روند کاهشی تراز آب خزر

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از  ایرنا، حمید علیزاده لاهیجانی عصر دوشنبه در نشست تخصصی بررسی نوسانات تراز آب دریای خزر افزود: البته پیش بینی بیشتر از 18 ماه زیاد صحیح نیست و بر روی پیش بینی های بلند مدت نمی شود تکیه چندانی کرد.

وی ادامه داد: حوزه آبریز خزر حدود 10 برابر خود دریای خزر است که در کشورهای اطراف این حوزه آبی توزیع شده است.

معاون پژوهشی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی عنوان کرد: در حوزه آبریز دریای خزر زمین های یخی، ارتباط هیدرولوژیکی، یخچال های دائمی که موجب افزایش تراز آب خزر شوند وجود ندارد.

علیزاده تصریح کرد: حدود 62 میلیون نفر در روسیه در حاشیه خزر، 12 میلیون نفر در ایران، تمام جمعیت جمهوری آذربایجان و بخشی از جمعیت ترکمنستان در حاشیه حوزه آبریز خزر زندگی می کنند از این رو تمام رودخانه های منتهی به خزر دست خورده اند و بیشترین سد بر روی رودخانه ولگا به عنوان منبع اصلی خزر احداث شده است.

معاون پژوهشی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی اظهار داشت: وسعت مصرف آب در حوزه آبریز خزر در سال 2007 حدود 43 کیلومتر مربع در سال اعلام شده بود، بیشترین مصرف در اواخر دهه 80 رخ داد اما بعد از آن کاهش یافت.

وی به فعالیت های انسانی به عنوان یکی از عوامل کاهش تراز آب خزر اشاره کرد و گفت: احداث سد بر روی رودخانه های منتهی به خزر تاثیر بسیار زیادی بر تراز آبی آن داشته و اگر سدها باز شوند تراز آب یک متر بالاتر خواهد آمد.

علیزاده افزود: افزایش دما، بالا رفتن تبخیر و تغییر در پوشش برفی در حوزه ولگا از دیگر عوامل نوسات تراز آب خزر است.

وی با اشاره به اینکه 4 سانتیمتر از تراز خزر مربوط به تغییرات دمای آب در فصول مختلف است، ادامه داد: سیلاب تاثیر بسیار زیادی در افزایش تراز دارد به طوری که سیلاب های فصلی می توانند تا 40 سانتیمتر تراز آب را افزایش دهند.

علیزاده عنوان کرد: تاریخ نشان می دهد دریای خزر همواره دستخوش نوسانات شدیدی بوده است به طوری که شدیدترین کاهش تراز آب 8 هزار سال پیش رخ داد که بر اثر آن خزر شمالی، مرداب انزلی و تمام تالاب ها و خلیج حاشیه خزر خشک شدند، بعید به نظر می رسد که چنین کاهش ترازی دوباره تکرار شود.

معاون پژوهشی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی اضافه کرد: اثر تراز آب بر روی تغییرات توده ای، شیمی و رسوبی دریای خزر تاثیرات زیادی می گذارد، خزر یک دریاچه است اما از لحاظ زمین شناسی رفتاری اقیانوس گونه دارد.

رییس گروه پژوهشی مدیریت محیط زیست وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز در این نشست گفت: براساس پیش بینی سازمان جهانی هواشناسی با توجه به روند گرمایش کره زمین تا سال 2100 یعنی انتهای قرن 21 شاهد کاهش 3 تا 5 متری تراز آب دریای خزر خواهیم بود که این موضوع چالش های زیادی را به وجود می آورد. 

همایون خوشروان افزود: خزر دریایی است که تنها راهیافت به سوی حیات دوباره تمدن ایرانی خواهد بود. 

رییس گروه پژوهشی مدیریت محیط زیست وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ادامه داد: اگر زمانی منابع آبی موجود در کشور با اولویت نوار ساحلی خزر تمام شود می توان با استفاده از این پهنه آبی کمبود آب را جبران و حیات ایران را نجات داد زیرا شوری آب خزر یک سوم آب اقیانوس ها است. 

وی اضافه کرد: مرکز ملی مطالعات دریای خزر از سال 72 مسئولیت حاکمیتی مطالعات و تحقیقات خزر را بر عهده گرفته و تاکنون گزارش های رسمی زیادی درخصوص نوسانات تراز آب خزر تهیه و ارائه کرده است. 

خوشروان ادامه داد: در راستای مسائل مرتبط با نوسانات آب خزر چند سوال مطرح می شود یکی اینکه ذینفعان چگونه می توانند از خزر بهره ببرند و دوم اینکه چگونه توسعه پایدار داشته باشند. 

رییس گروه پژوهشی مدیریت محیط زیست وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به چالش های حوزه خزر اشاره کرد و گفت: فرسایش سواحل یکی از چالش هایی است که نگرانی هایی را به وجود آورده است که طی دهه 60 و 70 برای جبران خسارات و جلوگیری از فرسایش بیشتر هزینه زیادی را متحمل شدیم. 

وی ادامه داد: در قرن 21 که کاهش تراز آب خزر را تجربه می کنیم خشک شدن تالاب ها را شاهد هستیم که در این میان 95 درصد تالاب میانکاله که از خزر تغذیه می کند خشک شده است همچنین خلیج گرگان در آستانه خطر خشک شدن قرار دارد. 

رییس گروه پژوهشی مدیریت محیط زیست وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تاکید کرد: خشک شدن خلیج گرگان خطر بروز گرد و غبار را در شمال کشور فراهم می کند بنابر این برای جلوگیری از این خطر باید اقدامات لازم صورت گیرد. 

وی به سابقه تاریخی نوسان تراز آب دریای خزر اشاره کرد و گفت: خزر کاهش 70 متر پایین تر از آب های آزاد را نیز تجربه کرده است، سال 1930 تا 1978 از تراز منهای 29 به منهای 26 رسید، در واقع در این 48 سال تراز آب خزر به شدت افت کرد که احداث سد بر روی رودخانه های منتهی به خزر به ویژه ولگا تاثیر بسزایی در این کاهش داشته است. 

خوشروان خاطرنشان کرد: حجم سدهای ساخته شده بر روی رودخانه های منتهی به خزر به 50 میلیارد متر مکعب می رسد که اگر دریچه این سدها باز شود سالانه 12 سانتیمتر به تراز خزر اضافه می شود. 

عضو کمیته ملی نجات خلیج گرگان در ادامه به فعالیت های انسانی به عنوان دیگر عامل کاهش تراز آب خزر اشاره کرد و بیان داشت: در سال هایی که شاهد کاهش تراز آب خزر بودیم زمین های زیادی به فلات ایران اضافه شد، این زمین ها تصرف و شهرک های اقماری در حاشیه خزر ساخته شد و از سال 1995، به مدت 18 سال شاهد بالا آمدن تراز آب خزر بودیم که در این شرایط خسارات زیادی به ویلاهای ساخته شده در حاشیه خزر وارد شد. 

خوشروان گفت: در قانون فاصله 60 متر برای حریم و بستر دریا در نظر گرفته شده که در شرایط کنونی مناسب نیست و باید مجلس شورای اسلامی بر روی واقعیت های طبیعی موجود در دریای خزر کار کند و به ترازی برسد که نه ذینفعان ضرر کنند و نه حیات دریای خزر به خطر بیفتد. 

به گفته وی از سال 1995 دوباره شاهد کاهش تراز دریای خزر به مدت 1.5 متر بودیم؛ از سال 1835 تا 1930 شاهد کاهش سطح تراز آب خزر تا یک متر بودیم یعنی خزر در مدت حدود 100 سال ، یک متر از سطح آب خود را از دست داد اما از سال 1930 تا 1944 با شیب بسیار تندی کاهش یافت و دوباره از سال 1944 تا 1987، شیب کاهش ملایم تر شد و تراز آب با سرعت زیادی شروع به بالا آمدن کرد. 

عضو کمیته ملی نجات خلیج گرگان اظهار داشت: سرعت نوسانات تراز آب خزر 100 برابر نسبت به اقیانوس ها بیشتر است، از سال 2000 نرم تغییرات خزر گاهی با سرعت زیاد و گاهی کم در حال وقوع است. از سال 2014 تا 2015 سطح تراز خزر به شدت افت می کند که این روند در 2017 نیز ادامه داشت. سطح تراز آب دریای خزر در 2017 نسبت به 2016، 4 سانتیمتر یعنی معادل 16 میلیارد متر مکعب آب کاهش داشته است. 

وی یادآور شد: در خزر دو فصل کم آبی و پرآبی داریم که اگر تحت تاثیر عوامل اقلیمی یا انسانی قرار گیرند می توانند تغییر کنند و بیلان را به هم بریزند، همچنین میزان درجه حرارت آب سطحی خزر در حال افزایش است. که این می تواند موجب بالا رفتن تبخیر و کاهش تراز آب شود.