هراس برجامی پمپئو زیر ذره‌بین تحلیل‌گران
به گزارش اقتصادنیوز؛ سعیده‌سادات فهری خبرنگار حوزه دیپلماسی در این باره نوشت: ۲۲ مرداد ماه سال ۱۳۹۸ بود که وزیرخارجه آمریکا در حساب کاربری خود در توییتر ساعتی را منتشر کرد که براساس آن نشان داده می‌شد که ۱۵ ماه و ۸ روز و ۱۱ ساعت به پایان زمان باقی‌مانده از تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران باقی‌مانده است.
وی با تکرار اتهامات بی‌اساس خود گفت: «ایران سال گذشته به همسایگانش موشک‌های بالستیک شلیک کرد، تانکرهای نفتی را مین‌گذاری و متوقف کرد، به مناطق مناقشه سلاح قاچاق کرد و یک هواپیمای مسافربری را ساقط کرد. ما نمی‌توانیم این ریسک را بپذیریم که ایران سلاح‌های پیشرفته‌تری خریداری و زرادخانه خود را به بازیگران مسوولیت‌ناپذیر منتقل کند.» وی در ادامه ادعاهایش افزود: «تحریم تسلیحاتی علیه ایران ۶ ماه دیگر منقضی می‌شود. پیش از آنکه خشونت‌های ایران تشدید شود و آنها رقابت تسلیحاتی جدیدی را در خاورمیانه آغاز کنند، شورای امنیت سازمان ملل باید تحریم تسلیحاتی آنها را تمدید کند. زمان رو به پایان است.»
محتوای تحریم تسلیحاتی ایران
تحریم‌های تسلیحاتی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران در سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ برای ممنوعیت فروش سلاح به ایران و صادرات سلاح از ایران وضع شد. پس از توافق برجام مقرر شد این تحریم‌ها ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ (۲۷ مهر ۱۳۹۹) و پس از آنکه گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران را تایید کرد، برداشته شود.
البته به نوشته سایت www.armscontrol.org به گفته جان کری، وزیرخارجه وقت آمریکا در جریان مذاکرات برجام، ایران اصرار داشت که تحریم تسلیحاتی علیه تهران باید بلافاصله پس از «روز اجرا» لغو شود؛ درخواستی که روسیه و چین هم از آن حمایت می‌کردند. کری اما گفته بود که ایالات‌متحده بر حفظ تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران تا پنج سال پس از اجرای برجام تاکید دارد؛ موضوعی که در ضمیمه دوم قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل متحد دیده می‌شود.
بیانیه مستقل قطعنامه ۲۲۳۱ از کشورهای عضو خواسته به مدت پنج سال محدودیت‌هایی را در مورد ارتباط و معاملات تسلیحاتی ایران مراعات کنند.
بر این اساس از دولت‌ها خواسته شده تا از معامله، خرید و فروش و فراهم کردن هرگونه تسهیلات مالی، مبادلاتی و ترابری در مورد تجهیزات سنگین نظامی به ایران یا برای استفاده ایران به مدت پنج سال از زمان اجرای برجام یا تسلیم «گزارش جمع‌بندی مبسوط» اجرای برجام توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (هر کدام که زودتر باشد) خودداری کنند. در این بخش از قطعنامه از انواع تانک رزمی، سامانه‌های توپخانه سنگین، هواپیماهای رزمی، هلی‌کوپترهای تهاجمی، ناو و سامانه‌های موشکی نام برده شده است.
لغو تحریم تسلیحاتی ایران تهدید امنیت بین‌الملل نیست
رحمن قهرمان‌پور، پژوهشگر ارشد مسائل بین‌الملل در پاسخ به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» درباره اظهارنظرها و ادعاهای اخیر پمپئو گفت: «از آنجا که آمریکا به‌صورت یک‌جانبه از برجام خارج شده است فعلا نمی‌تواند در مورد برجام مدعی شود. براساس آنچه در برجام آمده آمریکا باید عضو برجام باشد تا بتواند در مورد موضوعات برجامی ادعاهایی را مطرح کند. بنابراین این مورد یعنی اظهارنظرها و درخواست‌های آمریکا، ابهام حقوقی دارد. البته روند یک سال و نیم گذشته نشان می‌دهد که آمریکا تقریبا به این امر پایبند بوده است؛ یعنی چون خود از برجام خارج شده ادعای آن‌چنانی راجع به آن مطرح نکرده است.»
قهرمان‌پور در این رابطه که آیا آمریکا قطعنامه‌ای به شورای امنیت ارسال خواهد کرد یا خیر، توضیح داد: «بعید به نظر می‌رسد آمریکا قطعنامه‌ای به شورای امنیت ارسال کند؛ چراکه موضوعاتی که در دستور کار شورای امنیت قرار می‌گیرند موضوعاتی هستند که باید تهدید امنیت بین‌الملل تلقی شوند و درحال‌حاضر رفع برخی تحریم‌های تسلیحاتی در مورد ایران، تهدیدی برای امنیت بین‌الملل نیست که آمریکا بخواهد در این رابطه قطعنامه‌ای به شورای امنیت ببرد.»
این کارشناس درباره رویکرد اعضای دائم شورای امنیت نسبت به این درخواست احتمالی آمریکا با بیان اینکه پنج عضو دائم پیش از آنکه هر موضوعی وارد صحن شورای امنیت شود با یکدیگر چانه‌زنی و بحث می‌کنند و اغلب پیش از ورود به صحن به توافق می‌رسند، گفت که تلاش این کشورها بر این است که خیلی از حق وتو استفاده نکنند. بنابراین درخصوص موضوعاتی که مورد اختلاف است سعی می‌کنند ابتدا چانه‌زنی‌های لازم را انجام دهند. بر این اساس بعید است که آمریکا بخواهد در چنین موضوعی قطعنامه‌ای به صحن شورای امنیت ببرد تا روسیه و چین آن را وتو کنند.
قهرمان‌پور درباره لغو تحریم‌های تسلیحاتی نیز توضیح داد که قرار است در مهر ماه سال‌جاری فقط برخی از تحریم‌های فروش تسلیحاتی برای ایران برداشته شود و به این صورت نیست که فروش هر نوع اسلحه‌ای به ایران آزاد شود. وی با اشاره به اینکه آمریکا یا برخی دیگر از کشورها تابع معادلات دیگری نیز هستند، تاکید کرد: «به‌عنوان مثال در ایالات‌متحده آمریکا، وزارت دفاع یا وزارت دارایی اعلام می‌کنند که کشورهای دیگر نمی‌توانند به کشورهایی که تحت تحریم این نهادها هستند سلاح بفروشند.»
این کارشناس با بیان اینکه لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران مساله‌ای در آن حد گسترده نیست که باعث برهم خوردن توازن قوا در منطقه شود، ادامه داد: «باید توجه داشت که ایران از گذشته سیاست دفاعی خود را مبتنی بر اتکا به توانایی‌های داخلی و مهندسی معکوس بنا کرده است. بنابراین تا امروز ایران اعلام نکرده که اگر چنین تحریم‌هایی برداشته شود خرید تسلیحاتی خود را افزایش خواهد داد یا خیر.»
سیاست حفظ وضع موجود
در نهایت قهرمان‌پور با توجه به موانعی که بر سر راه آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران وجود دارد و اصرار پمپئو بر این مساله توضیح داد: «دلیل مانور پمپئو روی این موضوع به زیاده‌خواهی و زورگویی این کشور بازمی‌گردد. همچنین آمریکا چون از برجام خارج شده و برخی از کشورهای اروپایی و چین و روسیه از این امر ناراضی هستند بنابراین تلاش دارد که به اصطلاح دست پیش را بگیرد که پس نیفتد. این فشارها نیز در این راستا است که در مرحله بعدی اروپا، روسیه و چین خواهان آن نشوند که آمریکا تحریم‌های علیه ایران را لغو کند. بنابراین این فشارها یک نوع اقدام پیش‌دستانه از سوی واشنگتن است تا اروپا، چین و روسیه را به حفظ وضع موجود راضی کند و بعید به نظر می‌رسد که آمریکا درخصوص چنین امری وارد اختلاف با این کشورها شود.»
موضع احتمالی مسکو و پکن
امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل آمریکا نیز در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» با بیان اینکه یکی از قطعنامه‌های اصلی که طی سال‌های اخیر علیه ایران به تصویب رسید ممنوعیت صادرات و واردات انواع و اقسام سلاح‌ها به ایران بود، گفت: «براساس توافق برجام، این قطعنامه در اکتبر سال ۲۰۲۰ به‌طور اتوماتیک منقضی می‌شود و پس از آن ایران می‌تواند از هر جای دنیا که مایل باشد سلاح بخرد یا سلاح به هر جای دنیا بفروشد. به همین دلیل آمریکایی‌ها تلاش دارند تا شورای امنیت این قطعنامه تحریم تسلیحاتی ایران را تمدید کند.»
ابوالفتح درباره موضع احتمالی روسیه و چین نیز گفت: «دور از انتظار است که روسیه و چین به تمدید تحریم تسلیحاتی ایران رای بدهند. زیرا نیاز به رای‌گیری مجدد دارد و اگر آمریکایی‌ها پیش‌نویس قطعنامه‌ای را ارائه بدهند به احتمال زیاد مسکو و پکن آن را وتو خواهند کرد.» باید توجه داشت که پیش‌تر روسیه گفته بود که از تمدید تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران پس از انقضای آن در اکتبر ۲۰۲۰ حمایت نخواهد کرد.
انحراف توجهها از تروریسم اقتصادی
از سوی دیگر به‌دنبال مطرح شدن ادعاهای پمپئو درباره ایران و تمدید تحریم‌های تسلیحاتی، مجید تخت‌روانچی، نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد گفت: «این اظهارات تلاش دیگری برای منحرف کردن توجهها از تداوم تروریسم اقتصادی بر مردم ایران است.» مجید تخت‌روانچی صبح یکشنبه در صفحه توییتر خود نوشت: «تلاش دیگر ایالات‌متحده برای منحرف کردن تروریسم اقتصادی علیه مردم ایران: این‌بار آمریکا از شورای امنیت می‌خواهد قطعنامه ۲۲۳۱ را نقض کنند و محدودیت‌های تسلیحاتی را بر ایران ادامه دهند.» وی تاکید کرد: «اما ایالات‌متحده موفق نخواهد شد دیگران را به نقض قوانین بین‌المللی سوق دهد.»
امکان قانونی لغو امتیاز تسلیحاتی ایران وجود ندارد
همزمان سید علاءالدین بروجردی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس با اشاره به درخواست وزیرخارجه آمریکا از شورای امنیت برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران، گفت: «تحریم‌های تسلیحاتی طبق برجام مهر ماه سال‌جاری لغو می‌شود و هیچ امکان قانونی برای لغو این امتیاز ایران وجود ندارد.»
بروجردی در گفت‌وگو با خبرگزاری خانه‌ملت، در واکنش به درخواست وزیر امورخارجه آمریکا از شورای امنیت برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران، گفت: «براساس توافق برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که از سال ۲۰۱۶ میلادی اجرایی شد، ایران تا پنج سال از خرید تسلیحات تهاجمی منع شده بنابراین این بند در اکتبر سال ۲۰۲۰ (مهر ماه ۱۳۹۹) منقضی می‌شود بنابراین خرید و فروش سلاح برای ایران رفع تحریم می‌شود.»
نماینده مردم بروجرد در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه تحریم تسلیحاتی ایران از مهرماه سال‌جاری طبق مصوبه به‌صورت خودکار به پشتوانه قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل آزاد می‌شود، افزود: «آمریکایی‌ها از مدت‌ها پیش در تلاشند که به گونه‌ای این آزادسازی تسلیحاتی ایران را مرتفع کنند. به همین دلیل از هیچ تلاشی فروگذار نمی‌کنند.» وی ادامه داد: «بر همین اساس آمریکایی‌ها از مدتی پیش دنبال تشکیل سمپوزیوم بین‌المللی بودند تا کشورها را تحریک کنند که با رفع تحریم‌های تسلیحاتی ایران به‌صورت خودکار طبق برجام مخالفت کنند اما به‌دلیل شیوع بیماری کرونا نتوانستند این جلسه را تشکیل دهند.»
بروجردی با اشاره به درخواست وزیرخارجه آمریکا از شورای امنیت گفت: «اقدام پمپئو حلقه دیگری از زنجیره اقدامات آمریکا برای لغو آزادسازی تحریم‌ها است البته به لحاظ مقررات بین‌المللی آمریکا راهی جز ارائه قطعنامه جدید به شورای امنیت ندارد. در صورتی که قطعنامه‌ای هم از طرف آمریکا در شورای امنیت عنوان شود قطعا با مخالفت روسیه و چین مواجه می‌شود بنابراین آمریکایی‌ها راه به‌جایی نمی‌برند.»
رونق بازار تسلیحات ایران بعد از لغو تحریم‌ها
این نماینده مردم در مجلس دهم معتقد است که درخواست مایک پمپئو در راستای تلاش مذبوحانه آمریکایی‌هاست تا بتوانند امتیاز بزرگی که در اختیار جمهوری اسلامی ایران قرار می‌گیرد را لغو کنند. زیرا ایران به موجب این امتیاز می‌تواند سلاح‌های مدرن جهانی را خریداری کند. به گفته بروجردی به موجب رفع تحریم‌های تسلیحاتی، بازار فروش تسلیحات ایران با توجه به کیفیت سلاح‌ها، رونق خوبی می‌گیرد که به لحاظ اعتباری و اقتصادی حائز اهمیت است.
وی در نهایت با بیان اینکه توافق برجام از پشتوانه قطعنامه شورای امنیت برخوردار است، گفت: «هر نقضی نیازمند قطعنامه جدید و اجماع پنج عضو دائم شورای امنیت است که به‌دلیل مخالفت روسیه و چین با آمریکا اتفاق نخواهد افتاد.»
امیدواری پمپئو به همراهی روسیه و چین
رئیس‌دستگاه دیپلماسی آمریکا تاکنون چند مرتبه درباره پایان مهلت تحریم تسلیحاتی ایران در مهر ماه سال‌جاری هشدار داده است. وی در ۲۲ مرداد ماه سال گذشته در حساب کاربری خود در توییتر نمایه‌ای به شکل ساعت را منتشر کرد که براساس آن ۱۵ ماه و ۸ روز و ۱۱ ساعت به پایان زمان باقی‌مانده از تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران مانده بود. مطابق آنچه وزیرخارجه آمریکا به آن اشاره کرد زمان انقضای مهلت تحریم‌های تسلیحاتی شورای‌امنیت علیه ایران ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ (۲۷ مهرماه ۱۳۹۹) خواهد بود. او در همین راستا در یک پیام توییتری نوشت: «ساعت درحال تیک‌تاک کردن است، زمان باقی‌مانده پیش از آنکه تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران به پایان برسد.» به گزارش خبرگزاری فارس، پمپئو در ادامه نوشت: «ما از متحدان و شرکای خود می‌خواهیم فشارها علیه ایران را افزایش دهند تا رفتارهای بی‌ثبات‌کننده خود را متوقف کند.»
اشاره وزیرخارجه آمریکا به محدودیت‌های تسلیحاتی است که در قطعنامه ۲۲۳۱ به آن اشاره شده است. قطعنامه شماره ۲۲۳۱ شورای امنیت در تاریخ ۲۹ تیرماه سال ۹۴ یک هفته پس از امضای توافق هسته‌ای میان اعضای گروه ۱+۵، در شورای‌امنیت سازمان ملل با اکثریت قاطع (۱۵ رای مثبت از ۱۵ عضو) به تصویب رسید. برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام سه‌شنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵) در وین اتریش بین ایران و گروه ۱+۵ (شامل چین، فرانسه، روسیه، انگلیس، ایالات‌متحده آمریکا و آلمان) منعقد شد. به‌دنبال آن شورای امنیت سازمان ملل متحد قطعنامه ۲۲۳۱ را به تصویب رساند که توافق اتمی میان ایران و گروه کشورهای ۱+۵ را مورد تایید قرار داد. همچنین این قطعنامه تمام کشورهای عضو سازمان ملل را به اجرای «برنامه جامع اقدام مشترک» یا متن توافق هسته‌ای ایران با گروه ۱+۵ موظف کرد. یکی دیگر از نکات مهم این قطعنامه خروج ایران از فصل ۷ منشور سازمان ملل متحد بود. البته در این قطعنامه محدودیت‌های تسلیحاتی برای ایران به مدت ۵ سال نیز گنجانده شده است. محدودیت‌هایی که سال ۲۰۲۰ مدت زمان آن به پایان می‌رسد و پس از آن ایران می‌تواند به فروش تسلیحات پرداخته و از کشورهایی نظیر روسیه و چین نیز تسلیحات خریداری کند. این همان موضوعی است که موجب نگرانی آمریکا شده است. پمپئو ۲۱ آذر سال ۹۷ نیز طی سخنانی در شورای‌امنیت از این شورا خواست تا محدودیت‌های تسلیحاتی ایران را پس از انقضای مهلت تعیین‌شده در قطعنامه شورای امنیت تمدید کند.
حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران نیز روز دهم مرداد گفته بود: «اگر برجام تا سال آینده باقی بماند، تمام تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران به‌طور کامل برداشته می‌شود و این یعنی هر سلاحی را می‌خریم و می‌فروشیم و آماده هستیم برای خرید هر نوع سلاح.» روحانی همچنین اضافه کرده بود: «البته مقدمات این کار را هم آماده کرده‌ایم.»
در تاریخ ۴ اسفند ماه سال گذشته نیز وزیر امورخارجه آمریکا در گفت‌وگویی با پایگاه خبری واشنگتن فری‌بیکن گفته بود: «از نظر سیاسی، ما به وضوح گفته‌ایم که لغو تحریم تسلیحاتی غیرقابل قبول است. ما نسبت به این ضرب‌الاجل‌ها آگاه بوده‌ایم، درحال‌حاضر به اولین آنها که بسیار مهم است نزدیک می‌شویم.» او در ادامه درباره امکان لغو تحریم تسلیحاتی نیز گفت: «به این فکر کنید که ما[موشک‌هایی] از یمن به عربستان سعودی پرتاب کردیم و فروش همان موشک‌ها به ایران، تا چند ماه دیگر قانونی خواهد شد. ما در مقابله با آن مصمم هستیم و می‌خواهیم آن را متوقف کنیم. با شرکای آلمانی، فرانسوی و انگلیسی‌مان در این‌باره مذاکره کرده‌ایم. آنها هم به این واقف هستند و خطر را حس می‌کنند.» در آن مقطع پمپئو مدعی شده بود که در صورت مطرح شدن قطعنامه‌ای در این رابطه در شورای امنیت روسیه و چین آن را وتو نخواهند کرد. وی در گفت‌وگو با پایگاه خبری واشنگتن فری‌بیکن مدعی شده بود: «بر این باور هستیم که روس‌ها و چینی‌ها هم نگرانی ما را درباره اینکه ایران قادر به خریداری سامانه تسلیحاتی مهم باشد که به‌طور اساسی در خاورمیانه ایجاد بی‌ثباتی می‌کند، درک کنند.»
موضع کرملین
این در حالی است که پس از مطرح شدن این مواضع پمپئو، وزارت امور خارجه روسیه در تاریخ ۱۳ اسفند ماه تاکید کرد: «آمریکا به جای آرزوی تمدید بی‌پایان تحریم تسلیحاتی علیه ایران، باید نگران برطرف کردن فوری تخلفات خود در قبال برجام باشد و به اجرای دقیق مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت بازگردد.»
به گزارش خبرگزاری تسنیم به نقل از خبرگزاری «نووستی»، در بیانیه وزارت‌خارجه روسیه آمده بود: «مقامات واشنگتن به‌جای اینکه آرزوی تمدید بی‌پایان «تحریم تسلیحاتی» علیه ایران را داشته باشند، باید نگران برطرف کردن فوری موارد نقض و تخلفات خود در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بوده و به اجرای دقیق قطعنامه شماره ۲۲۳۱ شورای‌امنیت سازمان ملل برگشته و بتوانند اعتبار خود را به‌عنوان یکی از شرکت‌کنندگان مسوول در روابط بین‌الملل بازگردانند، چراکه شرایط عضویت دائم شورای‌امنیت چنین برخوردی را برعهده ایالات‌متحده قرار داده است.»
