رمزگشایی از اقدامات ترامپ برای ممانعت از لغوتحریم تسلیحاتی ایرانی

استراتژی که پمپئو در ۲۹ آوریل بیان کرد دو بخش دارد. ابتدا اینکه ایالات‌متحده بنا دارد تا با پیشنهاد یک قطعنامه در شورای امنیت سازمان‌ملل تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران را تمدید کند. اگر این استراتژی شکست بخورد که بسیار محتمل خواهد بود، در این صورت واشنگتن به‌صورت یکجانبه و در راستای برجام، «مکانیزم ماشه» را بنابر مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ فعال خواهد کرد تا تمامی تحریم‌ها علیه ایران بازگردند.

بدون شک بخش اول این استراتژی با شکست مواجه می‌شود چراکه روسیه و چین از چنین قطعنامه‌ای که ایران را به دلیل برخی از اقدامات تلافی‌جویانه در پاسخ به خروج آمریکا از برجام تنبیه کند، حمایت نخواهند کرد. این در حالی است که مسکو و پکن در همان ابتدای اجرایی شدن برجام در سال ۲۰۱۵ خواستار برداشته شدن تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران بودند و میلی به تمدید این محدودیت‌ها برای پنج سال بعدی نداشتند. چراکه این تصور وجود داشت در صورت توافق هسته‌ای، ممنوعیت فروش تسلیحات به ایران نیز برداشته می‌شود.

حتی متحدان آمریکا در شورای امنیت نیز با چنین اقدامی مخالف هستند و این امر توضیح می‌دهد که چرا پیش‌نویس قطعنامه‌ای که قرار بود در ماه مه منتشر شود هنوز از سوی مقامات کاخ‌سفید آماده نشده است.

دومین بخش این استراتژی یعنی «مکانیزم ماشه»، ممکن است موفق شود اگرچه این یک موفقیت نمادین خواهد بود. این شیوه بر اساس یک سیاست متظاهرانه که البته می‌توان آن را به نوعی نیز توجیه کرد بنا شده است مبنی بر اینکه حتی با وجود اینکه ایالات‌متحده دیگر عضوی از توافق هسته‌ای با ایران نیست، اما قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان‌ملل حق اعضای اصلی شورای امنیت را برای فعال کردن مکانیزم ماشه تایید می‌کند. براساس این بند زیرکانه، هیچ‌یک از دیگر اعضای شورای امنیت سازمان‌ملل نمی‌توانند آن را وتو کنند.

با این حال فعال کردن مکانیزم ماشه به این روش می‌تواند همچنان بسیار دشوار باشد. ایالات‌متحده ابتدا باید ریاست این شورا را که به‌صورت ماهانه بین اعضای آن تغییر می‌کند برای به بحث گذاشتن این قطعنامه متقاعد کند. اندونزی و روسیه که در ماه آگوست و اکتبر این کرسی را در اختیار دارند به‌طور قطع با چنین درخواستی مخالفت خواهند کرد. آلمان و فرانسه، روسای این شورا در ماه‌های ژوئن و جولای نیز مردد هستند. نیجر، رئیس شورا در ماه سپتامبر احتمالا مقاومت کمتری در برابر فشارهای آمریکا خواهد داشت. از این رو ماه سپتامبر برای مطرح کردن این قطعنامه در شورای امنیت محتمل‌ترین زمان خواهد بود تا آمریکا ابتدا قطعنامه ممنوعیت فروش تسلیحات به ایران را به رای بگذارد و، سپس در صورت شکست به دنبال فعال‌سازی مکانیزم ماشه برود. اما روسیه با طرح این پرسش که آیا ایالات‌متحده هنوز عضوی از برجام خواهد بود یا خیر و از این رو آیا حق استفاده از پاراگراف ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ را خواهد داشت، نقش خود را ایفا می‌کند.

سپس ۹ عضو واجد شرایط از ۱۵ عضو شورای امنیت باید از حکم ریاست شورا حمایت کنند. در هر صورت، به‌کارگیری این سیاست در ماه سپتامبر و اندکی پیش از انتخابات نوامبر یک مزیت برای ترامپ خواهد بود. در حالی که بازگرداندن تمامی تحریم‌های سازمان‌ملل علیه ایران اقدامی خطرناک خواهد بود، اما امتحان کردن این روش برای تحریم‌های تسلیحاتی اقدامی زیرکانه است و ممکن است برخی از متحدان واشنگتن با این ادعای آمریکا که ایران می‌تواند از تسلیحات جدیدش علیه نیروهای نظامی غربی در منطقه استفاده کند، از تمدید ممنوعیت تسلیحاتی حمایت کنند. آنگونه که فاکس‌نیوز خبر داده حتی الهان عمر، نماینده دموکرات و مترقی کنگره نیز حمایت خود را از تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران با امضای نامه کمیته اقدام سیاسی آمریکا-اسرائیل اعلام کرد اگرچه او و دیگر دموکرات‌ها پیش‌تر تصریح کرده بودند که از بازگشت تحریم‌ها حمایت نمی‌کنند.

اگر محدودیت‌های تسلیحاتی برداشته شوند، اثر آن بر صادرات تسلیحاتی اندک خواهد بود. روسیه و چین که هم‌اکنون نیز خود را برای فروش تسلیحات جنگی به ایران آماده می‌کنند و از ابتدا نیز مخالف خروج آمریکا از برجام بودند، به احتمال فراوان پایبندی به این تحریم‌ها را که به روشی غیرمرسوم تمدید شده‌اند، نادیده خواهند گرفت. کشورهای دیگر نیز که می‌توانند از تجارت تسلیحات با ایران منتفع شوند، این روش را ادامه می‌دهند. بدون تردید ایران تمایل دارد تسلیحات نظامی خود را به‌روزرسانی کند. یک گزارش تحلیلی که در سال ۲۰۱۷ توسط موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک منتشر شد، نشان داد که ایران تلاش خواهد کرد تا سیستم‌های تسلیحاتی که قادر به ساخت آنها نبوده است نظیر موشک‌های زمین به هوا، جنگنده‌های پیشرفته، تانک، مین‌های پیشرفته و موشک‌های کروز ضدکشتی را خریداری کند. با این حال این تحلیل در سال ۲۰۱۷ و زمانی که هنوز تحریم‌های آمریکا بازگردانده نشده بودند، پیش‌بینی کرد که به دلیل بهای گزاف این تجهیزات، مقدار محدودی توسط ایران خریداری خواهند شد.

امروز که درآمدهای نفتی ایران در نتیجه تحریم‌ها به‌شدت کاهش یافته است، چشم‌انداز خرید گسترده تسلیحات نظامی از سوی ایران محدود است. ایران حتی زمانی که کمپین فشار حداکثری آمریکا را مقابل خود نمی‌دید، تسلیحات نظامی گسترده‌ای را خریداری نکرد. راهبرد نظامی تهران در عوض بر اساس استفاده از گروه‌های هم‌پیمان در منطقه و دیگر ابزار جنگ نامتقارن که در توسعه نفوذ منطقه‌ای این کشور بسیار کارآمد بوده‌اند بنا شد.هیچ دلیلی وجود ندارد که تصور شود ایران با پایان یافتن تحریم‌های تسلیحاتی، این استراتژی را تغییر خواهد داد.

در همین حال دیگر بخش این محدودیت‌ها یعنی صادرات تسلیحات از ایران به کشورهایی نظیر لبنان هم‌اکنون نیز توسط ایران نقض می‌شوند و از این‌رو پایان این محدودیت نیز تاثیر چندانی برای ایران نخواهد داشت.

از این‌رو شاید بتوان گفت که مهم‌ترین جنبه استراتژی آمریکا برای تمدید ممنوعیت فروش تسلیحات به ایران نابود‌کردن بقایای برجام تا پیش از پایان یافتن دوره نخست ریاست‌جمهوری ترامپ در ماه نوامبر است. در واقع حامیان این طرح به دنبال آن هستند تا یک دیوار تحریمی را علیه ایران ایجاد کنند که در صورت شکست ترامپ در انتخابات ماه نوامبر، ازسرگیری روابط دیپلماتیک با ایران برای دولت جدید آمریکا بسیار دشوار شود.

اما بازگرداندن تمامی تحریم‌های پیش از برجام علیه ایران برای اشاعه جهانی تسلیحات، دیپلماسی چندجانبه و صلح منطقه‌ای امری ناگوار خواهد بود. در صورت بروز چنین سناریویی، ایران نه‌تنها غنی‌سازی اورانیوم را به سطوح صنعتی افزایش خواهد داد بلکه از توافق منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای نیز خارج می‌شود و مجوزی را برای بازرسی از تاسیسات هسته‌ای خود صادر نمی‌کند.

جرت بلنک، یک مقام سابق وزارت‌خارجه آمریکا در امور ایران به‌تازگی هشدار داد که استراتژی ترامپ برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان‌ملل علیه ایران پیامدهایی نظیر قراردادن آمریکا در برابر سازمان‌ملل، نامشروع شدن تحریم‌های این سازمان و تضعیف ابزار تحریم در دیگر مناطق خواهد داشت.

از این‌رو برای اجتناب از رخ دادن این پیامدها، مقامات فرانسه و آلمان گزینه‌ای را مدنظر قرار داده‌اند که تحریم‌های تسلیحاتی در موعد مقرر برداشته شوند اما همزمان محدودیت‌های جدید بین بازیگران اصلی وضع شود که ماهیت این محدودیت‌ها از بین نرود. این مقررات جدید می‌توانند بسیار کارآمد باشند. برای نمونه روسیه موظف شود که تسلیحاتی مثل موشک کروز ضد‌کشتی «یاخونت» را به ایران نفروشد، سلاحی که به اعتقاد موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک می‌تواند بازی را در منطقه به سود ایران تمام کند.

به‌جای اقدامات جنجال‌برانگیز کنونی توسط آمریکا برای پیروزی در شورای‌امنیت به دلایل نمادین و سیاسی، برای از بین بردن مشکلات و نگرانی‌های اصلی باید به دیپلماسی متوسل شد. بهترین گزینه پایبندی مجدد ایالات‌متحده و ایران به برجام و ادامه مذاکرات بین آنها برای رفع نگرانی‌ها خواهد بود. از انجام اقداماتی که رسیدن به این مسیر را ناممکن می‌کنند باید اجتناب کرد.