معمای قاچاق بنزین
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از روزنامه همشهری ،قاچاق سوخت سال‌ها به‌عنوان یک آسیب جدی در اقتصاد ایران مطرح بوده، این پدیده فسادزا حالا با جهش نرخ ارز به معضل پررنگ‌تری تبدیل شده همین موضوع دولت را به چاره‌اندیشی فوری واداشته است.
اجرای طرح پیمایش و جی‌پی‌اس با مسئولیت وزارتخانه‌های کشور و راه‌وشهرسازی در دستور کار دولت قرار گرفته، ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز نیز قرار است با تشکیل یک کارگروه ویژه، تصمیم کامل و جامعی درباره سیاستگذاری بازار مصرف سوخت خودروهای سنگین داخلی و ترانزیت تهیه و ارائه کند.
پس از جهش نرخ ارز، آربیتراژ قیمت سوخت و کالا بین بازار ایران و بازار کشورهای همسایه جذاب شد دلیل اصلی این جذابیت سرکوب نرخ‌هاست که عملا امکان سود هنگفتی را از محل قاچاق سوخت ایجاد کرده و درعین حال حجم قاچاق سوخت را بالا برده است. سوخت گفته می‌شود روزانه 20میلیون لیتر بنزین از ایران قاچاق می‌شود و برای جلوگیری از آن، 2راهکار سهمیه‌بندی با کارت سوخت و واقعی‌سازی قیمت‌ها، عمده‌ترین راهکارهایی است که همیشه مطرح می‌شوند اما بیژن زنگنه، وزیر نفت، به‌عنوان متولی اصلی حوزه انرژی و یکی از مخالفان جدی سهمیه‌بندی بنزین با کارت سوخت، ضمن تأیید افزایش قاچاق سوخت می‌گوید فعلا نه افزایش قیمت سوخت در دستور کار است و نه سهمیه‌بندی و 2نرخی کردن آن.
براساس آخرین آمارها، پالایشگاه‌های ایران روزانه ۹۳میلیون لیتر بنزین تولید می‌کنند و قرار است ظرفیت خود را تا آذرماه به 100میلیون لیتر در روز برسانند اما در حوزه مصرف آنگونه که شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی اعلام کرده مصرف بنزین در تیرماه 2میلیارد و ۸۴۰میلیون لیتر بوده و به‌طور میانگین روزانه 91.7میلیون لیتر سوزانده شده است که نسبت به‌مدت مشابه سال گذشته ۸.۵درصد رشد دارد. بر این اساس می‌توان استنباط کرد که ایران در تولید بنزین خودکفا شده و نیازی به واردات سنگین این فرآورده ندارد اما برخی معتقدند 20درصد از مصرف فعلی، واقعا به مصرف خودروهای داخلی نمی‌رسد بلکه به‌صورت قاچاق از کشور خارج می‌شود و آمارهایی که اخیرا حسن خسروجردی، عضو اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی ارائه کرده نیز میزان قاچاق روزانه بنزین را ۲۰میلیون لیتر اعلام می‌کند. در این وضعیت برخی کارشناسان، استان‌های مرزی را به‌عنوان گلوگاه‌های قاچاق سوخت معرفی می‌کنند ولی برخی قائل به صادرات غیررسمی و سازماندهی شده بنزین از کشور هستند.
تصویر واقعی از قاچاق بنزین
جدیدترین نسل تانکرهای سوخت‌رسان در ایران، کشنده‌های 18چرخ با ظرفیت 35هزار و 500لیتر هستند و کل تولید روزانه بنزین معادل 2620تانکر است با این حساب قاچاق روزانه 560تانکر بنزین آن‌هم از طریق قاچاقچیان خرده‌پا و مرزنشینان کمی اغراق‌آمیز به‌نظر می‌رسد اگرچه این موضوع هرگز به‌معنای نفی قاچاق سوخت در مرزها نیست. در این میان برخی نیز به سهمیه ۳۰۰لیتری کارت سوخت ساکنان مناطق مرزی کشور خرده گرفته‌اند و آن را ازجمله مسیرهای قاچاق عنوان می‌کنند که حالا با بیشتر شدن اختلاف قیمت سوخت در ایران و آن‌سوی مرزها، پررونق‌تر از قبل دنبال می‌شود و همین مسئله باعث رشد 30درصدی میزان مصرف بنزین در برخی استان‌های مرزی نظیر سیستان و بلوچستان شده است.
نکته قابل‌تأمل آن است که میزان سوخت خارج شده از ایران به کدام بازار مصرف وارد می‌شود زیرا ۲۰میلیون لیتر بنزینی که هر روز از ایران قاچاق می‌شود معادل 2.5برابر کل مصرف روزانه بنزین در ترکیه و 1.5برابر کل نیاز پاکستان است. به‌عبارت‌دیگر، آن بخش از قاچاق بنزین در ایران که سال‌هاست به‌صورت خرده و از طریق مرزنشینان انجام می‌شود، هرچقدر هم گسترده باشد بازار مصرف با مقیاس 20میلیون لیتر در روز ندارد. به‌نظر می‌رسد در ایران که هنوز در مقیاس وسیعی استفاده از خودروهای ساخته شده در دهه80 و 90میلادی رواج دارد، بخشی از اضافه مصرف خودروهای پرمصرف به‌حساب قاچاق گذاشته می‌شود به‌خصوص که قیمت پایین بنزین در ایران نیز استفاده از خودروی شخصی در هرحالتی را توجیه‌پذیر می‌کند.
هر لیتر بنزین چند؟
براساس آمارهای رسمی، ایران بعد از ونزوئلا دومین فروشنده سوخت ارزان در جهان است که البته با تصمیم اخیر نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهور ونزوئلا مبنی بر جهانی‌سازی قیمت سوخت در این کشور، احتمالا به‌زودی ایران در جایگاه اول جهان قرار خواهد گرفت. فعلا با درنظر گرفتن نرخ 4200تومانی برای دلار، هر لیتر بنزین در اقتصاد ایران کمتر از 24سنت قیمت‌گذاری می‌شود درحالی‌که قیمت هر لیتر از این فرآورده در کشورهای هم‌مرز با ایران 45 تا 333درصد بیشتر است. البته اگر قیمت‌گذاری سوخت در بازار ایران بر مبنای دلار بازار آزاد محاسبه شود و قیمت هر دلار را 13هزار تومان درنظر بگیریم، قیمت هر لیتر بنزین در ایران 7.7سنت خواهد بود که در این حالت اختلاف قیمتی آن با کشورهای همسایه به 350 تا 1250درصد می‌رسد و این معادل سودی است که می‌تواند نصیب قاچاقچی بنزین شود. فعلا ارزان‌ترین بنزین در کشورهای همسایه ایران به قیمت 35سنت متعلق به کویت است و ترکیه با فروش هر لیتر بنزین به قیمت 104سنت، گران‌ترین مصرف‌کننده بنزین منطقه و بهترین مقصد برای قاچاق بنزین ایران است.
