کردند اما وی به محض روی کار آمدن دست به عملی کردن شعارهای انتخاباتی خود زد، به همین دلیل هم اکنون روز به روز شاهد اظهارات ضد پاکستانی شدیدی از سوی کاخ سفید هستیم.

کاخ سفید در حال حاضر نیز مشغول بحث و رایزنی داخلی در مورد سرعت انجام اقدامات تنبیهی و مقیاس و میزان گام‌های تنبیهی ممکن علیه پاکستان است. این بحث‌ها استدلال‌هایی در مورد روسای جمهور پیشین ایالات متحده را نیز بازتاب می‌دهد.

برخی مقامات و افسران ارتش با اقدام سخت‌گیرانه علیه پاکستان موافق هستند و معتقدند که آمریکا در تمام این سال‌ها در ازای کمک‌های خود به پاکستان، سهم ناچیزی دریافت کرده است. اما صداهای دیگری از درون کاخ سفید به گوش می‌رسد که نشان می‌دهد برخی از دولت‌مردان آمریکایی در مورد بیگانگی و دشمنی با یک کشور مسلح به سلاح هسته‌ای که ۲۰۰ میلیون نفر جمعیت داشته و در همسایگی چین قرار دارد، نگران هستند. انتصاب پر سر و صدای «جان بولتون» به عنوان مشاور امنیت ملی و «مایک پومپئو» برای وزارت امور خارجه، می‌تواند این بحث را به سمت اقدامات شدیدتر علیه اسلام آباد متمایل نماید.  

این اولین بار نیست که تعلیق کمک‌های نظامی رخ می‌دهد. ایالات متحده بعد از حملات ۱۱ سپتامبر بودجه امنیتی پاکستان را محدود کرد. اما بر خلاف دولت‌های پیشین، نمایندگان ترامپ در سال جاری به طور دائم به دنبال حذف کمک‌های نظامی هستند که می‌تواند بر بودجه دفاعی پاکستان تأثیر بگذارد و بر این کشور فشار وارد کند و پاکستان را از دسترسی به سخت افزار نظامی مطلوب ایالات متحده محروم کند.  

کاخ سفید همچنین حتی اقدامات شدیدتری علیه پاکستان را ارزیابی می‌کند که شامل ممنوعیت ویزا و یا سایر اقدامات تنبیهی علیه اعضای دولت پاکستان، ارتش یا سرویس اطلاعاتی ISI است. مقامات کنونی و سابق دولت آمریکا به نشریه فارن پالیسی گفته‌اند کسانی که مظنون هستند که به طالبان و نیروهای حقانی اجازه می‌دهند که از پناهگاه‌های خود در داخل پاکستان حملاتی انجام دهند، با اقدامات تنبیهی آمریکا مواجه خواهند شد.

یکی از مقامات ارشد دولت پاکستان که می‌خواست نامش فاش نشود، هفته گذشته به خبرنگاران گفت: ما آماده هستیم هر آنچه لازم است برای حفاظت از پرسنل ایالات متحده و تامین منافع ایالات متحده در منطقه انجام دهیم. با انجام این اقدامات تنبیهی؛ به طور واضح و آشکار برخورد با پاکستان نمود پیدا خواهد کرد و این امر انحلال یک اتحاد نظامی پریشان را در پی خواهد داشت. اتحاد نظامی که در طول جنگ سرد متولد شد و پس از حملات ۱۱ سپتامبر تجدید شد.

«باراک اوباما» و «جورج دبلیو بوش» روسای جمهور سابق آمریکا نیز از پاکستان مصرا خواسته بودند تا علیه طالبان و هم قطاران آنان در شبکه حقانی اقدام کنند. اما از درگیری با پاکستان اجتناب ورزیدند.

در دولت‌های پیشین، مقامات رسمی از ترس اینکه پاکستان می‌تواند هر گونه مذاکره صلح را در افغانستان تخریب کند، تمایلی به اعمال فشار زیاد نداشتند. همچنین نگران بودند که پاکستان خطوط ارتباطی عرضه و تامین تدارکات نیروهای تحت رهبری ایالات متحده در افغانستان را مسدود سازد یا اینکه فشار آمریکایی‌ها موجب شود جهادی‌ها جسور شوند و تلاش کنند کنترل تسلیحات هسته‌ای این کشور را در دست بگیرند.

 از طرفی دو حمله مرگبار در کابل در ماه ژانویه توسط طالبان انجام شد. تنها چند روز پس از آنکه خبر تعلیق کمک‌های ایالات متحده اعلام شد و پس از آنکه توئیت ترامپ در مورد انتقاد شدید از پاکستان صورت گرفت؛ این اتفاق رخ داد.

بنابراین نیاز فوری به بحث و گفتگو احساس شد. برای منتقدان اسلام آباد، حملات - از جمله یک بمب‌گذاری انتحاری که جان ۹۵ نفر را گرفت - یک الگوی آشنا از سال‌های گذشته را خاطرنشان کرد: واشنگتن پاکستان را تهدید به مجازات کرد و نمایندگان آن کشور در افغانستان دست به اقدام تلافی جویانه زدند. یک افسر سابق سیا گفته است که این حملات مقابله و تلافی به رهبری ISI بوده است.

 بنابراین اوضاع سیاسی برای پاکستان در کنگره آمریکا- و همچنین در پایتخت‌ کشورهای غربی- مناسب نیست و خصومت و دشمنی همچنان رو به افزایش است. چند سال قبل و در سال ۲۰۰۹، اعضای کنگره آماده بودند تا از تعهدات چند میلیارد دلاری چند ساله برای کمک‌های امنیتی به پاکستان حمایت کنند. اما آن روزها تمام شده و هر دو طرف صبرشان از اسلام آباد به سر آمده است.

به گفته یکی از مقامات ارشد وزارت امور خارجه، پاکستان در معرض خطای محاسباتی و اشتباه در خصوص میزان صبوری و مرز ناامیدی، هم در مورد واشنگتن و هم سایر دولت‌های خارجی قرار دارد. یکی از مقامات که اجازه نداد سخنان وی ضبط شود، گفت: در گذشته، پاکستان تلاش کرده است تا حداقل اقدامات مورد نیاز را برای جلب مشوق‌های ایالات متحده بدون تغییر اساسی در سیاست و استراتژی خود انجام دهد.

واشنگتن، علاوه بر اقدامات یک جانبه، با موفقیت یک لایحه پولشویی بین المللی را به تصویب رساند تا پاکستان را در لیستی جهت بررسی و پیگیری قرار دهد. در حقیقت پاکستان مظنون است که تامین مالی تروریست‌ها را انجام می‌دهد. این حرکت زنگ‌های هشدار را در اسلام آباد به صدا در آورد. پاکستان روی چین و عربستان سعودی برای شکست خوردن این اقدام حساب کرده بود. با این حال، پاکستان این اتهام را انکار کرده و نمی‌پذیرد که به رهبران ستیزه‌جویان و گروههای تروریستی پناه داده تا علیه نیروهای ایالات متحده و دولت افغانستان حملات را طراحی و اجرا کنند.

«اعزاز احمد چودری» سفیر پاکستان در ایالات متحده، طی یک ایمیل به نشریه فارن پالیسی نوشت: امروز هیچ حضور سازمان یافته‌ای از طالبان افغان یا شبکه حقانی در داخل پاکستان وجود ندارد. چودری گفت: پاکستان همچنان به همکاری با ایالات متحده برای برقراری صلح در افغانستان متعهد باقی مانده است. با این حال، ما باور داریم که سرزنش کردن متحدانی که اهداف مشترک را دنبال می‌کنند،  کمکی به دستیابی به صلح و ثبات منطقه‌ای پایدار نمی‌کند.

با این حال، سازمان‌های اطلاعاتی غربی اصرار دارند که سازمان جاسوسی پاکستان، سرویس اطلاعاتی ISI، به مدت طولانی به عنوان یک شاهراه حیاتی برای طالبان افغانستان و شرکای آنها در شبکه حقانی به کار گرفته شده است. با تامین تسلیحات، پول نقد و مشاوره، ISI به طالبان کمک کرد تا در طول جنگ داخلی افغانستان در دهه ۱۹۹۰ به قدرت برسند. پس از آنکه رژیم طالبان با حمله نیروهایی به رهبری ایالات متحده در سال ۲۰۰۱ سرنگون شد، ISI همچنان حمایت خودش را از شورش شبه نظامیان، علیه دولت به رسمیت شناخته شده در مراجع بین‌المللی در کابل، حفظ کرد.

پاکستان برای مقابله با هند، دشمن قدیمی خود، افغانستان را به عنوان یک شریک و دوست می‌بیند و افغانستان را به عنوان راهی برای مقابله با نفوذ هند و مانند حیاط خلوت در نظر می‌گیرد. افغانستان در صورت وقوع جنگ تمام عیار می‌تواند به پاکستان «عمق استراتژیک» ارائه دهد. مقامات پیشین ایالات متحده اظهار داشتند که اسلام آباد انکار می‌کند که به ستیزه‌جویان کمک می‌کند، اما مقامات اطلاعات و افسران ارتش پاکستان به طور خصوصی، ارتباطات خود را با طالبان به عنوان مانعی در برابر تهدید در نظر گرفته شده توسط هند، تایید کرده‌اند.

از دیگر سو به همان میزان که شاهد دور شدن پاکستان از آمریکا هستیم، مناسبات اسلام آباد با پکن و مسکو در حال بهبودی است. این که چه دلایل و انگیزه هایی باعث این روندها شده است مهمترین پرسشی است که در این رابطه مطرح می شود.

نخست باید گفت کلید بهبود روابط اسلام آباد با پکن و مسکو از مدت ها پیش زده شده بود، چه این که این دو قدرت با پذیرش پاکستان در سازمان شانگهای به صورت دائم موافقت کرده بودند. البته این تنها دلیل ممکن نبوده است، چرا که چینی ها در راستای پروژه یک کمربند-یک جاده روابط نزدیک با پاکستان را در اولویت سیاست خارجی خود قرار داده و روز به روز با این کشور قراردادهای متعددی به امضا می رسانند. در هیمن زمینه شاهد سرمایه‌گذاری بیش از ۶۰ میلیاردی چینی ها در پاکستان هستیم. ادامه این روند شراکت استراتژیکی را بین پکن و اسلام آباد به وجود می آورد.

نکته دوم به تغییر بازی ها در منطقه آسیا-پاسیفیک بر می گردد. بر اساس راهبرد آمریکایی ها که اخیرا در استراتژی امنیت ملی این کشور نیز آشکار شده است، ایالات متحده در راستای کنترل چین به دنبال متحدی است که بتواند چالشی در برابر این غول آسیایی باشد، در نتیجه آنها در این رابطه امیدواری بالایی به هند دارند. اهمیت این امر بدین دلیل است که هندی ها دشمنی سطح بالایی با پاکستان دارند.

سومین نکته این که آمریکا به دلیل حضور در افغانستان و انتقاد از رویکردهای پاکستان در این کشور از هند خواسته‌اند تا نقش بیشتری را در افغانستان بر عهده بگیرد و همین امر نیز واکنش سخت پاکستان را برانگیخته است. هند در دوران «نارندا مودی» نزدیکی و همکاری گسترده‌تری با واشنگتن داشته است.

مسئله اساسی این است که در بحث استراتژی جدید ترامپ در افغانستان اصلا این گونه نیست که پاکستانی‌ها از کمک های مالی آمریکا سوء استفاده کرده اند، بلکه نکته در این است که بازی در آسیا عوض شده است و پاکستان نمی تواند ابزار بازی جدید واشنگتن در منطقه باشد. آمریکایی ها پیشتر نیز از روابط ویژه اسلام آباد با گروه های تروریستی اطلاع داشته اند اما این امر را نادیده می گرفتند.

در واقع ترامپ سنت جدیدی(کدنویسی جدیدی) را در آسیا آغاز کرده است. بر اساس این کدنویسی، آمریکا در حال طبقه بندی جدید ژئوپلیتیک در آسیا است، بدین ترتیب که مفهوم «آسیا-پاسیفیک» در حال تبدیل به ایندیا-پاسیفیک است. این بحث جدیدی است که بر اساس برنامه‌ریزی های کلان ژئوپلیتیک به تدریج ستون‌های آن فراهم می شود. تقریبا مهمترین بخشی که تحلیل گران و استراتژیست های چینی بر آن تاکید می کنند  همین مفهوم هند-پاسیفیک است.

نکته دیگر مطرح کردن بحث گروه ۴ از سوی «رکس تیلرسون» وزیر امور خارجه سابق آمریکا است. ژاپن به عنوان لنگرگاه شرقی، استرالیا به عنوان لنگرگاه جنوبی، هند به عنوان لنگرگاه غربی در کنار آمریکا اعضای این گروه را تشکیل می دهند.

موضوعی که نباید از نظر دور داشت این است که مقابله با نفوذ ایران، چین، روسیه و پاکستان در افغانستان اصلی‌ترین هدف آمریکا از استراتژی جدیدش در افغانستان است. لذا در رابطه با چشم انداز موضوع باید گفت که سخنان تند ترامپ علیه پاکستان که نشانه ای از تداوم خصومت در روابط اسلام آباد و واشنگتن خواهد بود، می‌تواند موجب فاصله گرفتن بیشتر این کشور از آمریکا و گرم تر شدن روابط با چین و روسیه به عنوان دو رقیب بین المللی کاخ سفید شود. به ویژه آنکه آمریکا همزمان با تشدید تنش در روابط با پاکستان از طریق متهم کردن این کشور به حمایت از تروریسم، در مسیر نزدیکی بیشتر با هند قرار گرفته است.