جدال دو تشکل روحانی درباره یک چهره جنجالی
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از روزنامه اعتماد، مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم روز گذشته در مورد آنچه «برخورد نامناسب بعضی از حوزویان با نظرهای غیرمشهور بعضی از فقها» توصیف کرده، بیانیه‌ای منتشر کرد. البته در متن این بیانیه که در پایگاه خبری «شیعه‌نیوز» منتشر شده، نامی از آیت‌الله حیدری به میان نیامده همچنین اشاره روشنی به بیانیه اخیر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با امضای آیت‌الله یزدی نیز در کار نیست؛ با این حال اما بار دیگر تقابل این دو جمع روحانی که یکی تعلقات فکری دست‌راستی دارد و دیگری به جریان چپ نزدیک است، عیان شد. در این بیانیه تاکید شده که تاریخ فکر و اندیشه در اسلام عمدتا بر مبنای تاریخ تبادل آرا و تضارب افکار بوده و هیچ‌گاه عالمان دین، فقیهان، متکلمان و مفسران یکسان نیندیشیده و باب اجتهاد و ژرف‌اندیشی به‌ویژه در حوزه‌های شیعی به روی همگان باز بوده است. اعضای این مجمع تاکید کرده‌اند که تمدن اسلامی برآمده از گفت‌وگوهای علمی است؛ سخن و گفتمانی که از حوزه‌های علمی اسلامی بالاخص شیعی را از حوزه‌های دینی و فرهنگی همانند کلیسای قرون وسطی جدا می‌کند، زمانی که «ارباب کلیسا اجازه اندیشیدن را جز آنچه بزرگان کلیسا می‌گفتند به کسی نمی‌دادند و تفتیش عقاید از برنامه‌های جاری و جدی کلیساها بود.» اعضای مجمع مدرسین گلایه کرده‌اند که با وجود فرهنگ تضارب آرا میان علمای شیعه در بعضی دوره‌ها شیوه تکفیر و تحقیر دگراندیشان و آزاداندیشان و مخاصمه به جای مفاهمه رواج یافته و بعضی خود را حق پنداشته و دیگران را در کفر و گمراهی می‌بینند. در بخشی از این بیانیه تلویحا به بیانیه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با امضای شیخ محمد یزدی نیز تلویحا اشاره و تاکید شده «تکفیر، تحقیر و مسدود کردن باب گفت‌وگو نتیجه‌بخش نیست.»
یک نگره دردسرساز
ماجرا از شهریوری که گذشت، آغاز شد. شبکه الاخباریه عراق گفت‌وگویی ۶ قسمتی با آیت‌الله کمال حیدری، از مراجع تقلید شیعه در مورد دین و سکولاریسم منتشر کرد. گفت‌وگویی که پنجمین قسمتش برای آیت‌الله حیدری حاشیه‌ساز شد. در این قسمت او در مورد اختلافات درون دینی و حکم تکفیر صحبت کرد و مدعی شد حکم تکفیر میان علمای شیعه نیز وجود دارد و علمای شیعه به تکفیر باطنی اهل سنت معتقدند، به این معنا که برخی علمای شیعه، اهل سنت را ظاهرا مسلمان اما در باطن همتراز با کفار می‌دانند. در واقع آیت‌الله حیدری این نقد را به برخی علمای شیعه وارد می‌داند که آنها نیز برخی مسلمانان غیر شیعه را کافر می‌دانند و گاهی برای مخالفت با آنها از حکم تکفیر استفاده می‌کنند. این اظهارات آیت‌الله حیدری چندی بعد با واکنش برخی روحانیون و علمای شیعه مواجه و باعث شد که اینجا و آنجا علیه او بتازند. اما در قم اولین واکنش تند و تیز به سخنان آیت‌الله حیدری از زبان آیت‌الله محسن اراکی مدرس فقه حوزه علمیه قم و دبیرکل پیشین مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی شنیده شد. آیت‌الله اراکی، حیدری را «از بدعت‌گذاران دروغگو» توصیف کرد. او که در نامه‌ای سه بندی نسبت به این موضوع واکنش نشان داد، در بخشی از این نامه نوشت: «جنایتی که این شخص از طریق بدعت‌ها و دروغ‌هایش مرتکب شده، ثابت می‌کند که او فاسق و بدعت‌گذار و دجال بوده و در نتیجه بر تمامی مسلمانان لازم است از او برائت جسته و با او معامله فاسقان بدعت‌گزار کنند.» همچنین آیت‌الله اراکی مدعی شد که آیت‌الله حیدری در «دام سازمان‌های اطلاعاتی استکبار جهانی و سه‌گانه طغیانگر وهابی، صهیونیست و غربی گرفتار شده» که هیچ دغدغه‌ای جز «افروختن آتش فتنه بین مسلمانان و جنگ‌افروزی و تفرقه‌افکنی بین فرق اسلامی و کشاندن آنها به جنگ و برادرکشی» ندارد. دبیرکل پیشین مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی همچنین هشدار داد «همکاری، معرفی، تایید و حمایت» از آیت‌الله حیدری «به هر نحوی حرام بوده و هر کس به این کار دست بزند، مجرم است.» پس از او محسن حیدری، نماینده خوزستان در مجلس خبرگان رهبری و مهدی عبداللهی، عضو هیات علمی موسسه حکمت و فلسفه ایران نیز به اظهارات آیت‌الله حیدری واکنش نشان دادند. آیت‌الله محسن حیدری نیز این اظهارات را «بدعت‌آمیز و تکفیری» توصیف کرد و مقاصد انتشار این سخنان را تنها بهره‌بری صهیونیست‌ها، وهابیون و غربیان دانست. مهدی عبداللهی نیز در متنی بلندبالا به این اظهارات پاسخ داد و به نوعی تلاش کرد برای اثبات «مخدوش» بودن این اظهارات استدلال کند. اما کنار همه این واکنش‌ها، بیانیه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم که با امضای شخص آیت‌الله محمد یزدی به عنوان رییس شورای عالی این نهاد از هر اظهارنظری تندتر بود. آیت‌آلله یزدی سوابق تحصیلی و علمی آیت‌الله حیدری را زیر سوال برد و گفت پیش از این «متدینان ناصح» با او در مورد اشتباهاتش گفت‌وگو کرده‌اند، اما او بر «نشر خطاها» اصرار دارد. شیخ محمد یزدی، حیدری را به «غاری انباشته از شبهات» توصیف و راه او را به «انحراف و گمراهی» تشبیه کرد. چند روز بعد البته گفته شد که شیخ محمد یزدی به دلیل کهولت سن از عضویت در جمع فقهیان شورای نگهبان استعفا داده؛ آن هم در شرایطی که آیت‌الله جنتی چند سالی از او بزرگ‌تر است و حالا پس از ۲۰ و اندی سال همچنان ریاست این نهاد را برعهده دارد.
فاصله نقد و تکفیر
آیت‌الله کمال حیدری، روحانی عراقی‌الاصل و متولد کربلاست. این روحانی ۶۵ ساله به دلیل نزدیکی به آیت‌الله محمدباقر صدر و مجلس اعلای عراق با حکومت وقت درگیر و این درگیری منجر به اعدام سه برادر او توسط صدام شد و پس از این ماجرا بود که او به ایران مهاجرت کرد. او پس از آنکه در ایران ماندگار شد، در حوزه علمیه قم نیز مشغول به تدریس شد و در زمره اساتید برجسته دروس خارج از فقه، اصول، فلسفه، عرفان و ... قرار گرفت. پس از مدتی نیز که عقاید و انتقاداتش به برخی مباحث نظری و سیاسی فقه شیعی بازتاب پیدا کرد، با برخوردهای تندی از برخی روحانیون و علما مواجه شد. در این مورد اخیر اگرچه برخی علمای قم او را محکوم کردند، اما طیفی موسوم به نواندیشان دینی درحمایت از او بیانیه‌ای نوشته و امضا کردند. جمعی چون عبدالعلی بازرگان، عبدالکریم سروش، حسن یوسفی‌اشکوری، صدیقه وسمقی، محمدجواد اکبرین و یاسر میردامادی با امضای بیانیه‌ای طرح پرسش کردند که چطور علمای شیعه مدعی تقریب با اهل سنت هستند اما یک فقیه شیعه نمی‌تواند بدون «ادبیات تکفیری» با فقیهی دیگر سخن بگوید. محمدتقی فاضل‌میبدی از روحانیون ساکن قم نیز از معدود چهره‌های مذهبی بود که به رفتار صورت گرفته با آیت‌الله حیدری انتقاد کرد. عباس عبدی، روزنامه‌نگار و تحلیلگر اصلاح‌طلب مسائل سیاسی نیز به روشی که برخی علما برای نقد آیت‌الله حیدری در پیش گرفتند، انتقاد کرد و در یادداشتی که در روزنامه «اعتماد» منتشر شد، این پرسش‌ها را مطرح کرد که «جامعه مدرسین یا آقای یزدی از کجا چنین مرجعیتی را برای خود قائل شده‌اند که درباره نظرات دیگران قضاوت و نه تحلیل کنند؟ و اصولا چرا باید به خود حق داد که می‌توان دیگران را منحرف دانست و تکفیر کرد؟ این حق از کجا آمده است؟ اگر دیگران هم چنین رفتاری را درباره آنان پیشه کنند چه دلیلی بر بی‌صلاحیتی آنان درباره داوری کردن وجود دارد؟ به علاوه مگر قرار نبود آقایان کرسی‌های آزاداندیشی راه بیندازند و به پرسش‌های رو به افزایش پاسخ دهند؟ پس چرا به جای یک پاسخ حتی کوچک با ادبیات تکفیری به مقابله دیگران باید رفت؟ آن هم با این ادعا که ما تکفیری نیستیم.» عبدی چند روز بعد با اعلام این‌که علاقه‌مندان آیت‌الله یزدی به او تاخته‌اند ، گفت وارد مفاهیم دینی در مورد اصل آنچه اتفاق افتاده نمی‌شود و تنها پرسش‌هایی را مطرح کرده است. این روزنامه‌نگار اصلاح‌طلب نوشت: «ده‌ها پرسش بنیادی در حقوق مدنی، کیفری، اقتصادی و سیاسی و اجتماعی می‌توان مطرح کرد که حتی برای یکی از آنها نیز پاسخ قانع‌کننده و درخوری ندارند...»
