پاسخ به 18 سوال درباره رابطه ایران و اف‌ای‌تی‌اف

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از ایرنا، حدود یک دهه است که دستگاه های متولی درگیر استانداردسازی قوانین و مقررات بانکی هستند. با این حال طی سال ها و بویژه در ماه های اخیر بحث ها درباره تصویب و تایید لوایح مرتبط با گروه اقدام مالی در محافل کارشناسی و تصمیم گیری کشور شدت گرفته است. تاکنون دو لایحه مرتبط با اف ای تی اف (FATF) از سوی نهادهای تصمیم گیر کشور تعیین تکلیف شده و دو لایحه الحاق ایران به کنوانسیون های مبارزه با جرائم سازمان یافته فراملی (پالرمو) و مقابله با تامین مالی ترویسم (CFT) منتظر تعیین تکلیف از سوی مجمع تشخیص مصلحت نظام است.

از سوی دیگر قرار است نشست گروه اقدام مالی در روزهای آینده برگزار و در این نشست درباره نحوه تعامل با نظام بانکی ایران تصمیم گیری شود. با توجه به این که تصمیم گیری مجمع تشخیص مصلحت نظام و همچنین گروه اقدام مالی، خطوط و خطوط آتی تعامل نظم بانکی ایران با نظام بانکی بین المللی را مشخص خواهد کرد در همین خصوص به برخی از مهم ترین سوال ها و ابهامات پیرامون گروه اقدام مالی و نحوه تعامل ایران با این نهاد پاسخ داده شده است.

1- FATF چیست؟

تروریست ها با استفاده از تبادلات بین المللی بانک ها سال هاست که تامین مالی می شوند و ایران خود سال هاست در این بازی تلخ قربانی حملات تروریستی بوده است، حملات منافقین، تحرکات مرزی گروه های تجزیه طلب و مورد اخیر آن ربایش مرزبانان ایرانی از جمله حملات تروریستی است. از حدود 30 سال پیش هفت کشور صنعتی جهان (معروف به گروه G7) که بیشتر تبادلات پولی جهان با ارزهای آنها انجام می شد، برای جلوگیری از رشد حملات تروریستی، باندهای مافیایی، قاچاقچیان اسلحه و مواد مخدر اقدام به تشکیل «گروه ویژه اقدام مالی» کردند.

این گروه برای موسسات مالی و بانک ها روش های استانداردی را تعریف می کند که امکان تامین مالی فعالیت های غیرقانونی را کاهش داده یا سخت می کند. عمل به این استانداردها به نظام بانکی کمک می کند که نقل و انتقال غیرقانونی پول را ردگیری ،و منشاء و هدف آنرا مشخص کند. 

به عبارت ساده تر با اجرای دستورالعمل های این گروه بانک ها می توانند جلوی پولشویی را بگیرند، دقیقا همان هدفی که در قانون مقابله با پولشویی مصوب 1386 مجلس شورای اسلامی دنبال می شد. 

مفاد استانداردهای «گروه ویژه اقدام مالی» یا همان FATF مطابق همان دستورالعملی است که مجلس در سال 88 برای قانون مبارزه با پولشویی تصویب کرده است و در واقع می توان گفت حدود 9 سال است که این قانون البته تا حدی در نظام بانکی کشور در حال اجرا است و آنچه که در نهایت با پیوستن ایران به FATF باید به اجرا بگذارد تطبیق بخش نامه های اجرایی قانون پولشویی کشور با گردش کاری است که در 205 کشور جهان در حال اجرا است.

2- چرا خود تروریست پنداری یا خود تروریست نمایی؟

دستورالعمل های FATF ناظر بر پولشویی برای انواع فعالیت های غیرقانونی و غیرانسانی است که یکی از این فعالیت ها ترورریسم است.در حال حاضر از سوی نهادهای بین المللی مانند سازمان ملل متحد تنها دو گروه تروریستی در جهان فعالیت دارند که عبارتند از القاعده و داعش که این دو گروه هر دو دشمنان نظام جمهوری اسلامی ایران محسوب می شوند و به طور حتم ایران خود در صف اول مبارزه با این دو گروه قرار دارد.

اما گروه هایی مانند حماس، حزب الله لبنان و این گروه های مبارز اسلامی هیچ یک در فهرست گروه های تروریستی قرار ندارند و ایران هم برای حمایت مالی از این گروه ها از سوی نهادهای بین المللی محدودیتی ندارد و تنها کشورهایی مانند آمریکا این گروه ها را تروریستی قلمداد می کنند. این طرز تلقی تنها در ارتباط با قوانین داخلی آنها قابل اعمال است و پیوستن ایران به FATF نمی تواند مانعی برای حمایت مالی ایران از گروه های مبارز غیر تروریستی باشد که در هیچ نوع فعالیت غیرقانونی و غیر انسانی مانند قاچاق اسلحه، انسان و مواد مخدر دست ندارند.

اما اگر ایران به بهانه حمایت از گروه هایی مانند حزب الله (درحالی که لبنان خود در FATF عضو است) نخواهد با این نهاد بین المللی همکاری کند دو پیام برای جهان ارسال کرده است: اول آنکه ایران خود تروریست است که حاضر نیست مانع تامین مالی فعالیت های تروریستی شود. دومین پیام که بسیار خطرناک است اعلام این موضوع است که گروه های آزادی بخش و مبارزی مانند حماس و حزب الله فعالیت های تروریستی دارند و ایران برای حمایت از این فعالیت ها حاضر نیست با قوانینی که مانع پولشویی است همراهی کند. درعمل ما با تن ندادن به استانداردسازی فعالیت های بانکی خود تروریست پنداری کرده و برای جهان خود تروریست نمایی می کنیم.

3- آیا FATF مانع فعالیت های سپاه پاسداران خواهد شد؟

در این زمینه باید این سئوال را مطرح کرد، آیا تحریم های بانکی آمریکا در این سال ها مانع فعالیت های برون مرزی سپاه شده است؟ پاسخ به این سوال به طور قطع منفی است، اگر فعالیت های سپاه محدود شده بود، سردار سلیمانی نمی توانست داعش را زمینگیر کند، بنابراین زمانی که تحریم های بین المللی شدید آمریکا نتوانسته است تبادلات مالی لازم برای فعالیت های برون مرزی سپاه را مشکل کند، اجرای استانداردهای FATF هم نمی تواند مانع این تبادلات باشد.

4- آیا FATF به آمریکا برای افزایش فشار تحریم ها کمک می کند؟

افزایش فشار تحریم ها از سوی آمریکا تنها از طریق در اختیار داشتن سوئیفت (جامعه جهانی ارتباطات مالی بین بانکی SWIFT) که ناظر بر تبادلات دلاری در جهان است ممکن می شود و در حال حاضر این اتفاق افتاده و امکان تبادلات دلاری از ایران سلب شده است و FATF هیچ مورد تازه ای به این موقعیت اضافه نمی کند. 

ایران برای آن که بتواند از تله دلاری تحریم های آمریکا عبور کند در این سال ها تلاش کرده است تا تبادلات تجاری خود را با ارزهای محلی و غیردلار انجام دهد ولی به دلیل آن که بانک های ایرانی استانداردهای FATF را رعایت نمی کنند، بانک های کشورهای عضو این گروه نمی توانند با آنها تبادل مالی و پولی داشته باشند بنابراین فرصت ایران برای تبادلات غیردلاری و دور زدن تحریم های آمریکا از بین می رود. چنانچه دولت های اروپایی برای تبادل یورویی با طرف ایرانی ابراز تمایل کرده اند ولی حتی بانک های کوچک اروپایی که با آمریکا تبادل پولی ندارند به دلیل استاندارد نبودن بانک های ایرانی امکان تبادل مالی با ایران را ندارند.

5- آیا استانداردهای FATF می تواند به نظام بانکی ایران کمک کند؟

همانطور که اشاره شد از تصویب قوانین مقابله با پولشویی در ایران نزدیک به یک دهه می گذرد ولی به چند دلیل این قوانین هنوز در داخل کشور به درستی اجرا نشده است. اول آن که موسسات غیر مجاز پولی در این سال ها حاضر به شفاف سازی ترازنامه های خود نبوده اند (نتیجه عملکرد آنها بحران پولی در کشور بود). 

دوم بانک های رسمی نیز به خاطر هزینه بر بودن این اجرای کامل قوانین در این سال ها تنها بخش هایی را به اجرا گذاشته اند (نتیجه کاهش نظارت بانک مرکزی در بانکها و بحران پولی امروز در کشور است ). سوم زیر ساخت های فنی و یکپارچه ای که نیاز زیربنایی قوانین ناظر بر پولشویی است، در کشور به طور کامل فراهم نشده بود و بخش هایی که بر عهده بانک های خصوصی بوده است بنا به دلایل قبلی به کندی فراهم یا آماده سازی شده است.

اما اگر ایران استانداردهای لازم برای پیوستن به FATF را بپذیرد، سیستم بانکی به خودی خود مجبور به تسریع در اجرای قوانین پولشویی خواهد شد زیرا هر بانکی که نتواند این استانداردها را اجرایی کند به خودی خود از تبادلات مالی خارجی محروم و مشتریان خود را از دست می دهد.

6- پیوستن به FATF به معنی اعتماد به اروپا و آمریکاست؟

بحث برجام و FATF از هم جداست، برجام توافقی بین ایران و 1+5 است که خروج آمریکا توسط همه کشورهای دنیا مورد انتقاد قرار گرفت، اما FATF در واقع شبکه ای متشکل از 204 صلاحیت قضایی مستقل ازجمله برخی سازمان های منطقه ای و بین المللی که استانداردهایی را بین خود وضع کرده اند و از کشورهای دیگر درخواست می کنند که در صورت علاقمندی به برقراری روابط عادی بانکی و مالی با اعضای این شبکه باید استانداردهای مورد توافق این گروه را بپذیرند. در حال حاضر حتی عراق و سوریه نیز درحال پیوستن به این پیمان هستند و حضور ایران در آن به معنی پذیرش یا عدم پذیرش وعده های آمریکا و اروپا نیست و تنها بهانه طرف اروپایی را برای انجام مبادلات بانکی را از آنها خواهد گرفت.

7- آیا اجرای قوانین FATF امنیت کشور را به خطر می اندازد؟

ارائه اطلاعات از سوی سیستم بانکی براساس استاندارهای FATF به طرف های خارجی بدون اجازه نهادهای ناظر و امنیتی داخلی ممکن نیست و هیچ شخص یا نهادی حق ارائه اطلاعات به طرف های خارجی مگر در موارد مبارزه با جرائم مالی و با مجوز نهادهای نظارتی مطابق قانون ندارد. مرکز اطلاعات مالی که از 10 سال پیش در کشور فعالیت می کند، اطلاعات مالی را از بانک ها و سایر دستگاه ها و مؤسسات مرتبط جمع آوری کرده، منطبق با قانون تجزیه و تحلیل کرده و در صورت احراز ارتکاب جرم، مراتب رابرای شروع تحقیقات کیفری و صدور حکم به قوه قضاییه اعلام می کند. هیچ امکانی نه در قوانین قبلی و نه در قوانین جدید برای انتقال اطلاعات کشور به طرف های خارجی خارج از رویه های قانونی وجود ندارد و نهادهای نظارتی بشدت با هرگونه اهمال برخورد می کنند.

8- آیا پس از پیوستن ایران به FATF عربستان می تواند مانع خروج ایران از لیست سیاه این توافق شود؟

شورای تصمیم گیری این نهاد متشکل از 35 دولت عضو و دو سازمان منطقه ای است. عربستان عضو ناظر این نهاد است و در روند تصمیم گیری دخالتی ندارد البته این به معنی تلاش نکردن عربستان برای ایجاد مانع برای ایران نیست ولی تلاش این کور هم نباید مانع تلاش ایران برای رفع محدودیت ها باشد.

9- آیا تعریف تروریسم می تواند در FATF برای ایران مشکل ساز باشد؟

تعریف تروریسم کمابیش در همه کشورها و اسناد بین المللی ماهیت مشابهی دارد. تنها گروه کشورهای اسلامی یک استثناء دارند و آن که فعالیت های ملل تحت استعمار و اشغال خارجی است که نباید در زمره اعمال تروریستی محسوب شود. غیر از این استثناء، مشکل جامعه بین المللی امروز بیشتر در تعیین مصادیق تروریسم هست که هر کشور سلیقه خود را اعمال می کند و به همین دلیل کشورها فهرست های ملی افراد و سازمان های تروریستی مختص به خود را دارند. آمریکایی ها با استفاده از نفوذ و قدرت رسانه ای خود درصدد القای فهرست تروریستی خود به دیگر کشورها هستند. این امر صرفا برای تامین منافع آمریکاست و نباید طوری وانمود شود که تصمیمات یکجانبه آمریکا برای همه جنبه الزام آور دارد.هر کشوری محق است که شروط خود را برای تعیین مصادیق تروریسم داشته باشد. کنوانسیون کشورهای اسلامی در موضوع مقابله با تروریسم این شرط را به روشنی در متن خود لحاظ کرده است. در سایر کنوانسیون ها هم ایران مانند سایر کشورها حق شرط های خود را ملحوظ نموده است. این شروط همراه با الحاق به اسناد بین المللی نزد امین معاهده تودیع می شوند و در روابط بین اطراف معاهده لازم الاتباع است.

10- آیا دولت با پذیرش FATF قانون اساسی را زیر پا گذاشته است؟ (به مواد 77 و 125 قانون اساسی استناد می شود)

برنامه اقدام ایران مانند همه کشورهایی که برنامه اقدام ذیل این نهاد داشته و دارند، مجموعه ای از تدابیر اجرایی برای رفع کاستی های فنی از جمله آموزش پرسنل و تقویت مرکز اطلاعات مالی است. دولت جمهوری اسلامی ایران خود را ذیل قانون اساسی کشور به این برنامه متعهد کرده است. بخش مهم این برنامه اقدام، اصلاح دو قانون مبارزه با پولشویی و مبارزه با تامین مالی تروریسم است که کاملا در حیطه اختیارات قوه مقننه است و دولت در این خصوص به جز تهیه و ارائه لایحه پیشنهادی به مجلس شورای اسلامی منطبق با نیازهای کشور، مسئولیت دیگری نداشته است. این رویه ارائه تعهد برای اجرای برنامه اقدام در مورد همه دولت ها صادق است. همچنین در مورد کشورمان هماهنگی های لازم بین قوای کشور از طریق نهادهای عالی نظارتی مستمرا در جریان بوده است.

11- FATF مانع تبادلات نهادهای امنیتی کشور است؟

مجموعه تدابیر نظارتی بر اساس قوانین داخلی و منطبق با استانداردهای بین المللی اجرایی علیه مجرمین مالی اعمال می شود و در این خصوص هیچگونه محدودیتی بر هیچ فرد و نهاد دولتی و حکومتی اعمال نشده و نخواهد شد.

12- پیوستن به FATF مانع کمک ایران به حزب الله و نیروهای مقاومت سوریه می شود؟

دولت سوریه خود برنامه اقدام مرتبط با کشور خود را به صورت کامل اجرا کرده است. عراق هم در تیرماه گذشته پس از اجرای کامل مفاد برنامه اقدام توصیه شده از سوی FATF، روابط خود را با این نهاد عادی کرد. همانگونه که مکرر توضیح داده شد، فهرست ملی تروریسم هر کشور منطبق با معیارهای هر دولتی تهیه شده و فهرست اجماعی ملل متحد تنها شامل افراد و جریان های تروریستی وابسته با طالبان، القاعده و داعش می باشد. برچسب تروریستی به هر گروه دیگری اقدامی یکجانبه و برای دولت های دیگر بلااعتبار است. ضمن اینکه دامن زدن به اینکه جریان های مقاومت در شمول تروریسم قرار دارند اقدام بخردانه ای نیست.

13- آیا ایران برای پیوستن به FATFمجبور به پذیرش شرایط محرمانه چهار صفحه ای شده که به ایران دیکته کرده اند؟

گروه ویژه اقدام مالی، معیارهای ارزیابی یکسانی برای همه کشورها دارد و این معیارها را در مورد دولت هایی که قصد همکاری برای اجرای استانداردهای آن را دارند، اعمال می کند. در ارزیابی از وضعیت کشورها مجموعه نقاط ضعف قانونی و اجرایی و کاستی های موجود در قالب برنامه اقدام به کشور مربوطه اعلام می شود. 

بدلیل این که وضعیت هر کشوری متفاوت است، برنامه های اقدام هم منطبق با ارزیابی های فنی، تفاوتهایی باهم دارند. لیکن ماهیت همه برنامه های اقدام، جرم انگاری پولشویی و تامین مالی تروریسم و اطمینان از وجود بسترهای قانونی در هر کشور برای مقابله با این جرائم است.

14- با وجود تحریم های ثانویه خروج ایران از لیست سیاه FATF بی فایده است؟

تحریم های یک جانبه آمریکا بخش مهمی از محدودیت ها علیه نظام بانکی و مالی را تشکیل می دهد. اما فقدان تعامل ایران با گروه ویژه اقدام مالی به معنای بستن همه منافذ تعامل با دولت هایی است که تحریم های آمریکا را رعایت نمی کنند. تحریم های آمریکا ممکن است دچار شدت یا افول شوند لیکن محدودیت های ناشی از FATF بصورت اصولی و فراگیر تا زمان عادی شدن روابط کشورمان با این نهاد، پابرجا خواهد بود. 

مضافا اینکه با توجه به تلاش های بسیار سنگین آمریکا، رژیم صهیونیستی و عربستان برای جلوگیری از عادی شدن وضعیت کشورمان با این نهاد، کاملا محرز است که آنها وضعیت جاری را بهترین ابزار مقابله با کشورمان می دانند و این موضوع مکمل تحریم های یکجانبه آمریکاست. هرگونه تاخیر در اجرای کامل برنامه اقدام به منزله مساعدت به دشمنان برای ایجاد محدودیت های بیشتر می باشد.

15- آیا با پذیرش FATF ایران ملزم به همکاری قضایی با آمریکا و مسترد شدن محکومین (از اتباع ایرانی) خواهد بود؟

بحث استرداد مجرمین یک موضوع حقوقی بسیار حساس برای همه کشورها است. جمهوری اسلامی ایران مطابق هیچ قانون داخلی و سند بین المللی ملزم به مسترد کردن اتباع خویش به کشورهای دیگر نیست. در این زمینه حتی کوچک ترین ابهامی برای دستگاه های تصمیم گیر در این خصوص بویژه قوه قضاییه وجود ندارد. هر اظهار نظری در این خصوص حاکی از دانش بسیار اندک از مبانی اولیه حقوقی و قانونی کشور است.

16- با پذیرش FATF بانک های غربی با ایران همکاری خواهند کرد؟

بیشترین تاکید بر لزوم عادی سازی وضعیت کشورمان با این نهاد از سوی کشورهای غیرغربی و همسایگان و طرف های عمده تجاری کشورمان بوده است که بارها به صراحت نام برده شده اند از جمله دو شریک عمده تجاری چین و روسیه در دیدارها در سطوح مختلف بر ضرورت این امر تاکید کرده اند. رفع نواقص فنی مطابق با استانداردهای FATF بهانه های فنی را از طرف های تجاری کشورمان می گیرد و البته بهانه از بانک های غربی هم گرفته می شود ولی در صورت انجام تبادلات با کشورهای همسایه و غیرغربی همکاری بانک های اروپایی دیگر از درجه اهمیت بالایی برخوردار نخواهد بود.

17- پذیرش FATF مانع دور زدن تحریم ها توسط ایران می شود؟

دور زدن تحریم ها، فروش نفت، تحصیل منابع درآمدی نفت، تسهیل تجارت کشورمان با سایر کشورها و تامین بودجه سالانه دولت بر عهده دولت است و مطمئنا دولت چنین اراده ای ندارد که روش های رسیدن به این اهداف را مختل نماید. هیچ یک از اقدامات مندرج در برنامه اقدام کشورمان به اهداف دولت در این زمینه خدشه ای وارد نمی کند. ضمن اینکه برخی روش های پیشنهادی بین المللی با همکاری دولت های دیگر، تنها با عادی شدن وضعیت ایران نزد FATF قابل اجرا شدن می باشد. در سال های اخیر دولت های تحت تحریمی همچون روسیه، کوبا، ونزوئلا و سوریه برنامه اقدام خود را اجرا کرده اند و وضعیت آنها نزد این نهاد عادی شده است.

18- برای عضویت FATF اطلاعات صرافی ها باید گزارش شود؟

این موضوع همچنان که در اطلاعیه چهارم مهرماه وزارت اقتصاد آمده ، کذب محض است. اطلاعات هیچ صرافی به هیچ طرفی داده نشده و اصولا این موضوع در برنامه اقدام FATF جایی ندارد. تکرار این اتهام قابل پیگرد قانونی است.