پشت پرده تلاش ترامپ برای فعال شدن مکانیسم ماشه

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از خبرآنلاین، پس از ناکامی قطعنامه ایالات متحده در شورای امنیت برای تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران، حالا ترامپ و پمپئو به تکاپو افتاده اند و قصد دارند با توسل به مکانیسم ماشه تحریم های علیه ایران را احیا کنند. در این بین وزیر خارجه آمریکا با طرح استدلالات بی اساس مدعی شده که کشورش از لحاظ قانونی حق دارد مکانیسم ماشه را علیه ایران فعال کند. برایان هوک، نماینده مستعفی دولت آمریکا در امور ایران نیز در اظهاراتی با تاکید بر این که برجام یک توافق سیاسی است عنوان کرد که توافق از لحاظ حقوقی الزام آور نیست. با اینکه متحدان نزدیک واشنگتن و همچنین چین و روسیه بارها به صراحت اعلام کرده اند که آمریکا حقی برای این اقدام علیه ایران ندارد اما مشخص نیست سرانجام این تقابل به نفع کدامیک تمام خواهد شد. برای پاسخ به این پرسش با علیرضا سلطانی، استاد دانشگاه و کارشناس اقتصاد سیاسی بین الملل گفتگو کرده ایم که در ادامه مشروح آن را می خوانید:

حال که آمریکا، اجرایی شدن مکانیسم ماشه را رسما از شورای امنیت سازمان ملل متحد درخواست کرده، واکنش شورای امنیت به این درخواست چگونه پیش بینی می شود؟

بخش قابل توجهی از واکنش شورای امنیت به این درخواست عملا با مخالفت ۱۳ عضو شورای امنیت شامل ۴ عضو دائم این شورا که از حق وتو برخوردار هستند، آشکار شده است و  نمی توان انتظار داشت که شورای امنیت تصمیم مشخصی در این زمینه اتخاذ کند چرا که اصولا بر طبق ماده ۱۰ و مواد پس از آن قطعنامه ۲۲۳۱ ، ساز وکارهای حل اختلاف در مورد تعهدات برجامی طرفین و از جمله مکانیسم ماشه فقط برای کشورهای چین ، روسیه ، فرانسه ، آلمان ، انگلستان ، ایالات متحده آمریکا و ایران که صراحتا طرفین برجام خوانده می شوند، موضوعیت حقوقی دارد . بنابراین کشوری که از برجام خارج شده و دیگر طرف برجام شناخته نمی شود ، مشمول این ماده و سازوکارهای حل اختلاف نمی باشد. بر این اساس آمریکا که از برجام خارج شده نمی تواند به لحاظ حقوقی و واقعی درخواست اجرای ساز و کاری در توافقی باشد که دیگر عضوی از آن به شمار نمی آید . در نتیجه شورای امنیت طبعا ملزم به پذیرش درخواست آمریکا مبنی بر بازگشت همه تحریم های سازمان ملل علیه ایران که با برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ لغو شده اند نیست و به عبارتی ملزم به تدوین قطعنامه جدید برای تداوم لغو تحریمها که در قطعنامه ۲۲۳۱ در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه تعیین شده ، نمی باشد. در عین حال که باید به این نکته اشاره کرد که اصولا لغو تحریم ها در پرتو مکانیسم ماشه بر طبق قطعنامه ۲۲۳۱ ، مقدمات و الزامات و شرایطی دارد که باید طی شود و دولت آمریکا فارغ از اینکه حق استفاده از این سازوکار را داشته باشد یا نه ، بدون توجه به این مقدمات ، به دنبال بازگرداندن تحریم های سازمان ملل می باشد.  

این مقدمات چیست؟

بر اساس سازوکار تعیین شده در قطعنامه ۲۲۳۱، در صورتیکه یکی از طرفین برجام نسبت به عدم پایبندی  اساسی به  تعهدات تعیین شده از سوی طرف مقابل ، اعتراضی داشته باشد باید در مدت ۳۰ روز از طریق مذاکره طرفین در قالب کمیسیون مشترک اعتراض برطرف شود. این تلاش باید منجر به صدورپیش نویس قطعنامه ای جدید از سوی شورای امنیت ( یکی از طرفین یا رئیس شورای امنیت)  مبنی بر تداوم لغو تحریم ها و تصویب آن در شورای امنیت شود . در غیر این صورت اگر قطعنامه ای صادر نشد ، تحریم های لغو شده بر اساس قطعانامه ۲۲۳۱ خودبخود برمی گردد مگر اینکه شورای امنیت تصمیم دیگری را اتخاذ کند. این فرایند باید در صورت بروز اختلاف میان طرفین و به عبارتی فعال شدن مکانیسم ماشه طی شود. آمریکا طبعا با توجه به اینکه عضو برجام نیست مشمول استفاده از این ساز و کار علیه ایران نیست و بنابراین اصولا این درخواست آمریکا نمی تواند در دستور کار شورای امنیت قرار بگیرد که حالا یا منجر به قطعنامه مجدد بشود یا خیر.

بنابراین اگر آمریکا عضو برجام بود، به راحتی می توانست مکانیسم ماشه را علیه ایران فعال کند؟

بله دقیقا ، آمریکا با خروج خود از برجام ، عملا این حق یا به عبارت دیگر این ابزار فشار خود علیه ایران را از دست داد. اگر آمریکا در برجام باقی می ماند، خیلی راحت و بدون بهانه خاصی می توانست مکانیسم ماشه علیه ایران را به کار اندازد و زمینه بازگشت تحریم های سازمان ملل علیه ایران را فراهم سازد .  چرا که با فعال شدن مکانیسم ماشه ، باید قطعنامه تداوم لغو تحریم ها مجددا در شورا به رای گذاشته می شد و اکثریت شورا ( ۹ رای ) که ۵ رای آن اعضای دائم از جمله آمریکا بودند به آن رای مثبت می دادند. در آن صورت آمریکا با حق وتو یا رای منفی می توانست زمینه بازگشت تحریم ها علیه ایران را فراهم سازد که در حال حاضر این حق از آن گرفته شده است . خروج آمریکا از برجام با وجود همه مشکلاتی که برای ایران داشته حداقل این فایده را داشته تا مانع از سواستفاده آمریکا برای بازگشت تحریم های سازمان ملل بشود. آمریکا با خروج خود ، شانس خود برای استفاده ابزاری از شورای امنیت علیه ایران بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ را از دست داد و قدرت مانور آن علیه ایران صرفا تا حال حاضر بر مبنای تحریم های یکجانبه است.

با توجه به مخالفت ۱۳ عضو شورای امنیت با  پیشنهاد استفاده از مکانیسم ماشه یا بازگشت خودبخود تحریم ها از سوی آمریکا، به نظر شما واکنش آمریکا به این تحولات چه خواهد بود؟ 

دولت آمریکا استدلال سیاسی و حتی حقوقی خود را برای فعال کردن مکانیسم ماشه دارد و طبیعتا زیربار مخالفت اعضای شورای امنیت نخواهد رفت چرا که به اعتقاد دولت ترامپ در مکانیسم ماشه و بازگشت خودبخود تحریم ها اصولا نیازی به موافقت اعضای شورای امنیت نیست و بلکه آنچه نیاز است موافقت با ادامه لغو تحریم های سازمان ملل است که نیازمند قطعنامه جدید است و صدور این قطعنامه هم با وتوی آمریکا عملا تصویب نمی شود. بنابراین دولت آمریکا بدون توجه به مخالفت یا موافقت اعضای شورای امنیت بازگشت تحریم ها را اعلام می کند و به عبارتی آن را به رسمیت می شناسد و در این راستا اجرای قطعنامه های قبلی سازمان ملل علیه ایران را با استفاده از ابزارهای اقتصادی و تحریم های یکجانبه علیه دولت ها ، شرکت ها و بنگاه های اقتصادی را در ظاهر عملیاتی می کند. بر این اساس ترامپ تلاش دارد به برجام پایان دهد.

تحلیل شما از دلایل روی آوردن دولت آمریکا به این مساله با وجود آگاهی نسبت به بی نتیجه بودن آن چیست؟

طبعا دولتمردان آمریکایی نسبت به عواقب توسل به مکانیسم ماشه و عدم همراهی اعضای شورای امنیت آگاهی داشته و دارند چه اینکه تا حدودی نسبت به نتیجه پیش نویس قطعنامه تمدید تحریم تسلیحاتی ایران که با شکستی بزرگ همراه شد ، نیز آگاهی داشتند هرچند تصور آنها این نبود که تنها یک کشور با آنها همراه شود . اما چرا واقعا دولتمردان آمریکایی به این شیوه های شکست خورده متوسل می شوند؟ پاسخ به این سوال ، تاحدودی به شیوه و ماهیت سیاستگذاری دولت آمریکا در دوره ترامپ بازمی گردد که مشخصا اهمیت و جایگاه سیاستگذاری و نظام های مترقی آن به شدت تقلیل یافته و به عبارتی تضعیف شده و بر مبنای سلیقه های شخصی و هیجانات فردی متکی شده است . طبعا ساختار تصمیم گیری آمریکا بر مبنای تجربه گذشته ، نمی تواند خروج آمریکا از یک توافق بین المللی مانند برجام و یا حتی توافق نامه جهانی پاریس ، خروج از سازمان های بین المللی مانند یونسکو و سازمان جهانی بهداشت و یا برخورد تجاری با چین در این سطح را به راحتی بپذیرد و با آن همراه شود.  شرایطی که تصمیم گیری در این کشور را به سطح پوپولیسم تقلیل داده و این شکل از تصمیم گیری مشخصا از دل پوپولیسم بیرون می آید. اما به طور مشخص ترامپ دو هدف عمده را دنبال می کند . هدف نخست اینکه  اتخاذ چنین تصمیماتی برای دولت ترامپ ، بیشتر خرج منطقه ای آنهم برای متحدین آمریکا در منطقه خاورمیانه دارد.

در واقع دولت ترامپ با هدف خوش آمد متحدین منطقه ای خود در خاورمیانه به خصوص اسرائیل و لابی قدرتمند آن در آمریکا از یک سو  از سوی دیگر خوش آمد متحدین عرب خود در منطقه مانند عربستان ، امارات ، بحرین دست به این سیاست ها می زند تا اعتماد و اطمینان آنها را نسبت به ضدیت با ایران همچنان بالا نگه دارد و در عین حال در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ، از حمایت سیاسی و بعضا اقتصادی آنها  همچنان برخوردار باشد. هدف دومی هم دولت ترامپ در این زمینه دنبال می کند و آن زنده نگه داشتن جنگ روانی علیه ایران و مشوش نگه داشتن فضای اقتصادی و سیاسی ایران است.

ترامپ چگونه از این ابزار برای فشار سیاسی و اقتصادی علیه ایران استفاده می کند در حالیکه سخت ترین تحریم ها را به صورت یکجانبه اعمال کرده است؟

دولت آمریکا با مانورهایی مانند ارائه قطعنامه تداوم تحریم تسلیحاتی ایران و همچنین فعال کردن مکانیسم ماشه با وجود آگاهی نسبت به ناکام ماندن آنها ، قصد دارد حاکمیت ایران را همچنان در جنگ روانی قرار دهد و آنها را درگیر مسائلی مانند این در عرصه بین المللی و حتی داخلی نمایند و قدرت مانور آنها را برای تصمیم گیری در مسائل سیاسی و اقتصادی کاهش دهد و به عبارتی انرژی آنها را در عرصه های داخلی و بین المللی صرف مسائل حاشیه ای نماید. در این زمینه تا حدی هم موفق بوده است . به هرحال ایران حداقل در عرصه بین المللی ناچار است برای مقابله با تحرکات سیاسی و روانی آمریکا ، به سوی کشورهایی مانند چین و روسیه حرکت کند و چه بسا امتیازات سیاسی به آنها برای همراهی در مقابل آمریکا بدهد و این اجتناب ناپذیر است. در عرصه داخلی نیز مانع از ایجاد ثبات تصمیم گیری در حوزه های اقتصادی می شود .

در کل بازی با تحریم ها اعم از تحریم های یکجانبه و یا سازمان ملل ، آمریکا تلاش دارد فضای اقتصادی ایران را همچنان ملتهب نگه داشته و از سوی حساسیت های بین المللی و از جمله شرکت ها و بنگاه های اقتصادی را نسبت به ایران همچنان فعال نگه دارد. این فقط جنگ روانی است. توسل به این جنگ روانی در حالی است که آمریکا از همه ابزارهای واقعی خود برای اعمال فشار سیاسی و اقتصادی استفاده کرده و دیگر کارت جدیدی برای اعمال فشار واقعی ندارد مگر توسل به جنگ روانی . هدف نهایی ترامپ با این حرکات ، نشان دادن این است که به وعده انتخاباتی خود یعنی پایان دادن به برجام کاملا عمل کرده است حداقل به اعتقاد و تفسیر خودش. 

مواجهه ایران با این حرکت ها که عمدتا جنگ روانی چگونه باید باشد؟

در گام نخست ، حاکمیت ایران باید کاملا این وضعیت را بشناسد و بر آن اشراف کامل داشته باشد و به عبارت دقیق تر به ابعاد و ماهیت و اثرات این جنگ روانی مسلط بوده و برای مقابله با آن آمادگی لازم را در سطوح مختلف داخلی و خارجی داشته باشد. درست است که این حرکت های جنگ روانی ، تمرکز تصمیم گیری و مواجهه را دچار اخلال می کند اما با شناخت حرکت های جنگ روانی و اشراف بر ابعاد و ماهیت آن ، تا حد زیادی می توان با آن مقابله کرد و اثرات آن را حداقل در حوزه داخلی و در مواضع و موضع گیری ها کاهش داد.

نکته مهم آن است که در این شرایط با توجه به نزدیک بودن انتخابات ریاست جمهوری آمریکا که تحرکات جنگ روانی ترامپ افزایش می یابد ، برخورد دقیق و واقع بینانه ای صورت گیرد و از یک سو در دام جنگ روانی ترامپ نیفتاد و برخوردهای هیجانی و احساسی با آن صورت نگیرد . کارت ایران اگرچه در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا مهم است اما خوشبختانه حداقل برای ترامپ نمی تواند اثرگذار باشد. آنچه این اثرگذاری را کاهش می دهد مواضع معقولانه و منطبق با اصول جنگ روانی از سوی نهادهای مختلف تصمیم گیر تاثیرگذار در داخل کشور است. با این تفاسیر شاید ارائه طرح دوفوریتی برای خروج از برجام در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه آمریکا چندان توجیه نداشته باشد.