کم خونی؛ نشانه ها، علائم و درمان‌های آن
به گزارش اقتصاد نیوز به نقل از فرارو، به طور طبیعی و روزانه مقداری از آهن بدن از طرق مختلف از دست می‌رود که با رژیم غذایی نرمالی که شامل گوشت، حبوبات، سبزیجات و سایر مواد حاوی آهن هستند این مقدار از دست رفته جایگزین میشود و تعادل طبیعی آهن حفظ میگردد. اما اگر به هر دلیلی مثل خونریزی‌های داخلی و خارجی و یا دلایل دیگر، مقدار آهن موجود در بدن از حد نرمال کمتر شود، کم خونی و فقر آهن رخ می‌دهد. متأسفانه کم خونی شیوع زیادی در افراد و به ویژه خانم‌ها دارد و می‌تواند عوارض زیادی برای انسان به همراه داشته باشد؛ بنابراین آشنایی با کم خونی و دلایل و زمینه‌های آن می‌تواند بسیاری از افراد را درگیر شدن با عوارض آن برهاند و این مطلب نیز می‌تواند اطلاعات مفیدی در این زمینه به شما ارائه کند.
کم خونی چیست؟
کم‌خونی یا آنمی (Anemia) گونه‌ای از اختلال خونی بسیار شایعی است که در آن گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین کافی در خون وجود ندارد. هموگلوبینی که در گلبول‌های قرمز خون وجود دارد باعث میشود تا اکسیژن به گلبول قرمز متصل شده و توسط مویرگ‌ها به بافت‌های مختلف بدن برسد. رنگ قرمز خون نیز به علت وجود همین هموگلوبین است. ازآنجایی که تمام سلول‌های بدن انسان برای زنده ماندن به اکسیژن وابسته‌اند، کمبود آن باعث هیپوکسی شده و گستره وسیعی از مشکلات را به‌همراه دارد. به عبارت دیگر کم خونی معمولاً باعث پدید آمدن عوارضی همچون خستگی و ضعف میشود.
انواع مختلف کم خونی
انواع کم‌خونی و نحوه تشخیص آنها یکی از مواردی است که گاه در تشخیص و افتراق عارضه کم‌خونی مشکلی دست و پاگیر است و موجب سرگردانی فرد مبتلابه این عارضه میشود. کم خونی انواع مختلفی دارد که هر کدام به دلایل مختلف بروز می‌کنند. انواع کم خونی را می‌توان به ترتیب ذیل برشمرد:
۱. کم خونی ناشی از فقر آهن (IDA): این نوع کم خونی از شایعترین انواع این بیماری است. فقر آهن زمانی بروز می‌کند که بدن فاقد آهن کافی است. بدن برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد. این حالت معمولا در اثر از دست دادن خون به دلیل مشکلاتی همچون عادت ماهانه طولانی و سنگین، زخم‌های داخلی، پولیپ‌های روده یا سرطان روده بروز می‌کند. همچنین، رژیم غذایی فاقد آهن کافی می‌تواند منجر به بروز این حالت شود. در دوره بارداری نیز عدم وجود آهن کافی برای مادر و جنین موجب کم خونی از نوع فقر آهن میشود.
۲. کم خونی مگالوبلاستیک یا فقر ویتامین: این نوع کم خونی معمولا در اثر کمبود فولیک اسید یا ویتامین B-۱۲ بروز می‌کند. این ویتامین‌ها به بدن در سالم نگهداشتن خون یا سیستم عصبی کمک می‌کنند. در این نوع کم خونی، بدن گلبول‌های قرمز خونی تولید می‌کند که نمی‌توانند اکسیژن را به خوبی تحویل دهند. گاهی اوقات ممکن است یک متخصص نتواند تشخیص دهد که علت این بیماری کمبود ویتامین B-۱۲ است. این حالت معمولا در افراد مبتلا به کم خونی وخیم بروز می‌کند که در حقیقت نوعی بیماری خود ایمنی است. عدم دریافت ویتامین B-۱۲ کافی می‌تواند موجب کرخی و بی‌حسی دست‌ها و پاها، مشکلات در راه رفتن، از دست دادن حافظه و مشکلات بینایی شود. نوع درمان بستگی به عامل مولد بیماری دارد، اما به هر حال مصرف ویتامین B-۱۲ ضروری است.
۳. بیماری‌های نهفته: بیماری‌های خاصی وجود دارند که می‌توانند به توانایی بدن در تولید گلبول‌های قرمز خونی آسیب برسانند. برای مثال، افراد مبتلا به بیماری‌های کلیوی به ویژه بیمارانی که دیالیز می‌شوند در معرض ابتلا به کم خونی قرار دارند. کلیه‌های این بیماران قادر به ترشح هورمون‌های کافی برای تولید گلبول‌های خونی نبوده و در هنگام دیالیز نیز آهن از دست می‌دهند.
۴. بیماری‌های خونی ارثی: اگر در خانواده سابقه بیماری خونی وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به آن در افراد دیگر نیز افزایش می‌یابد. یکی از امراض خونی ارثی کم خونی گلبول‌های داسی شکل است. به جای تولید گلبول‌های قرمز خونی طبیعی که به راحتی درون رگ‌های خونی حرکت می‌کنند، گلبول‌های داسی شکل حرکت سختی داشته و دارای لبه‌های خمیده هستند. این گلبول‌ها نمی‌توانند در رگ‌های خونی ظریف به آسانی حرکت کنند و در نتیجه مسیر رسیدن خون به اعضای بدن را مسدود می‌کنند. بدن گلبول‌های قرمز داسی شکل را نابود می‌کند، اما نمی‌تواند با سرعت کافی انواع طبیعی و سالم جدیدی را تولید کند. این امر موجب بروز کم خونی میشود نوع دیگری از کم خونی ارثی تالاسمی است. تالاسمی زمانی بروز می‌کند که بدن ژن‌های ویژه‌ای را از دست می‌دهد و یا ژن‌های غیر طبیعی مختلف از والدین به کودک ارث می‌رسد که به نحوه تولید هموگلوبین تاثیر منفی می‌گذارند.
۵. کم خونی آپلاستیک: نوع نادری از کم خونی است و زمانی بروز می‌کند که بدن به اندازه کافی گلبول قرمز تولید نمی‌کند. از آنجا که این امر بر گلبول‌های سفید نیز تاثیر می‌گذارد، از این خطر بالای بروز عفونت‌ها و خونریزی‌های غیر قابل توقف میشود. این حالت دلایل مختلفی دارد که عبارتند از:
ــ روش‌های درمانی سرطان‌ها (پرتودرمانی و شیمی درمانی)
ــ قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی (مانند مواد مورد استفاده در برخی حشره‌کش‌ها، رنگ و پاک کننده‌ها و شوینده‌های خانگی)
ــ برخی دارو‌ها (مانند دارو‌های مخصوص درمان روماتیسم مفصلی)
ــ بیماری‌های خود ایمنی (مانند لوپوس)
ــ عفونت‌های ویروسی که بر تراکم استخوانی تاثیر می‌گذارد.
از کجا بدانیم کم‌خونی داریم؟
۱. از دست رفتن خون
رایج‌ترین نوع کم خونی، کم خونی ناشی از کمبود آهن، معمولا در این دسته قرار می‌گیرد. علت بروز این مشکل، کمبود آهن به‌واسطه از دست رفتن خون است. وقتی بدن، خون از دست می‌دهد، شروع به جذب و کشیدن آب بافت‌های خارجی ِ جریان خون می‌کند تا رگ‌های خونی را پُر کند. در نتیجه، سلول‌های قرمز خونی رقیق می‌شوند. از دست رفتن خون به‌شکل حاد و سریع یا مزمن در بدن رخ می‌دهد. از دست رفتن سریع خون می‌تواند به‌علت جراحی، زایمان، تروما یا پارگی رگ‌های خونی رخ بدهد. از دست دادن خون به‌شکل مزمن در موارد کم خونی شایع‌تر است. این مشکل می‌تواند به‌خاطر زخم‌معده، سرطان یا تومور ایجاد بشود. دلایل کم خونی به‌خاطر از دست دادن خون شامل موارد زیر است:
ــ بیماری‌های دستگاه گوارش مانند زخم معده، بواسیر، سرطان یا ورم معده
ــ استفاده از دارو‌های ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID) مانند ایبوپروفن یا آسپرین
۲. تخریب بیش از حد گلبول‌های قرمز (همولیز)
ــ عفونت‌ها
ــ برخی از دارو‌ها مانند انواعی از آنتی‌بیوتیک‌ها
ــ زهر و نیش‌زدگی مار و عنکبوت
ــ سموم تولیدشده از بیماری‌های پیشرفته کبد و کلیه
ــ حمله خودایمنی مثلا به‌علت بیماری‌های همولیتیک
ــ فشار خون بالا
ــ پیوند رگ و پروتز دریچه‌های قلب
ــ اختلالات انعقاد خون
ــ بزرگ شدن طحال
۳. سستی و ناتوانی سیستم خون ساز بدن (hematopoiesis)
کم خونی چگونه تشخیص داده میشود؟
شمارش رتیکولوسیت‌ها و روش کینتیک برای کم‌خونی در مراکز درمانی بزرگ در غرب بیشتر از گذشته رایج گردیده، زیرا دستگاه‌های آزمایشگر نوین می‌توانند رتیکولوسیت را هم بشمارند. شمارش رتیکولوسیت به منزله سنجش میزان خونسازی مغز استخوان یا تعداد گلبول‌های قرمز جوان است. شاخص فرآوری رتیکولوسیت محاسبه نسبت میان میزان کم‌خونی با گستره افزایش رتیکولوسیت در پاسخ به بیماری است. اگر درجه کم‌خونی بالا باشد حتی یک شمارش طبیعی رتیکولوسیت می‌تواند نشان دهنده پاسخ ناکافی بدن به بیماری باشد. اگر شمارنده خودکار در دسترس نباشد، شمارش رتیکولوسیت با روش دستی و رنگ آمیزی ویژه گسترش خون انجام میشود. گلبول‌های قرمز جوان اندکی بزرگتر از گلبول‌های قرمز پیر بوده و ویژگی پلی کرومازی (polychromasia) از خود بروز می‌دهند. حتی اگر منبع ازدست رفتن خون مشخص باشد، ارزیابی خونسازی می‌تواند کمک کند بفهمیم آیا مغز استخوان توانا است خون ازدست رفته را جبران کند یا خیر. وقتی علت کم‌خونی مشخص نباشد، پزشک معالج آزمایش‌های دیگری را درخواست می‌کند مانند: سرعت ته نشست گلبول‌های قرمز (ESR)، اندازه‌گیری فریتین، میزان آهن سرم، ترانسفرین، میزان فولات سرم، میزان ویتامین B۱۲ سرم، الکتروفورز هموگلوبین، آزمایش عملکرد کلیه (همانند اندازه‌گیری کراتینین سرم). چنانچه تشخیص دشوار باشد، آسپیراسیون مغز استخوان و آزمایش روی آن، وضعیت سلول‌های بنیادی مولد گلبول‌های قرمز را مشخص می‌کند.
علائم و نشانه‌های کم خونی چیست؟
۱. خستگی و ضعف
۲. رنگ پریدگی کف دست و چهره
۳. تمایل به خوردن چیز‌های عجیب
۴. تنگی نفس
۵. شکنندگی ناخن‌ها
۶. ضربان قلب نامنظم
۷. سردرد و سرگیجه
۸. سندرم پای بی قرار
۹. بی حسی و سردی دست و پاها
برخی علائم دیگر کم خونی
ــ اضطراب: تپش قلب می‌تواند موجب اضطراب شود، اما اگر اضطراب برای شما جدید باشد، تشدید میشود یا به نظر نمی‌رسد دلیل دیگری برای آن وجود داشته باشد، این می‌تواند نشانه‌ای از آنمی باشد.
ــ درد قفسه سینه: این درد به علت عدم هموگلوبین و اکسیژن کافی شایع است و در کم‌خونی‌های بسیار شدید حتی سکته قلبی نیز می‌تواند رخ دهد.
ــ فراموشی: اگر شما در تمرکز و یادآوری چیز‌ها دچار مشکل هستید، ممکن است علتش فقط سن نباشد، بلکه کمبود آهن است.
ــ ریزش مو: اگر موهایتان را در برس خود مشاهده کنید یا موهایتان نازک‌تر شده باشد ممکن است به دلیل کم خونی باشد. همچنین می‌توانید یک کمبود ویتامین یا یک وضعیت هورمونی مانند کم کاری تیروئید داشته باشید، بنابراین با پزشک خود مشورت کنید.
ــ مدفوع سیاه: مدفوع تیره، خون در مدفوع می‌تواند نشان کم خونی باشد. با این حال می‌تواند یک بیماری GI مانند بیماری کرون یا سرطان روده بزرگ باشد، بنابراین مهم است که بلافاصله به پزشک مراجعه کنید، ناراحتی شکمی یا تغییر عادت‌های روده شما نیز نشانه‌های مهمی هستند.
درمان‌های خانگی کم خونی
روش اول: غذا‌هایی برای درمان کم خونی
۱. سبزیجات برگ دار
ــ اسفناج
ــ کلم بروکلی
ــ کولارد سبز
زمانی که از سبزیجات برگ دار برای درمان کم خونی استفاده میکنید، باید به یک نکته دقت کنید. برخی از این سبزیجات غنی از آهن، مانند اسفناج و کلم بروکلی، دارای اگزالات نیز هستند و این ترکیبات، از جذب برخی از انواع آهن جلوگیری می‌کنند. بنابراین، با اینکه خوردن سبزیجات برگ دار به عنوان بخشی از رژیم غذایی روزانه ایده بسیار خوبی است، اما اگر مبتلا به کم خونی باشید، احتمالا نمی‌توانید برای درمان آن فقط به خوردن سبزیجات برگ دار اکتفا کنید.
۲. گوشت قرمز و سفید
۳. جگر
۴. غذا‌های دریایی
ــ ماهی ساردین که با روغن کنسرو شده باشد
ــ ماهی تن تازه یا کنسروی
ــ سالمون تازه
ــ لوزی ماهی تازه
ــ ماهی لوتی تازه
ــ روغن ماهی کوچک تازه
۵. حبوبات
ــ لوبیا قرمز
ــ نخود
ــ سویا
ــ لوبیا چشم بلبلی
ــ لوبیا چیتی
ــ لوبیای سیاه
ــ نخود فرنگی
ــ لوبیا سفید
۶. مغز‌ها و دانه‌ها
ــ تخم کدو تنبل
ــ بادام هندی
ــ پسته
ــ شاهدانه
ــ دانه کاج
ــ تخمه آفتابگردان
۷. غذا‌های غنی شده با آهن
ــ آب پرتقال غنی شده
ــ غلات غنی شده
ــ غذا‌هایی که از آرد غنی شده و تصفیه شده درست شده اند مانند نان سفید
ــ غذا‌هایی که با آرد ذرت غنی شده درست شده اند
ــ برنج سفید غنی شده
روش دوم: گیاهان دارویی برای درمان کم خونی
۱. گزنه
۲. آواکادو
۳. جعفری
۴. شنبلیله
۵. کاسنی
۶. لیمو ترش
۷. گل قاصدک
کم خونی در دوران بارداری
۱. عوارض کم خونی در دوران بارداری
۲. علائم و نشانه‌های کم خونی در دوران بارداری
ــ رنگ پریدگی پوست، لب‌ها و ناخن‌ها
ــ احساس خستگی یا ضعف
ــ سرگیجه
ــ تنگی نفس
ــ طپش قلب
ــ اشکال در تمرکز کردن
با این حال، در مراحل اولیه کم خونی، علائم چندان آشکار نبوده و بسیاری از نشانه‌ها هم همان‌هایی هستند که بارداری موجب بروز آنها میشود، حتی اگر کم خون نباشید؛ بنابراین برای تشخیص زود هنگام و سپس درمان کم خونی در بارداری، از انجام منظم آزمایش‌های خون غافل نشوید.
۳. پیشگیری از کم خونی در دوران بارداری
برای پیشگیری از کم خونی در بارداری تلاش کنید تا جذب آهن در بدن شما به میزان لازم ارتقا یابد. برای این کار می‌توانید راه‌های ذیل را در پیش بگیرید:
ــ در کنار گوشت مقداری سبزیجات غنی از آهن مصرف کنید
ــ در کنار مصرف منابع آهن از مکمل یا منابع غذایی حاوی ویتامین C استفاده کنید
ــ در کنار غذا مکمل آهن بخورید
ــ از مصرف مواد غذایی دافع آهن مثل چای، قهوه، شیر، فیبرها، پروتئین و سویا خودداری کنید
اگر برای پیشگیری از کم خونی در بارداری مکمل آهن می‌خورید، موارد زیر را رعایت کنید:
ــ مکمل را همراه غذا میل کنید و به تدریج و بنا به توصیه پزشک دوز آن را بالا ببرید. مثلاً برای مدت ۵-۳ روز یک کپسول بخورید و سپس آن را تبدیل به ۲ کپسول کنید و به تدریج به تعدادی که پزشک دستور داده برسانید.
ــ میزان فیبر و آب مصرفی‌تان را نیز بالا ببرید تا دچار یبوست نشوید. اگر با صرف مکمل آهن دچار مشکل شدید از پزشک بخواهید تا نوع و برند آن را تغییر دهد.
ــ درصورتی که خانمی بعد از زایمان و به دلیل خونریزی زیاد دچار کم خونی در دوران شیردهی شود، باید مصرف مکمل آهن را ادامه دهد. انجام این کار بهتر است تحت‌نظر پزشک باشد تا دوز دارو مشخص شود.
