بحران جدی آب را با دو سال ترسالی فراموش نکنیم!

اقتصادنیوز : استاد ژئوپلتیک دانشگاه خوارزمی گفت: طی دو دهه گذشته حجم دسترسی سرانه به آب شیرین در کشورمان پیوسته رو به کاهش بوده است. به نحوی که چنانچه دو سال آبی اخیر با تَرسالی همراه نمی‌شد با نگرش به روند مصرف آب و افزایش گرما حقیقتا کشور درگیر بحران‌های جدی در حوزه امنیت آب می‌شد.

مراد کاویانی در خصوص منابع آبی و امنیت آبی در ایران گفت: مفهوم امنیت با هر پسوند و پیشوندی در پیوند با بقاء فرد، جامعه و محیط زیست سروکار دارد. بر این اساس، امنیت آبی، یعنی دسترسی به سطح مشخصی از آب که از نظر کمی و کیفی بتواند در حوزه شرب و امنیت غذایی بقاء جامعه و پایداری بوم‌سازگان‌های(اکوسیستم) کشور را تأمین کند. در خصوص کشورمان بحران آب معلول افزایش مصرف ناهماهنگ با منابع آبی موجود است.

چرا کمبود آب در ایران به بحران آب تبدیل شده است؟

وی افزود: موقعیت جغرافیایی ایران در قالب قرارگیری روی نوار بیابانی جهان از کشورمان به ذات سرزمینی خشک و کم آب پدید آورده است. بارش اندک به همراه رشد جمعیت، گسترش کشاورزی با پِرت بالای آب، بلندپروازی‌های سیاسی ناهماهنگ با واقعیات سرزمینی، شهرنشینی فزاینده، مدیریت ناکارامد و ناهمراهی مردم در پذیرش این واقعیت که کمبود آب داریم، به بحران آب در کشورمان دامن زده است. بحرانی که در هنگامه‌های خشکسالی نمودها و بازتاب های آن گستره و دامنه بیشتری در حوزه تأمین آشامیدنی و امنیت غذایی کشور می‌یابد.

کاویانی ادامه داد: از دیگر سو زمانی که کشور با ترسالی مواجه است بسیاری از برنامه‌های سازگاری با خشکسالی در حوزه اجرا کم رنگ و گاه به فراموشی سپرده می‌شوند. بر اساس آمارها موجود طی دو دهه گذشته حجم دسترسی سرانه به آب شیرین در کشورمان پیوسته رو به کاهش بوده است. به نحوی که چنانچه دو سال آبی اخیر با تَرسالی همراه نمی‌شد با نگرش به روند مصرف آب و افزایش گرما حقیقتا کشور درگیر بحران‌های جدی در حوزه امنیت آب می‌شد.

این استاد ژئوپلتیک دانشگاه خوارزمی در خصوص حوضه آبریز زاگرس و نقش آن در تأمین امنیت آبی کشور گفت: حوضه آبریز زاگرس خود بخشی از حوضه کلان‌تر آبریز خلیج فارس و دریای عمان است که با توجه به کوه‎های بلند و جهت‌گیری شمالی جنوب شرقی اش در فصول بارشی سال حجم کلانی از بارش توده‎های ابر باران‌زا با خاستگاه مدیرترانه را جذب می‌کند.

زاگرس حدود نیمی از آب کشور را تأمین می‌کند

وی در ادامه در خصوص مقایسه این جنگل ها با دیگر جنگل های کشور گفت: این منطقه پس از منطقه خزر که انبوه‌ترین جنگل‌های کشور را دارد، دومین منطقه پنهاور جنگلی کشور با درختان غالب بلوط است و بسیاری از رودهای دائمی کشور خاستگاه زاگرسی دارند. رودهایی که برخی از آنها به کشور عراق سرازیر می‌شوند و در جهت‎دهی به مناسبات هیدروپلیتیک دو کشور نقش کانونی دارند. برخی نیز مانند زاینده رود در تأمین آب استان اصفهان نقش راهبردی و حیاتی دارند، برحی از سرشاخه‌های این رودها نیز در قالب طرح‌های انتقال بین حوضه آب در تأمین آب برخی شهرهای حوزه آبریز داخلی مانند قم نقش مهمی دارند.

وی در خصوص وسعت این جنگل ها و مراتع اظهار کرد: پوشش گیاهی رویشگاه زاگرس با شش میلیون هکتار وسعت در قالب جنگل و مرتع ۴۵ درصد آب کشور را تنظیم و فراهم می‌کند. بدین معنا که شدت بارشی که در مناطق کوهستانی و بالادست رخ می‌دهد، این شدت توسط درختان و جنگل‎های این حوضه مهار می‌شود و آب باران آهسته جذب خاک می‌شود و به سفره‌های زیرزمینی می‌پیوندد و به‌صورت چشمه‌ها و رودها بهره‌برداری می‌شوند.

کاویانی گفت: برآوردها نشان می‌دهند که گستره پوشش جنگلی کشور نزدیک به چهار میلیون هکتار است که این سطح حدود هشت درصد مساحت کشور را پوشش می‌دهد. عمده مناطق جنگلی در شمال(منطقه هیرکانی) و غرب کشور (جنگل‌های بلوط)قرار دارند. در میان ۱۵۶ کشور دارای جنگل در جهان ایران جایگاه ۴۵ از نظر گستره پوشش جتگل را دارد.

۹۰ درصد آتش‌سوزی‌ها کار انسان است

استاد ژئوپلتیک دانشگاه خوارزمی گفت: هر چند یکی از دلایل آن را باید در خشک بودن  وضعیت آب و هوایی کشورمان پی گرفت که به کمبود جنگل‌ انجامیده است زیرا بیش از ۹۰ درصد گستره کشور در پهنه اقلیم خشک و نیمه خشک قرار دارد اما چالش بنیادی آنجاست که سالانه هزاران هکتار از جنگل‌های کشور در پی آتش‌سوزی و دیگر اقدامات و رخدادها تخریب و نابود می‌شوند. نگرانی و هراس آنجاست که بدانیم بیش از ۹۰ درصد آتش‎سوزی‌های منابع طبیعی در کشور خاستگاه انسانی دارند و درصد بالایی از آنها نیز عمدی هستند.

وی در خصوص جنگل سوزی های خرداد ماه گفت: جنگل سوزی‌های خرداد ماه اخیر در چندین استان غرب و جنوب غرب کشور معلول چندین عامل بوده اند. نخست اینکه سالی آبی ۹۹_۹۸ نسبت به میانگین ۲۵۰ میلیمیتر کشور، ترسالی بود(۳۰۳ میلیمتر) پس طبیعی است که در بستر جنگل‌های این بخش از کشور پوشش گیاهی متراکم و انبوه باشد این پوشش با توجه به فرارسیدن تابستان و گرمی هوا می‌خشکد و مستعد آتش سوزی می‌شود.

کاویانی در ادامه اظهار کرد:  کمترین سهل انگاری به ویژه در مناطق کوهستانی دشوارگذر می‌تواند به فاجعه‌ای بزرگ بینجامد. اما هراس آنجاست که بسیاری از گزارش‌ها یا بر عمدی بودن این آتش سوزی‌ها(ذغال‌گیری، گسترش زمین‌های کشاورزی، سوزاندن کاه و کلش کشتزارها و غیره) تأکید دارند یا بر ناهماهنگی و دیرکرد سازمان‌ها و نهادهای دست اندرکار یا بر نبود امکانات فرونشانی آتش. برای نمونه آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع منطقه حفاظت شده خائیز در محدوده استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان از ۸ خرداد آغاز شد با وجود حضور فعال نهادهای دولتی و داوطلبان محلی در روزهای اول مهار نشد و سرانجام پس از پنج روز و در پی گسیل بالگرد و ارسال دیگر ابزارها در ۱۳ خرداد مهار آن اعلام شد.

آتش باز هم به جان زاگرس خواهد افتاد

وی در پایان اظهار کرد: کارشناسان بر این باور هستند که این رخداد طی ماه‎های تابستان آینده نیز در بخش‌های مختلف رویشگاه زاگرس رخ خواهد داد.  بدانیم که در کشوری مانند ایران که پوشش گیاهی بسیار کم و تنک دارد و بخش پهناور آن خشک و نیمه خشک است و با توجه به نقشی که این رویشگاه‌ها در تقویت آبخوان‎ها و امنیت آبی کشور دارند نابودی هر درخت و هر متر مربع مرتع یک گام نزدیک کردن کشور به بحران آب و ناامنی آبی است.