اعلام دلیل جدایی کوشکی و دلبر

یوزپلنگ ایرانی در فهرست اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست قرار دارد، این حضور یعنی اینکه گونه‌ای در خطر انقراض است، حدود دو هزار سال پیش یوزها در بیشتر نقاط آسیا حضور داشتند اما اکنون منحصر به نواحی بیابانی ایران شده ‌اند. در واقع ایران از دهه ۱۹۷۰ به عنوان تنها زیستگاه یوزپلنگ‌ آسیایی شناخته شده است از این رو به آن یوزپلنگ ایرانی نیز می‌گویند بنابراین باید با تمام توان از این میراث ارزشمند حفاظت کنیم.

کوشکی و دلبر از کجا آمده‌اند؟ 
کوشکی و دلبر دو یوزپلنگ نر و ماده‌ای هستند که به ترتیب ۱۰ آذر ۹۳ از پناهگاه حیات وحش میاندشت و ۱۱ آذر ۹۳ از ذخیره‌گاه زیست‌کره توران به پارک پردیسان تهران منتقل شدند، این دو گونه ارزشمند با هدف تکثیر در اسارت و انجام تحقیقات بر روی رفتار گربه‌سانان به این مکان منتقل شدند.
کوشکی یوزپلنگ نر بهمن ماه ۱۳۸۶ در ۴ ماهگی و دلبر یوزپلنگ ماده فروردین ۱۳۹۰ در سه ماهگی به اسارت درآمدند که بعد از این و با توجه به اهمیت حفاظت از این گونه‌های ارزشمند و در خطر انقراض بودن آنها به پارک پردیسان منتقل شدند.
بر این اساس در خرداد ۱۳۹۰ اولین طرح ایجاد مرکز تکثیر در اسارت ارائه شد و در شهریور ۱۳۹۱ این طرح برای «شان مک کویین» کارشناس ایرلندی گربه‌سانان ارسال شد و وی نظر نهایی خود را بر روی این طرح ارائه داد که از تیرماه همان سال کار ساخت این مرکز تحقیقاتی در پارک پردیسان آغاز شد.
این سایت دارای ۶ فضای مجزاست که با هدف تکثیر در اسارت، نگهداری از این دو یوز و همچنین پذیرایی از هر یوزپلنگ آسیایی دیگر که شاید در آینده به هر دلیل غیر قابل پیش‌بینی توان ادامه حیات در زیستگاه طبیعی‌اش را از دست بدهد، طراحی و ساخته شده است و کار تکثیر یوزپلنگ ایرانی به روش مصنوعی در آن آغاز شد چون متخصصان بر این باورند که در صورت موفقیت این پروژه می‌توان نسل گونه‌های جانوری در خطر انقراض کشور را از خطر انقراض دائم نجات داد و گامی ارزشمند برای حفاظت از حیات‌ وحش کشور برداشت.

اما گویا تلاش‌ها بی‌نتیجه ماند و کارشناسان و متولیان امر در سازمان حفاظت محیط زیست از کوشکی و دلبر به عنوان اینکه بتوانند ناجی گونه‌های خود باشند قطع امید کرده‌اند و دیگر هیچ کاربردی حداقل برای ازدیاد نسل ندارند.

سرپرست پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی روز شنبه در گفت‌وگو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: سن کوشکی و دلبر بالا است؛ کوشکی ۱۱ سال و دلبر حدود ۹ سال سن دارند، بنابراین کارایی خود برای زادآوری را از دست داده‌اند چون زمان بارداری یک ماده یوز به طور طبیعی بین ۵ تا ۶ سال است و بعد از آن دیگر امکان بارداری بسیار بسیار پایین می‌آید و حتی می‌توان گفت به صفر می‌رسد.

باقر نظامی افزود: در چند سال اخیر تلاش‌های زیادی برای باردار شدن دلبر به روش مصنوعی صورت گرفت اما نتیجه‌ای به همراه نداشت از این رو به نظر می‌رسد بهتر است که این دو حیوان به همانجایی که تعلق دارند برگردند، البته نه اینکه در طبیعت رها شوند چون به محض رها شدن تلف خواهند شد، نظر من این است که در این مدتی که از زندگی آنها باقی مانده یکی در فنسی در منطقه حفاظت شده توران و دیگری در فنسی در منطقه حفاظت شده میاندشت نگهداری شوند.

عضو هیات علمی دانشکده محیط زیست ادامه داد: درست است که این دو حیوان دیگر توان زادآوری خود را از دست داده‌اند اما یک بانک ژن ارزشمند هستند بنابراین اگر در آن مناطق نگهداری شوند شاید باعث جذب یوزهای دیگر به آن منطقه شوند.

وی درباره اینکه حتما لزومی دارد که کوشکی و دلبر از پردیسان خارج شوند، گفت: بستگی به این دارد که چه برنامه‌ای برای آنها داشته باشیم تاکنون برای تصمیم‌گیری نهایی در این زمینه چندین جلسه داشته‌ایم اما به نتیجه نرسیدیم، گاهی از خودم می‌پرسم اگر قرار نبود هیچ بهره‌برداری از این دو یوز صورت گیرد چرا دو حیوان را این همه سال در اسارت نگه داشتیم و الان که سن هر دو بالا رفته و کارایی هم ندارند چه کار باید بکنیم.

نظامی افزود: البته آمدنشان به پردیسان از این نظر خوب بود که تیم پزشکی فعلی تا الان به خوبی آنها را سرپا نگه داشتند قطعا اگر در طبیعت بودند تا الان تلف شده بودند، وقتی جمعیت یوز اینقدر کم است دیگر فقط یک یوز فقط یک قلاده یوز نیست بلکه یک بانک ژن ارزشمند است و با از بین رفتن آن یک ذخیره ژنتیک را از دست می‌دهیم و ما الان از این بابت ناراحت هستیم.

وی تصریح کرد: اکنون کوشکی و دلبر دیگر بدون استفاده هستند و دیگر هیچ کاربردی ندارند مگر اینکه آنها را به جاهایی مانند میاندشت که قبلا هم بودند، منتقل کنیم تا شاید بودنشان در طبیعت باعث شود یوزهای دیگری هم به آنجا جذب شوند وگرنه برای زادآوری دیگر هیچ کاربردی ندارند و از آنها قطع امید شده است در واقع ماده به نوعی یائسه شده و دیگر تخمک رها نمی‌کند.

نظامی تاکید کرد: الان زمان آن است که بر روی ماده یوز جوان یعنی «ایران» سرمایه‌گذاری کنیم و وقت را از دست ندهیم، ایران با سه سال سن، در شرایط بارداری قرار دارد بنابراین باید بدون تلف کردن وقت دست به کار شویم، می‌توانیم از یوزهای نر جوان در طبیعت و یا اسپرم‌های موجود در بانک ژن برای بارداری ایران استفاده کنیم.

سرپرست پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی اظهار داشت: البته در راه زادآوری کوشکی و دلبر کمی هم بدشانسی آوردیم چون نباید فراموش کنیم که با یک گونه پیچیده طرف هستیم مثلا پلنگ راحت جفت‌گیری می کند و باردار می‌شود اما یوزپلنگ اینطور نیست و فرایند جفت‌گیری و بارداری پیچده ای دارد از طرفی هم شرایط ما خیلی خوب نبود در واقع متخصص، دامپزشک و رفتارشناس حیوانات به ویژ یوز کم داریم و تمام اینها دست به دست هم دادند و کارهای تکثیر در اسارت بی‌نتیجه ماند.

وی تصریح کرد: البته در این میان تغذیه هم نقش بسزایی دارد در واقع نوع تغذیه آنها هم بسیار مهم است، یوزپلنگ گونه‌ای است که در طبیعت از آهو، جبیر، قوچ و میش تغذیه می‌کند و گوشت این حیوانات نیازهای بدن یوز را تامین می‌کند و قوی می‌ماند در حالی که در اسارت، مرغ و خرگوش غذای دائمی آنها بود آن‌هم مرغی پر از هورمون، بنابراین نیازهای بدن حیوان آن طور که باید تامین نمی‌شد هر چند با دارو سعی می‌کردند تا حدی نیازهای بدن حیوان را برطرف کنند اما خاصیت گوشت حیوانات وحشی که در طبیعت شکار می‌شوند بسیار متفاوت و تاثیرگذار است.

سرپرست پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی اظهار داشت: بنابراین نتیجه این می‌شود که املاح و مواد لازم برای بدن یوزپلنگ تامین نمی‌شود شاید تیم پزشکی با دارو آنها را سرپا نگه داشتند اما قطعا تاثیر می‌گذارد و گذاشت، همانطور که نتیجه را دیدیم.

نظامی درباره حفاظت گونه‌ها در طبیعت گفت: هیچ کسی منکر حفاظت در طبیعت نیست اما با توجه به وضعیتی که یوز دارد باید برنامه‌های جدی‌تری برای نجات حیات آنها داشته باشیم، حتی می‌توانیم از یوزهایی که مثلا بر اثر حادثه‌ای دیگر توان رفتن به طبیعت را ندارند استفاده کنیم، به این معنا که ممکن است آنها مثلا بر اثر تصادف توان جفت‌گیری یا زادآوری خود را دست داده باشند اما می‌توان از اسپرم یا تخمک آنها استفاده کرد، در واقع وقتی گونه‌ای چنین شرایطی دارد مجبوریم برای تکثیر در اسارت برنامه داشته باشیم.

وی تاکید کرد: در این زمینه الگوهای موفقی در دنیا وجود دارد که می‌توانیم از آنها استفاده کنیم؛ به عنوان مثال آفریقای جنوبی در این زمینه کشور موفقی است و توانست با این روش تعداد یوزپلنگ‌های خود را افزایش دهد. الان تیمی داریم که می‌دانند چه راه‌هایی جواب می‌دهد و چه راه‌هایی بی‌نتیجه است، باید از خرد و دانش آنها استفاده کنیم، الان وقت آن نیست که زمان را از دست بدهیم.

نظامی گفت: البته شنیده می شود که در این سالها مسوولیت کوشکی و دلبر بر عهده پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی بوده در حالیکه این طور نیست بلکه پروژه، مسوول حفاظت از یوز در زیستگاه‌هاست بنابراین این وظیفه در این سال‌ها بر عهده دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست بوده است.