جزئیاتی از سازوکار ویژه اروپایی‌ها برای حفظ برجام

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از ایرنا، خبرها حاکی از آن است که گروه 1+4 در پی ایجاد «سازوکار ویژه» برای حفظ برجام است؛ محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در نیویورک درباره سازوکار ویژه گفت: اروپایی ها در چند ماه گذشته تلاش وسیعی را انجام دادند و دست کم تاکنون هفت بانک مرکزی توافق کرده اند که راهکار ویژه مالی برای ارتباط با ایران ایجاد کنند و در آینده نیز این راهکار را به موسسه ای تبدیل کنند.

با توجه به این انتظار می رود عملیاتی شدن سازوکار ویژه علاوه بر بی تاثیر کردن نسبی تحریم های آمریکا علیه ایران، شرایط اقتصادی کنونی در کشور را تا اندازه ای بهبود بخشد، اما سازوکار ویژه چیست، چرا اتحادیه اروپا به همراه چین و روسیه در پی ایجاد سازوکار ویژه برآمده اند.

چرا ساز و کار ویژه

عدم پایبندی آمریکا به تعهدات خود و سنگ اندازی های پی در پی و تهدید های مکرر واشنگتن در مسیر اجرای برجام این گمانه را تقویت کرده بود که با خروج طرف آمریکایی، توافق هسته ای نابود شود، اما تلاش طرف های دیگر برجام و جدیت آنها برای حفظ این توافق بین المللی، همه معادلات و پیش بینی های مخالفان برجام را بر هم زد.

ترامپ از هنگامه تبلیغات انتخاباتی و با آغاز دوره ریاست جمهوری، برجام را بدترین توافق تاریخ این کشور معرفی و تلاش می کرد با تهدید، ارعاب و کارشکنی ایران را به خروج از این توافق وادار کند، اما موفق نشد و سرانجام با خروج از توافق هسته ای به عنوان یک توافق بین المللی در هجدهم اردیبهشت 1397 (هشتم مه 2018) تهدید کرد که تحریم های سنگینی را علیه ایران اعمال کند؛ اقدامی که به رغم مخالفت های جهانی به ویژه از سوی اتحادیه اروپا، آثار آن بر اقتصاد و مروادات تجاری ایران با جهان انکار ناپذیر است.

با توجه به این موضوع و همچنین حمایت های جهانی از توافق هسته ای و اصرار و تاکید طرف های برجامی بر حفظ و پایبندی طرفین به تداوم، اتحادیه اروپایی به همراه چین و روسیه از ایجاد سازوکار ویژه ای برای بی تاثیر ساختن آثار تحریم های آمریکا درباره برجام خبر داده اند. سازوکاری که به گفته فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برای تسهیل تجارت با ایران ایجاد شده و احتمالا قبل از نوامبر اجرایی می‌شود.

سازوکار ویژه برای بی اثر کردن تحریم های آمریکا

این که سازوکار ویژه چیست و عملکرد آن به چه صورتی خواهد بود و چگونه تحریم های یک جانبه کاخ سفید را بی تاثیر می کند؛ بنابر اظهارات وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در باره سازوکار ویژه «این راهکار ویژه فقط برای اروپا نیست بلکه سایر کشورها و شرکت هایی است که با ایران تعامل مالی دارند تا بتوانند پول را به این حساب واریز کنند و هزینه های صادرات را نیز ازاین حساب برداشت کنند. این راهکار مفیدی است برای اینکه موسسات مالی که بیشتر با دلار کار می کنند و به خاطر کارکردنشان با دلار حتی در معاملات یورویی با ایران هم می توانند مورد تحریم آمریکا قرار گیرند، از فشار و تحریم آمریکا مصون بمانند. 

ظریف همچنین با بیان این که «به نظرم راه کار خوبی برای از بین بردن یکی از ساز و کارهای تحمیلی آمریکا در حوزه بانکی است.» افزود: یعنی کار فقط با یورو انجام می شود و هیچ حضوری در بازارهای دلاری و آمریکا ندارد.

در این میان مقامات آمریکایی همچون مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا ادعا می کنند که این اقدام کشورهای اروپایی از غیر سازنده‌ترین اقدامات قابل تصور برای صلح امنیت جهانی است؛ از سویی رییس جمهوری آمریکا هفته گذشته هشدار داده بود که «هر شخص یا موسسه‌ای که با تحریم‌های آمریکا علیه ایران همراهی نکند با پیامدهای وخیمی روبرو خواهد شد»؛ آمریکا ادعا کرده است که تصمیم دارد با تحریم‌های اقتصادی خود علیه ایران مانع تجارت کشرومان با کشورهای جهان شود.

با این حال گفته می شود که این سیستم بر خلاف سوئیفت که درسطح بین‌المللی قابل پیگیری است تنها در اختیار اروپاست و مقامات آمریکایی نمی‌توانند معاملات آن را پیگیری کنند.

با توجه به اخبار و گزارش های منتشره از سوی رسانه ها؛ قرار است سازوکار ویژه در جریان اجرای تحریم‌های آمریکا علیه ایران، تجارت و تبادلات مالی و بانکی با تهران را امکان پذیر کند.

دور زدن تحریم های ضد ایرانی آمریکا

سازوکار ویژه چنان که مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا عنوان می کند به نوعی تامین کننده استقلال مالی اتحادیه اروپا است؛ موگرینی در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک و در پاسخ به این پرسش که آیا این سازوکار چالشی جدی برای دلار آمریکا به شمار می‌رود، گفت: «هنوز در مرحله آغازین کار (ابتکار عمل) هستیم، اما این [فرض] می‌تواند نتیجه چنین طرحی باشد. آنچه درباره آن مطمئن هستیم، این است که این سازوکار ایالات متحده و سایر جهانیان را از میزان استقلال مالی ما شگفت زده خواهد کرد.»

او ضمن این که آمریکا را بزرگ ترین متحد اروپا دانست، افزود: «هیچ کشور دارای حاکمیت یا سازمانی نمی‌تواند بپذیرد که فرد دیگری به او بگوید مجاز است با چه کسی تجارت کند.»

این دیدگاه نیز مطرح شده که ممکن است این سازوکار ویژه عملی نشود، اما هایکو ماس وزیر خارجه آلمان در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل به خبرنگاران گفت که «اتحادی قوی» با ایران برای به حداقل رساندن تاثیر تحریم‌های آمریکا وجود دارد.

وزیران خارجه انگلیس، فرانسه و آلمان با همراهی چین و روسیه بر سر ایجاد سازوکار ویژه به منظور تسهیل روابط تجاری مجاز شرکت‌های اروپایی با ایران و دور زدن تحریم های آمریکا علیه ایران توافق کرده اند.

کشورهای اروپایی طرف برجام، اتحادیه اروپا به همراه چین و روسیه به دنبال ایجاد یک نهاد حقوقی-مالی جدید هستند تا به این وسیله امکان انجام معاملات مالی بین ایران و شرکت‌های نفتی و سایر فعالیت‌های تجاری را فراهم کند.

استفاده از «قانون مسدود کننده»، ابزار دیگری است که بنا به اعلام کمیسیون اتحادیه اروپا به منظور نجات برجام و محافظت از شرکت های اروپایی طرف تجارت با ایران در برابر تحریم های آمریکا؛ احتمال احیای دوباره آن وجود دارد.

این قانون شرکت‌های اروپایی را از پیروی از تحریم‌های یک جانبه آمریکا منع و این امکان را ایجاد می کند که با شکایت از ایالات متحده یا افرادی که به واسطه تحریم آنها را متضرر کرده اند، غرامت دریافت کنند. همچنین این قانون رعایت تحریم‌های آمریکا علیه ایران را برای شرکت‌های اروپایی ممنوع می کند و شرکت‌هایی که این قانون را رعایت نکنند می‌توانند مجازات شوند.

تاکید و پافشار گروه 1+4 برای حفظ برجام و تلاش ها و برنامه ریزی های آنان برای ایجاد سازوکار ویژه در راستای دور زدن تحریم های آمریکایی افزون بر ایجاد و تقویت و تداوم تعاملات تجاری ایران با جهان و حفظ نگرش مبت بین المللی به صلح آمیز بودن پرونده هسته ای کشور، به انزوای آمریکا در جامعه بین المللی می انجامد؛ انزوایی که با مخالفت اتحادیه اروپا با تصمیمات کاخ سفید از پیش ازخروج آمریکا از برجام آغاز شده و با ایجاد سازوکار و ویژه برای حفظ برجام و منافع تجاری ایران و همچنین تامین استقلال مالی اتحادیه اروپایی از تصمیمات آمریکا ادامه خواهد داشت.