هشدار اخرین رهبر شوروی درباره آینده جهان

میخائیل گورباچف، رهبر سابق شوروی این روزها نامش عجین با سقوط آن امپراتوری شده است. سالگرد فروپاشی دیوار برلین در سال ۱۹۸۹ امسال با برنامه‌های متنوعی جشن گرفته شد، آن فروپاشی که به اتحاد مجدد آلمان انجامید. با این حال دو هفته پس از آن، جلسه‌ای بین جورج بوش اول و گورباچف در مالت، کشوری مدیترانه‌ای برگزار شد که کمتر از آن یاد شده است. این جلسه، جلسه‌ای بود که دو رهبر در یک نشست سعی داشتند تا تغییرات را آن‌طور که به‌وقوع پیوسته است، درک کنند. مطابق با یکی از متن‌های منتشر شده از آن جلسه، گورباچف به بوش گفته است: «ما را ببین، چقدر عصبی هستیم». بوش هم گفته است: «ما از سرعت تغییرات شوکه هستیم». سی سال اما بعد از آن جلسه در مالت، بسیاری از توافق‌های صورت گرفته سر جای خود قرار دارند که در این رابطه می‌توان به بحران افغانستان و کنترل تسلیحات اشاره کرد. در روزی که سی‌ان‌ان پای صحبت‌های گورباچف نشست، دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا یک دیدار غیرمنتظره از افغانستان داشت؛ جایی که وی تصریح کرد که مذاکرات صلح با طالبان از سر گرفته خواهد شد. مانند سه دهه پیش که شوروی تلاش داشت از گرداب افغانستان خود را بیرون بکشد، حالا نوبت به آمریکا رسیده است که خود را نجات دهد. در سال ۱۹۸۹ آمریکا و شوروی در دو جبهه متفاوت از درگیری در افغانستان قرار داشتند. واشنگتن از مجاهدین حمایت می‌کرد و با همکاری هم تلاش می‌کردند تا محمد نجیب‌الله که حمایت شوروی را داشت، ساقط کنند. اما دو سال بعد شوروی سقوط کرد و حکومت نجیب‌الله نیز در کابل بر افتاد. در همین راستا از میخائیل گورباچف، آخرین رهبر شوروی پرسیده شد چه درس‌هایی می‌توان از خروج شوروی از افغانستان گرفت. او در پاسخ به این سوال گفت: «اصلی‌ترین درسی که می‌توان از این اتفاق گرفت این است که آنان باید خارج شوند. این مساله مثل کبریت است. وقتی کبریت روشن شود، آتش گسترش می‌یابد و هنگامی که بزرگ‌ترین کشورها در این درگیری‌ها حضور پیدا می‌کنند، آتش این درگیری‌ها به کل کشورها سرایت خواهد کرد و برای همه خطرناک است».

سقوط برلین همچنین یادآور یک مساله دیگر هم است و آن نیز امضای قرارداد موشک‌های کوتاه‌برد هسته‌ای بین دو ابرقدرت آن زمان بوده است. این توافق البته از سوی ترامپ به هوا فرستاده شد و دولت روسیه هم اعلام کرد که آن را به سطل زباله انداخته است. در این راستا آخرین رهبر شوروی در پاسخ به سوالی درباره پایان پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد با آمریکا که با رونالد ریگان، رئیس‌جمهوری سابق آمریکا آن را امضا کرده بود، ابراز امیدواری کرد که چنین توافقات کنترل تسلیحاتی احیا شوند. وی افزود: «تمامی توافقات که هم‌اکنون وجود دارند، حفظ شده و از بین نرفته‌اند اما اینها گام‌های اولیه به سمت نابودی چیزهایی هستند که نباید به هیچ عنوان نابود شوند. بنابراین اگر این رویه ادامه پیدا کند، هر چیزی ممکن خواهد بود. باید از این مساله جلوگیری شود.» به گفته گورباچف، هدف نهایی کنترل تسلیحات باید رهایی کامل از تسلیحات هسته‌ای باشد. با این حال تحقق این مساله با توجه به عدم اعتماد موجود میان واشنگتن و مسکو چندان محتمل به‌نظر نمی‌رسد. روابط آمریکا و روسیه اکنون در بدترین وضعیت خود از زمان جنگ سرد به سر می‌برد اما گورباچف ابراز امیدواری کرد که مسکو و واشنگتن بتوانند در آینده راهی برای جلوگیری از «جنگ واقعی» بیابند. او در پاسخ به پرسشی درباره احتمال ورود جهان به عصر خطرناک تازه‌ای از رقابت چندقطبی میان کشورها گفت: «این مساله‌ای مثبت است که هم‌اکنون در سراسر جهان گفتمانی وجود دارد و مردم صحبت می‌کنند و واکنش نشان می‌دهند. این مهم‌ترین چیز است.» او هشدار داد که نباید سیاستمداران اجازه بدهند تا جنگ سرد جدیدی رخ دهد؛ چرا که به گفته وی این جنگ به جنگ گرم تبدیل می‌شود. جنگ سرد البته موضوعی فرهنگی داشت و پای منافع فرهنگی در میان بود، آنگونه که سریال چرنوبیل که از شبکه اچ‌بی‌او پخش می‌شد، نشان داد. هنگامی که درباره سریال آمریکایی چرنوبیل که به شرح واقعه هسته‌ای چرنوبیل در سال ۱۹۸۶ می‌پردازد از گورباچف پرسیده شد، او گفت این سریال را ندیده اما جزئیات داستان آن را می‌داند. او در این باره گفت: «مهم‌ترین اقدامی که در حادثه چرنوبیل اتفاق افتاد این بود که ما تمامی دلایل این فاجعه را بررسی کردیم و همه نتایج این مطالعات در اختیار دیگر کشورها قرار گرفت. این یافته‌ها درسی برای همه هستند. از من می‌پرسند چرا چند روز ساکت بودی؟ اما من چیزی را می‌گویم که پیش‌تر هم گفته‌ام. ما متوجه نمی‌شدیم که چه اتفاقی افتاده است.» قرار است فیلم مستند رهبر سابق شوروی با عنوان «دیدار با گورباچف» در روز پنجم دسامبر منتشر شود. کارگردان این فیلم ورنر هرزوگ است و در مورد فیلم باید گفت: «گورباچف در این فیلم آنگونه که غربی‌ها از وی یاد می‌کنند دیده نمی‌شود. نام او در داخل روسیه عجین شده است با کسی که مسوول سقوط امپراتوری شوروی بوده است». برای رهبر ۸۸ ساله به‌نظر می‌رسد که گذشته هنوز نگذشته است.