آیا طرح ژاپن قابل راستی‌آزمایی است؟
به گزارش اقتصادنیوزشکی نیست در صورتی که توکیو از رسیدن به سازوکاری برای پرداخت درآمدهای نفتی بلوکه‌شده ایران در ژاپن خبر دهد، این امر به معنای ارسال پالس‌های اولیه برای شناخت میزان فایده و تاثیر پیشنهاد ژاپنی خواهد بود. به گزارش پایگاه خبری انتخاب، ملحم ریا در مطلبی در المیادین در این خصوص نوشت: «شاید مهم‌ترین سوالی که این روزها در مورد پیچیدگی‌های موجود در روابط بین ایران و آمریکا مطرح می‌شود، آن است که آیا توکیو به چراغ سبز آمریکا برای کاهش تحریم‌های ایران دست یافته است؟»
۱۲ دیدار بین روحانی و آبه
در ادامه این مطلب آمده است: «روحانی طی سال‌های گذشته حدود ۱۲ بار با شینزو آبه در مناسبت‌های مختلف دیدار کرده است؛ آنچه نشان‌دهنده نیت جدی دو طرف برای تعمیق روابط و تلاش برای از میان برداشتن موانع توسعه این روابط است و در راس این موانع، تحریم‌های آمریکا قرار دارد که موجب به صفر رسیدن صادرات نفت ایران به ژاپن، پس از لغو معافیت‌های هشت دولت وارد‌کننده نفت ایران است.»
نقطه اوج این دیدارها نیز سفر شینزو آبه به تهران در خرداد ۱۳۹۸ بود که اولین سفر یک نخست‌وزیر ژاپن به تهران بعد از انقلاب اسلامی به‌حساب می‌آمد. نخست‌وزیر ژاپن در سفر به تهران حامل پیام دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات‌متحده آمریکا برای مقامات ایران بود؛ پیامی که با پاسخ «نه» قاطع تهران مواجه شد. بسیاری معتقدند که ژاپن، نیازمند روابط مثبت با ایران است؛ چرا که بیش از ۹۰ درصد از انرژی مورد‌نیاز ژاپن از دولت‌های منطقه خاورمیانه و از مسیر تنگه هرمز تامین می‌شود، که با وجود حضور نظامی آمریکا در آب‌های خلیج‌فارس، ایران اشراف کاملی بر تنگه دارد.
نباید از نظر دور داشت که ژاپن تا قبل از اجرای تحریم‌های نفتی ایران در اوایل ماه مه، یکی از مشتریان عمده نفت ایران بود. اما پس از اجرای تحریم‌های یادشده، تحت فشار‌های آمریکا مجبور شد واردات نفت از ایران را قطع کند یا حداقل به شکل چشمگیری کاهش دهد. روحانی هفته گذشته پیش از عزیمت به کوالالامپور از کاهش روابط اقتصادی با ژاپن گلایه کرده و گفته بود این کاهش در اثر تحریم‌های آمریکاست. وی افزود: «این کاهش در روابط به‌دلیل شرایط فشار ظالمانه و تحریم‌های غیرقانونی آمریکا است که این تحریم‌ها ناپایدار خواهد بود.» عباس عراقچی معاون وزیرخارجه ایران نیز روز دوشنبه ۲۵ آذر در یک سخنرانی در مراسم نودمین سالگرد روابط دیپلماتیک میان دو کشور درباره افزایش مناسبات اقتصادی میان ژاپن و ایران به‌رغم ادامه تحریم‌های آمریکا ابراز امیدواری کرد. عراقچی در یک مصاحبه کوتاه به شبکه ان‌اچ‌کی هم گفته بود: «ژاپن خریدار قدیمی نفت خام ایران است اما خرید نفت را به‌دلیل همراهی با تحریم‌های آمریکا متوقف کرده است.» وی به این شبکه ژاپنی گفت که امیدوار است دولت توکیو و سازمان‌های این کشور خرید دوباره نفت از ایران را از سر بگیرند.
ژاپن در پی ایفای نقش بین‌المللی
علاوه بر این، ژاپن نیازمند ایفای یک نقش منطقه‌ای بین‌المللی است که با نقش اقتصادی آن سازگاری داشته باشد؛ به‌ویژه آنکه ژاپن یکی از پنج اقتصاد برتر در جهان است؛ اما نقش سیاسی آن، همنوا با قدرت اقتصادی‌اش در سطح جهان نیست؛ از این رو، پرونده روابط ایران و آمریکا، فرصت مناسبی برای ژاپن است تا به هدف خود دست یابد؛ چراکه روابط دوستانه خوبی بین آبه با روحانی و ترامپ وجود دارد. به همین دلیل است که فرصت رئیس‌جمهور ژاپن برای نزدیک کردن فاصله بین تهران و واشنگتن، بیشتر از اروپایی‌ها است که به جهت تجارب گذشته، مورد اعتماد ایرانی‌ها نیستند.
پیشنهادهای تهران-توکیو
همچنین باید توجه داشت که حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران پس از رسیدن به تهران، در پایان سفر به ژاپن، تصریح کرد که آبه «پیشنهاد جدیدی» در چارچوب مقابله با تحریم‌ها مطرح کرده است؛ همان‌طور که ایران نیز پیشنهادی داده و این دو پیشنهاد، طی دیدار بین روحانی و آبه در توکیو مطرح شده است.
حسن روحانی، رئیس‌جمهور روز شنبه ۳۰ آذر ماه پس از بازگشت از ژاپن، از پیشنهادهای جدید تهران و توکیو برای شکستن تحریم‌ها خبر داد و گفت: «ژاپنی‌ها در زمینه شکستن تحریم هم یک پیشنهاد جدید داشتند و هم ما یک پیشنهاد جدید داشتیم، با هم بحث کردیم و بنا شد رایزنی‌های دو کشور در این زمینه ادامه یابد.» روحانی همچنین از مذاکره خصوصی یک ساعت و نیمه با طرف ژاپنی خبر داد. پیش‌تر عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امورخارجه هم از مذاکرات سنگین و فشرده با مقامات توکیو در جمعه شب خبر داده بود.
همین نکته، علامت سوال‌های زیادی را در مورد مضمون این دو پیشنهاد و میزان اثرگذاری آنها در ایجاد شکافی در دیوار تحریم‌های آمریکا به دنبال دارد و شاید مهم‌ترین سوال در این زمینه همان باشد که در ابتدا ذکر کردیم: «آیا توکیو برای ارائه پیشنهاد خود، چراغ سبزی از آمریکا دریافت کرده است؟»
دیدار هفته گذشته روحانی از توکیو دهمین دیدار او با شینزو آبه از سال ۹۲ تاکنون بود. روحانی در این سفر گفت که ایران از هر طرحی که بتواند موجب افزایش تبادلات اقتصادی به‌ویژه در حوزه انرژی و افزایش صادرات و فروش نفت بشود، استقبال می‌کند. پیش‌تر دو روزنامه ژاپنی به نقل از منابع دیپلماتیک خبر دادند که آمریکا به ژاپن برای میزبانی از رئیس‌جمهور ایران چراغ سبز نشان داده و همزمان خواسته توکیو نتیجه دیدار روحانی با آبه را به واشنگتن هم اطلاع دهد. سیدعباس عراقچی، معاون وزیرخارجه ایران نیز ابراز امیدواری کرده بود که این سفر منجر به گشایش در خرید نفت ایران شود.
پیش از سفر روحانی به ژاپن، برخی گزارش‌ها حاکی از این بود که احتمالا در جریان این سفر رئیس‌جمهوری ایران و نخست‌وزیر ژاپن درمورد اعلام معافیت ژاپن از تحریم نفتی علیه ایران، ایجاد یک کانال مالی بین تهران و توکیو و همچنین آزادسازی دست‌کم ۵/ ۱میلیارد دلار از دارایی‌های ارزی ایران، ناشی از صادرات قبلی نفت به ژاپن، گفت‌وگو کنند.
تبادل زندانی‌ها
در سایه پنهان‌کاری ایران و ژاپن در مورد محتوای این دو پیشنهاد، هنوز برای پاسخ دادن به سوال مذکور زود است. البته با توجه به تبادل زندانی‌ها بین ایران و آمریکا که با وساطت سوئیس انجام شد، به نظر نمی‌رسد همچنان فضای منفی گذشته در روابط بین تهران و واشنگتن حاکم باشد.
با این حال، رسیدن به یک مذاکره سازنده بین تهران و واشنگتن، بدون پیش‌شرط‌های آمریکا، تا حد زیادی خوش‌بینانه است؛ چراکه تحریم‌های آمریکا همچنان ادامه دارد. این درحالی است که شاخص‌های دیگری وجود دارد که بر احتمال امضای توافق دیگری از سوی آبه، با آمریکا و ایران، دلالت دارد که براساس آن، در مقابل پذیرش درخواست آمریکا برای اعزام کشتی‌های جنگی به دریای عمان، اقیانوس هند و باب‌المندب، بدون ورود به تنگه هرمز، دولت آمریکا برخی تحریم‌های واردات نفت ایران از سوی ژاپن را لغو می‌کند.
شکی نیست در صورتی که توکیو از رسیدن به سازوکاری برای پرداخت درآمدهای نفتی بلوکه شده ایران در ژاپن خبر دهد، این امر، به معنای ارسال پالس‌های اولیه برای شناخت میزان فایده و تاثیر پیشنهاد ژاپنی خواهد بود.
