کدام نیروی نظامی، کمربند حفاظتی در اطراف خلیج خلیج فارس کشیده است؟

خلیج فارس در واقع محور ارتباط بین اروپا، آفریقا، آسیای جنوبی و جنوب شرقی است. از نظر راهبردی در منطقه خاورمیانه، به عنوان بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مرکز ارتباطی بین این سه قاره‌ است و بخشی از یک سیستم ارتباطی شامل اقیانوس اطلس، دریای مدیترانه، دریای سرخ و اقیانوس هند است. به همین دلیل از دیرباز مورد توجه قدرت‌های جهانی و هم چنین بازرگانان و تجار دنیا بوده ‌است.

همچنین این منطقه منبع مهم انرژی جهان است. در مجموع خلیج فارس از نظر جغرافیای سیاسی، استراتژیک، انرژی و تاریخ و تمدن یک پهنه آبی مهم و حساس در دنیا محسوب می‌شود.

از بُعد اقتصادی بزرگ‌ترین عامل اهمیت خلیج فارس وجود معادن سرشار نفت و گاز در کف بستر و سواحل آن است، به‌طوری‌که این منطقه را «مخزن نفت جهان» می‌دانند.

خلیج فارس مسیر انتقال نفت کشورهای ایران، عراق، کویت، عربستان و امارات متحده عربی است و به همین علت، منطقه‌ای مهم و راهبردی به شمار می‌آید. در حدود ۳۰ درصد نفت جهان و  از منطقه خلیج فارس تامین می‌شود.

از بُعد نظامی، وجود پایگاه‌های نظامی متعدد اعم از دریایی، هوایی و زمینی در منطقه خلیج فارس که عمدتاً متعلق به کشورهای آمریکا و انگلستان هستند و هم چنین حضور ناوهای جنگی کشورهای غربی به ویژه آمریکا در آب‌های خلیج فارس، اهمیت نظامی و راهبردی خلیج فارس را نمایان می‌کند.

ایران صاحب اصلی خلیج فارس

ایران بزرگ ترین مرز آبی از خلیج فارس را در اختیار دارد و از لحاظ قدمت تاریخی هم با بررسی اسناد تاریخی مشاهده می کنیم که سرزمین های اطراف خلیج فارس نیز در گذشته برای ایران بود که بحرین شاخص ترین آن ها بود که توسط رژیم پهلوی به انگلستان واگذار شد. در دوران شاه عباس هنگامی که پرتغالی ها به تنگه هرمز و برخی جزایر حمله و آنها را اشغال کرده بودند، امامقلی خان سردار ایرانی و حاکم فارس در دوران شاه عباس صفوی در ابتدا بندر گمبرون (بندرعباس) را تصرف و سپس جزیزه قشم را از چنگال پرتغالی‌ها بیرون آورد. 

این مناسبت به قدری مهم بود که با پیروزی انقلاب اسلامی، دهم اردیبهشت ماه در تقویم کشورمان به نام روز ملی خلیج فارس نامگذاری شده است. 

نقش ارتش در تامین امنیت خلیج فارس

نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در کنار نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی وظیفه تامین امنیت خلیج فارس و آب‌های سرزمینی ایران را دارند. اما در این میان نقش نیروی دریایی ارتش  در تامین امنیت خلیج فارس بیشتر به چشم می‌آید. البته اگر بخواهیم به طور کامل نقش نیروی دریایی ارتش را در تامین امنیت خلیج فارس و مرزهای آبی کشورمان بررسی کنیم باید تمام ابعاد آن را توضیح دهیم. نخست کارخانجات نیروی دریایی ارتش که به عنوان قلب تپنده نیروی دریایی ارتش اهمیت دارد را بررسی می‌کنیم.

به همین دلیل هم به منطقه یکم امامت نیروی دریایی ارتش رفتیم تا هم از روند کار در کارخانجات نیروی دریایی ارتش در بندرعباس بازدید کرده و هم از توان زیرسطحی و سطحی که در تامین امنیت خلیج فارس نقش مهمی دارد، بازدید کنیم.

کارخانجات منطقه یکم نیروی دریایی ارتش

ابتدای ورودمان به منطقه یکم نداجا با پروژه اورهال زیردریایی سبک غدیر روبرو شدیم. هنگامی که به سراغ این پروژه رفتیم عملیات فنی بر روی آن به اتمام رسیده بود و باید برای آزمایش های نشتی و مقاومت بدنه وارد حوضچه می‌شد تا از هر نظر آماده شود. 

ناخدا سوم مکانیک محمد گلچین مدیر پروژه تعمیرات اساسی یگان کلاس غدیر درباره این پروژه در گفت‌وگویی با بیان اینکه بر روی بدنه سخت و نرم زیردریایی غدیر و همچنین سایر قسمت‌‎های آن تعمیرات اساسی انجام شده، اظهار کرد: قلب یگان، سیستم هیدرولیک، سیستم هوای فشرده، سامانه شلیک اژدر، سیستم تحرک و سایر بخش های آن دچار بهینه سازی و تعمیرات اساسی شده است.

زیردریایی غدیر یکی از انواع زیردریایی‌های ساخت ایران است که در کلاس زیردریایی‌های سبک قرار می‌گیرد. این زیردریایی یک زیردریایی تاکتیکی است که دارای قابلیت‌هایی، چون مسلح شدن، کف نشینی، ورود و خروج غواص در کف دریاست. این زیردریایی در مقایسه با نمونه‌های خارجی اگر بهتر نباشد؛ حتما همتراز آن‌هاست.

اگر بخواهیم نقطه قوت زیردریایی کلاس غدیر را معرفی کنیم باید بگوییم که سرعت عمل بالا، قابلیت اختفاء، عدم امکان کشف و ردگیری از دیگر نقاط قوت آن است.

این زیردریایی در حالت تهاجمی و رصد استفاده می‌شود. به نظر بیشتر کارشناسان کاربرد این زیردریایی برای عملیات‌های تاکتیکی تهاجمی است، غدیر می‌تواند با دارا بودن دو عدد اژدر ۵۳۳ میلی‌متری تمام اهداف سطحی و زیر سطحی را نابود کند. البته غدیر می‌تواند در محل‌های معین ۸ عدد مین را هم  جای‌گذاری کند.

حداکثر زمان اورهال و یا بازآماد در پروژه کلاس غدیر حداکثر در حدود ۲۴ ماه ارزیابی می‌شود که البته این زمان با توجه به عدم تامین قطعات مورد نیاز محاسبه شده است.

ناخدا دوم عرشه مهدی زارع زاده فرمانده ناوتیپ زیرسطحی منطقه یکم نیروی دریایی ارتش در گفت‌وگویی، درباره زیردریایی‌ها و تکنولوژی به کار رفته در آن‌ها گفت: از نظر سطح بندی تکنولوژی در دنیا زیردریایی‌ها بعد از شاتل‌های فضایی در رده دوم قرار می‌گیرد. تعداد کشورهایی که در دنیا توانایی نگهداری، استفاده و برنامه عملیاتی را با زیردریایی‌ها بدون استفاده از مستشاران خارجی دارند، از تعداد انگشتان دو دست کمتر است.  

او ادامه داد که سال ۸۳ نخستین فروند زیردریایی غدیر وارد ناوگان دریایی کشورمان شد. ما با توجه به تجربه ایران در استفاده از زیردریایی‌ها، مجموعه‌های صنعتی ما به سرعت و در کم ترین زمان با همراهی کاربران زیرسطحی به این توانایی رسیدند که توانستیم تعمیرات کوتاه مدت، نیمه اساسی و اساسی را در مجموعه‌های داخلی خودمان انجام دهیم.  

ناخدا دوم عرشه زارع زاده با بیان اینکه نه تنها تعمیرات اساسی و نیمه اساسی واحدها را در داخل کشور انجام می‌دهیم، گفت: ما علاوه بر این موضوع در حوزه ساخت زیرسطحی نیز در دنیا جزو پیشتازان و پیشگامان هستیم.

در بخش دیگری از بازدید از کارخانجات نیروی دریایی ارتش امیر دریادار دوم مهندس عباس فاضل‌نیا فرمانده کارخانجات نیروی دریایی ارتش درباره ناوچه‌های توپ‌دار اظهار کرد: ناوچه های کلاس کمان تا قبل از پیروزی انقلاب باید از دور خارج می شد، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی به سراغ بومی سازی این ناوچه ها رفتیم. ابتدا چهار فروند در ناوگان شمال ساخته شد و سپس هم کار ساخت این ناوچه ها در ناوگان جنوب آغاز شد. 

او سپس دارابودن ناوگان سطحی و زیرسطحی را دو آرایه مهم و یا ابر سامانه موثر در قدرت دریایی دانست و اظهار کرد: البته در این زمینه پارامترهای بسیاری داریم اما آنچه اهمیت دارد داشتن ناوشکن ها و زیردریایی هاست که ما در حوزه ساخت و بازآماد آنها خودکفا هستیم. یعنی در حوزه ساخت ناوشکن ها از سالیان قبل با ساخت ناوشکن جماران به خودکفایی رسیدیم و پس از آن ناوهای دماوند، سهند را الحاق کردیم و امروز هم منتظر تکمیل شدن روند ساخت طلائیه و سپس دنا هستیم تا آن را به نیروی دریایی ارتش الحاق کنیم.

امیر دریادار فاضل‌نیا درباره قدرت ایران در حوزه ساخت و طراحی ناوشکن های گوناگون گفت: هنگامی که می‌گوئیم ایران قدرت ساخت ناوشکن های سنگین را دارد، یعنی که کشورمان توان طراحی و ساخت تمام سامانه ها و زیرسامانه ها را دارد. البته ما این توان را در عمل نیز ثابت کردیم، یعنی هر ناوشکنی که می سازیم بلافاصله در رزمایش ها نیز شرکت می کنند. این یعنی کشورمان به دانش طراحی و ساخت و عملیاتی کردن دست یافته است.

او ادامه داد: در حوزه زیرسطحی نیز به ما چنین دانشی دست پیداکرده ایم. دانش مورد نیاز در زیرسطحی ها از دانش سطحی ها بسیار پیشرفته‌تر است. باید توجه کنیم که کشوری هستیم که در حوزه ساخت کلاس های سبک، نیمه سنگین و سنگین فعالیت دارد و همچنین در حوزه اورهال و بازآماد نیز به دانش بومی و خودکفا رسیده‌ایم و به اوج فناوری دست پیدا کرده‌ایم.

فرمانده کارخانجات نداجا با اشاره به اینکه نیروی دریایی ارتش در صحنه دفاع دریایی نیز بسیار توانمند است، گفت: در صحنه دفاع دریایی سه حوزه مهم داریم، نخست حوزه اثر سطحی مانند بالگردها و هاورکرافت که توسط پرسنل نیروی دریایی ارتش و وزارت دفاع در حال بازسازی و ترمیم است. در حوزه سطحی شامل ناوشکن ها و ناوچه ها هم دیگر هیچ حلقه مفقوده ای نداریم و حوزه سوم هم زیرسطحی هاست که در آن هم به خودکفایی کامل رسیدیم.

طبق ارزیابی ها امروز در حوزه آرایه های دریایی به حدی از قدرت رسیده ایم که دشمن جرات نمی کند که به حریم آبی کشورمان تجاوز کند و اگر تجاوز کند می داند که پاسخ محکمی دریافت خواهد کرد. 

در ادامه هم با ناوشکن سهند عازم دریا شدیم و گشتی کوچکی در دریا داشتیم و هنگامی که در دریا حرکت می کردیم اقتدار دریایی ایران اسلامی  را باور کردیم، چراکه تمام قطعات آن در ایران و صنایع خودمان ساخته شده است.

در روی عرشه سهند با ناخدا یکم عرشه ابراهیمی فرمانده ناوتیپ سطحی منطقه یکم نداجا همراه شدیم  و او در رابطه با نقش نیروی دریایی ارتش در تامین امنیت خلیج فارس و دریای عمان گفت: مسئولیت تامین امنیت دریایی سواحل کشورمان را در حوزه سرزمینی خلیج فارس بر عهده دارد؛ بنابراین در همه شرایط با حفظ آمادگی کامل رزمی در تلاش هستیم تا این امنیت را به طور کامل برقرار کنیم.  

او ادامه داد: در شرایط فعلی که کشورهای دیگر منطقه این توانایی را از دست داده‌اند و قادر به انجام آن نباشند، نیروی دریایی ارتش می‌تواند با قدرت و رعایت اصول بهداشتی توان و آمادگی رزمی خود را حفظ کرده و  این امنیت را همچنان پابرجا نگه دارد.                     

فرمانده ناوتیپ سطحی منطقه یکم نداجا اظهار کرد: ناوشکن سهند یکی از این دستاوردهای بومی است که تمامی قسمت‌های آن توسط مهندسان ایرانی ساخته شده و توسط کاربران ایرانی هم استفاده می‌شود.  

او درباره اینکه ناوگان کشورهای خارجی تا چه میزان حقوق ایران را در دریاها را رعایت می‌کنند، اظهار کرد: اینکه ما به طور دائمی امنیت داریم نشانه این است که آن‌ها خود را ملزم می‌دانند که قوانین کشورمان را رعایت کنند. قوانین و مقررات هنگامی رعایت می‌شود که یک نیروی قدرتمند از حقوق خود دفاع کند. البته این موضوع حتما باید پشتیبان اجرایی هم داشته باشد که نیروی دریایی ارتش چنین نقشی دارد.

ناخدا  ابراهیمی یکی از فعالیت‌های نیروی دریایی ارتش را کمک به ناوگان کشتی‌های تجاری خارجی دانست و اظهار کرد: مواردی از این دست در خلیج عدن پیش آمده که خود من به عنوان فرمانده ناوشکن حضور داشتم و کشتی‌هایی که توسط دزدان دریایی مورد حمله قرار گرفته اند درخواست کمک کردند و ما به آن‌ها کمک کردیم. در حالی که کشورهایی که ادعای قدرت داشتند به این ندای کمک خواهی پاسخ ندادند و این ناوشکن ایرانی بود که این درخواست را اجابت کرد.

این نقش تامین امنیت دریایی توسط ناوگان سطحی به قدری اهمیت دارد که نه تنها این ناوگان در تامین امنیت آب‌های سرزمینی ایران نقش مهمی دارد بلکه بارها همان طور که از سوی مقامات ارتش نیز اعلام شده و در اینجا هم ذکر شد نقش مهمی در مقابله با دزدان دریایی دارد.

نیروی دریایی ارتش با تجهیزات بومی و مدرن امروز به نقطه‌ای از توانمندی و خوداتکایی رسیده که با رصد و پایش کامل منطقه و همچنین اشراف اطلاعاتی نسبت به نیروهای فرامنطقه‌ای از محدوده خلیج عدن توسط یگان‌های شناور، پروازی و راداری همه ناوگان‌های کشورهای فرامنطقه‌ای را تحت نظر دارد.

توان زیرسطحی ایران حافظ منافع کشور در آب های فرامنطقه‌ای

در حوزه زیرسطحی نیز ایران توان خوبی در اختیار دارد. ایران که در حوزه زیرسطحی از ابتدای دهه ۷۰ با خرید سه فروند زیردریایی کیلوکلاس به نام‌های طارق، یونس و نوح پنجره جدیدی را در حوزه تامین امنیت دریایی باز کرد تا سال ۸۳ از این زیردریایی‌ها استفاده کرد. در پایان سفرمان با زیردریایی طارق همراه شدیم تا یک سفر کوتاه، اما مهم را کاربردی کند.

یکی از خدمه طارق ماجرای نخستین اورهال را چنین روایت می‌کند؛ هنگامی که زیردریایی طارق در سال ۸۳ نیاز به اورهال اساسی داشت ایران از روس‌ها که سازنده آن بودند کمک خواست؛ آن‌ها ابتدا گفتند که باید زیردریایی را به روسیه ببرند تا کارهای آن را انجام دهند. اما ما قبول نکردیم و گفتیم که باید در اینجا انجام شود.  

روس‌ها بخش‌هایی از زیردریایی طارق را در حوضچه باز کردند، ولی آن را نیمه تمام گذاشتند و رفتند. پس از مدتی خودمان وارد کار شدیم تا اورهال را آغاز کنیم و تابلویی را به زبان روسی بر روی بدنه طارق به زبان روسی نوشتیم که «ما می‌توانیم». یکی از مهندسان ایرانی که به روسی هم مسلط بود گفت‌وگوی دو کارگر روس را با هم اینگونه روایت می‌کند که به هم می گفتند ایرانی‌ها دیوانه شده اند، ما طوری این زیردریایی را باز کردیم که هیچ‌کسی غیر از خودمان توان تعمیر آن را ندارد.

همان زمان بود که مهندسان ما در عزم خود مصمم‌تر شدند تا این کار را به دست خود و با توان داخلی کشورمان انجام دهند. هنگامی که اورهال این زیردریایی در سال ۹۲ به پایان رسید نه تنها روس‌ها بلکه مقامات کشورهایی همچون جمهوری آذربایجان در بازدید از این پروژه، انجام آن توسط پرسنل ایرانی را غیر ممکن می‌دانستند.

ما در بازدید از زیردریایی طارق توان بومی خودمان در اورهال آن را به وضوح مشاهده کردیم. البته نکته قابل توجه آن حضور پرسنل بسیار جوان در کنار پرسنل باتجربه و مسن‌تر بود.

کلام آخر

همه این تعاریف نشان از آن دارد که توان دفاعی کشورمان در حفظ و حراست از خلیج فارس و دریای عمان نه تنها بومی و داخلی است، بلکه این موارد در راستای اجرای بیانیه گام دوم انقلاب و تاکید فرمانده کل قوا بر جوان گرایی محقق شده است.