چه وقت واقعا پیر به حساب می‌آیید؟
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از هفته نامه سلامت ،در حالی که گزارش‌های پزشکی زیادی درباره مرگ و میر و بیماری و ناتوانی ناشی از پیری در کتاب‌ها و مجلات پزشکی وجود دارد، امروزه پژوهش‌های زیادی انجام شده یا در حال انجام است تا بتوان آثار منفی دوران پیری را کندتر یا خنثی کرده و اشخاص در دوران پیری سالم‌تر بوده و زندگی مثبت داشته باشند.
در آمریکا بنیادی به نام بنیاد مک آرتور در سال۱۹۸۴ میلادی به وسیله پزشکی به نام جک و رو و روان‌شناسی به نام رابرت کام پایه‌گذاری شد. این بنیاد از همکاری ۱۶ دانشمند دیگر از شهرهای مختلف بهره می‌گرفت. آنها مدت ۱۰ سال روی یک هزار نفر انسان از ۶۶ سال به بالا مطالعه کردند.
در این مطالعه، ۳ معیار برای افراد در نظر گرفته شد. اول، نداشتن بیماری، دوم داشتن هوش و آگاهی فعال در جامعه و ورزش بدنی و سوم هم درگیر بودن در مسائل روزمره زندگی به صورت فعال.
آنها اصطلاح پیری با موفقیت را برای این پروژه به کار بردند. از نظر تاریخی، نظرات مختلفی درباره سن پیری وجود دارد. تنها به نظر می‌رسد سن پیری با افتخاراتی که طی عمر به دست آمده است و تجربه والایی دارد و ارزش آن از همه لذات دوران جوانی بالاتر است.
افلاطون، حکیم یونانی، امید را برای سن پیری اعتقاد در معنویت می‌دانست. از طرف دیگر افرادی مانند شکسپیر، عقیده‌ای منفی درباره پیری انسان دارند. او در نمایشنامه‌ای به نام «همان‌طور که شما دوست دارید» می‌نویسد: «آخرین پرده که این تاریخ پرحادثه و عجیب را به پایان می‌رساند دوران کودکی ثانوی است که در آن بینایی چشم به جا نمی ماند دیگر دندانی نیست و نه دیگر هیچ.» البته کارشناسان علم پیری‌شناسی عقیده شکسپیر را یک عقیده قرون وسطایی می‌دانند.
پیری‌شناسی
کارل یونگ حدود ۱۰۰ سال پیش برای اولین بار روی پیری‌شناسی مطالعاتی انجام داد و به این نتیجه رسید که آخر عمر دورانی است که انسان درونگرا می‌شود. خانمی به نام برنیس می‌گوید آخر عمر بخشی از دوران زندگی انسان است که شخص به درون خود رومی‌آورد.
در سال ۱۹۶۱ میلادی شخصی به نام رابرت‌هاویگ هرست پیشنهاد داد علم پیری‌شناسی باید تئوری برای پیری توام با موفقیت توصیه کند. چنین فرضیه‌ای باید بتواند حداکثر رضایت خاطر و خوشبختی و خوشحالی را برای اشخاص مسن به وجود آورد.
پیش از این دو فرضیه مخالف همدیگر توصیه می‌شد؛ یکی فرضیه مربوط به زیاد کردن فعالیت بدنی و ورزش در سن پیری و دوم اینکه شخص در سن پیری دیگر مسوولیتی را به گردن نگیرد.
پیری با موفقیت؛ شدنی است یا عقیده‌ای گول‌زننده است؟
هرکس دوست دارد دوران پیری موفقی داشته باشد ولی تعریف درستی در این باره وجود ندارد.با بالا رفتن سن انسان، توانایی انسان برای انجام کارهای مهم مغزی مانند حافظه تمرکز فکری و وظایف عالی مانند تصمیمات اجرایی کاهش می‌یابند ولی به عنوان مثال طرز تلفظ لغات ثابت می‌ماند. عقیده بر این است که این تغییرات کم‌کم باعث می‌شود انسان نه‌تنها از نظر مغزی افت کند بلکه در نتیجه از نظر بدنی هم ناتوان شود.
چاقی از مشکلات پیری است
آمارهای آمریکا نشان می‌دهد، مشکل چاقی دامنگیر ۳۳ درصد جامعه این کشور است. باید در نظر داشت که با بالا رفتن سن و به خصوص بعد از ۵۰ سالگی حجم ماهیچه‌های بدن رو به کاهش می‌گذارد ولی کاهش حجم ماهیچه‌های بدن در افراد چاق زیادتر است. از طرفی هم بافت چربی از خود موادی آزاد می‌کند از جمله موادی که رادیکال‌های اکسید اکسیژن نامیده می‌شوند و مواد دیگر که اثر منفی روی میتوکندری‌ها و کیفیت کار سلول‌ها می‌گذارد.
انسان‌ها و حیوانات جونده به صورت مداوم در حال افزایش وزن خود هستند، از جمله چربی در بدن زیاد می‌شود تا دورانی که به سن پیری می‌رسند و پس از آن شروع می‌کنند و از دست دادن هورمونی به نام لیپوتین که فعال شدنش باعث کاهش اشتها و در نتیجه کاهش وزن می‌شود. مطالعه روی خوراک انسان‌ها نشان می‌دهد از سال ۱۹۸۵ تا سال ۲۰۰۰ میلادی به طور تقریبی ۳۰۰ کالری بر مقدار خوراکی که اشخاص پیش از این مصرف می‌کردند اضافه شد که نشان‌دهنده ازدیاد بافت چربی در بدن زنان یائسه ولی سالم و نیز در مردان مسن می‌شود که باعث کاهش توان فیزیکی می‌شود. کسانی که کار نشسته انجام می‌دهند روزانه به ۱۰۰ کالری کمتر نیاز دارند و این افراد با بالا رفتن سن به علت کار نشسته چاق‌تر خواهند شد ولی متوجه خطر آن نیستند. افراد را به طور کلی به دو گروه فعال و غیرفعال تقسیم می‌کنند که یک فرد فعال باید دست کم ۱۵۰ دقیقه در هفته کار ورزشی انجام دهد یا ۳۰ دقیقه در روز و ۵ روز در هفته.
سوخت و ساز به هم می‌خورد و ماهیچه‌ها لاغر می‌شوند
انسان از سن ۵۰ سالگی به بعد هر سال 1 تا 2 درصد حجم ماهیچه خود را از دست می‌دهد. این حجم بیشتر شامل رشته‌های ماهیچه‌ای که از نظر بافت‌شناسی نوع ۲ نامیده می‌شوند و به جای آن بافت رشته‌هایی می‌نشیند که خواص ماهیچه را ندارد. لاغر شدن رشته‌های ماهیچه‌ای یک نگرانی مهم برای افرادی است که پا به سن می‌گذارند زیرا همراه آن اختلال در تعادل و حرکت شخص پیش می‌آید که خطر افتادن و آسیب‌دیدن مانند شکستگی استخوان و ضربه مغزی را افزایش می‌دهد.
در ضمن در این سن متابولیسم قند؛ یعنی سوخت و ساز قند به هم خورده و هورمون‌های مهم بدن تولید نمی‌شوند و سلول‌های بدن تماس فیزیولوژیک طبیعی را نخواهند داشت. کسانی که رزرو ماهیچه‌های کم دارند مدت بیشتری طول می‌کشد که از یک بیماری شفا پیدا کنند .
به این معنی که با بالا رفتن سن قدرت ماهیچه‌ها نیز کم می‌شود. البته عوامل دیگری مانند آسیب به رشته‌های اعصاب محیطی نیز اثر منفی روی کیفیت کار ماهیچه دارد.
دردهای مزمن سراغتان می‌آیند
نزدیک به ۷۰ درصد افراد مسن مبتلا به دردهای زانو هستند. درد مزمن باعث می‌شود شخص فعالیت بدنی خود را کم کند در نتیجه ظرفیت کاری بدن کاهش پیدا می‌کند.
اثر کم‌خوابی
کم‌خوابی در افراد مسن خیلی شایع است و کم کردن کار بدنی یا ورزش نکردن این کم‌خوابی را تشدید می‌کند. گاهی از دست دادن همسر یا یکی از عزیزان یکی از عزیزان شخص و همچنین بازنشستگی و بدحالی شخص و نظایر آن باعث ایجاد کم‌خوابی می‌شود. علاوه بر خواب‌آلودگی روزانه کم‌خوابی اثر منفی روی سلامت جسم و روان و اختلال کار مغز دارد و مرگ و میر در چنین افرادی زیادتر است. برعکس میزان مرگ و میر در افراد مسنی که در ۲۴ ساعت ۶ تا ۷ ساعت می‌توانند بخوابند کمتر است.
کم‌خوابی باعث کاهش ظرفیت کاری بدن و درنتیجه افزایش عوارضی مانند زمین خوردن می‌شود.
اثر استرس
استرس در زمان سالمندی از جمله عوامل اثرگذار بر سلامت بدنی و روانی فرد است. این استرس می‌تواند ریشه در نگرانی‌ها بابت توان بدنی یا مالی یا از دست دادن عزیزان نزدیک یا حتی بدرفتاری نزدیکان و اقوام با فرد سالمند باشد.
تاثیرات محیطی
آلودگی هوا یکی از عوامل محیطی اثرگذار روی سلامت افراد مسن است. عامل بعدی نوسانات خیلی زیاد در درجه هوای محیط و سوم محدودیت‌های حرکتی به علت موانع موجود در محیط زندگی شخص.
در ۱۰ سال گذشته تاکید زیادی روی آلودگی هوا به ویژه در شهرهای پرجمعیت شده است، از آن جمله ذرات معلق در هوا و مواد شیمیایی. افراد مسن به علت ضعیف بودن دستگاه ایمنی استعداد بیشتری برای ابتلا به بیماری‌های تنفسی مزمن دارند.
در کشور چین مقایسه وضعیت سلامت و طول عمر افراد مسن در شهرهای پرجمعیت با افراد مسن ساکن در شهرهای کوچک نشان داده طول عمر افراد مسن در شهرهای بزرگ کوتاه‌تر است که این مساله بیشتر مربوط به آلودگی هوا در این شهرهاست.
تغییرات ناگهانی در درجه گرما یا سرمای محیط زیست عوارض بیشتری روی افراد مسن به ویژه افراد بالای ۶۵ سال دارد.
محدودیت حرکتی در محیط زندگی نیز یکی از عوامل منفی بر سلامت پیرسالان است. در محل‌هایی که پارک عمومی و جا برای راه رفتن و ورزش وجود دارد، مردم فعالیت ورزشی بیشتری دارند و سالم‌ترند. آرتروز زانو‌ها که در پیرسالان زیاد دیده می‌شود باعث می‌شود چنین افرادی فعالیت ورزشی به ویژه پیاده‌روی را کنار بگذارند یا کم کنند.
افسردگی و بیماری‌های روانی دیگر افسردگی در سنین پیری زیاد دیده می‌شود و چنین افرادی تلاش ورزشی از خود نشان نمی‌دهند. گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت حاکی از آن است که افسردگی مهم ترین عامل ناتوانی در سنین سالمندی است.از طرفی افسردگی با تغییراتی در مغز شخص همراه است که در نتیجه آن کار تشخیصی مغز رو به تحلیل می‌گذارد. افسردگی باعث ایجاد تغییراتی در محور هیپوتالاموس غده هیپوفیز و غده فوق کلیوی می‌شود که همین امر بر تولید هورمون‌های مهم بدن نیز مشاهده می‌شود. این هورمون‌ها اثر مهمی بر دستگاه ایمنی بدن دارند. نتیجه این تغییرات، شدت یافتن بیماری‌های جسمی و کاهش فعالیت بدنی است. خیلی از افراد افسرده سالمند از برخورد اجتماعی گریزان هستند یا کنار گذاشته می‌شوند و تنها می‌مانند.
عوامل بیولوژیک
چند عامل بیولوژیک در کاهش توانمندی در سن سالمندی دخالت دارد. اول، اتوفاژی یا همان تخریب اجزای سلول.
در اثر استرس اکسیداتیو التهاب عمومی مزمن در بدن انسان انجام می‌گیرد که تغییراتی را در ترکیب ماهیچه‌ها و هورمون‌ها و تخریب سلول‌های عصبی همراه دارد.
نقش کم‌خوابی میتوکندری‌ها در این میان، بسیار مهم است. میتوکندری‌ها دستگاه‌های کوچکی داخل سلول هستند که کار دستگاه هاضمه هر سلول را انجام می‌دهند. آنها مواد خوراکی را گرفته و داخل سلول آن مواد را به ذرات کوچک‌تر تقسیم کرده و مولکول‌های پرانرژی برای سلول می‌سازند. این پدیده بیوشیمیایی را تنفس سلولی می‌نامند. بنابراین می‌توان گفت، میتوکندری‌ها منبع مهم انرژی سلول هستند. با ضعیف شدن کار میتوکندری‌ها در اثر افزایش سن، کاهش توانمندی پیش می‌آید.
کاهش حجم ماهیچه از نتایج آسیب در میتوکندری‌هاست. میتوکندری‌ها علاوه برنقشی که در بالا به آن اشاره شد، نقشی مهم در نگهداری توده و حجم ماهیچه دارند و در نتیجه ماهیچه به سوی لاغری می‌رود. شواهد زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد کار میتوکندری‌ها درسنین بالا دچاراختلال می‌شود. چنین اشخاصی با کندی و با قدم‌های کوتاه راه می‌روند.
مشخصات دیگر سالمندی این است که سلول‌های بدن توانایی ترمیم خود را ندارند و اثر متابولیکی در این سنین، باعث تجمع بافت چربی و آسیب به مولکول‌های حیاتی و ارگان‌های آنها مانند میتوکندری‌ها می‌شود.
تغییرات تخریبی در سلول‌های مغز
تحقیقات نشان می‌دهد کاهش توانمندی شخص با بالا رفتن سن، رابطه مهمی با تغییرات تخریبی در مغز دارد، مثلا بافت خاکستری مغز که از سلول‌های مغزی درست شده لاغر می‌شود و با تغییرات مغزی در افراد مسن همراه است. با کند شدن حرکات بدنی این افراد با قدم‌های کوتاه و کند راه می‌روند. از طرف دیگر بافت سفید یا بافت میلن مغز نیز لاغر می‌شود که آن هم منجر به کند شدن کار ماهیچه‌های ارادی می‌شود. از طرفی ارتباط میان بخش‌های مختلف مغز که به وسیله پیوند‌هایی به نام سیناپس انجام می‌گیرد دچار اختلال می‌شود.
از بخش‌های دیگر دستگاه عصبی رشته‌های اعصاب محیطی هستند که بعضی از آنها رشته اعصاب حرکتی و برخی دیگر رشته‌ها رشته اعصاب حسی هستند. ضعف این رشته اعصاب باعث تحرک پایین و کاهش کار بدنی فرد مسن می‌شود. البته عوامل گوناگونی باعث آسیب به اعصاب محیطی می‌شوند، از آن جمله التهاب عمومی بدن مثل بیماری قند و عفونت‌های مزمن و اعتیاد به الکل و سیگار کشیدن زیاد و فقر مزمن ویتامین‌هاست.
عواملی که ممکن است به کاهش تغییرات و ناتوانی‌های سنین پیری کمک کنند
متاسفانه هیچ درمان دارویی موثری برای این مساله وجود ندارد و اف‌دی‌ای (سازمان غذا و داروی آمریکا)هم هیچ دارو و ویتامین خاصی را برای این منظور توصیه نکرده است اما راه‌های بهداشتی مختلفی توصیه می‌شود تا از این طریق بتوان اثر منفی افزایش سن را کاهش داد که شامل رژیم خوراکی و تغییراتی در روش کار روزانه که به آن سبک درست زندگی هم می‌گویند. اگر شخصی اضافه وزن دارد باید با تغییرات در رژیم روزانه خود از جمله محدود کردن مقدار کالری دریافتی روزانه از انباشتن بافت چربی در بدن بکاهد. کنار رژیم خوراکی ورزش منظم تقریبا برابر ۱۵۰ دقیقه در هفته یا30 دقیقه هر روز برای 5 روز در هفته به صورت تند راه رفتن اثر مثبتی روی تقویت ماهیچه و تعادل شخص خواهد داشت و به کم کردن انباشت چربی در بدن کمک می‌کند. به وسیله ورزش شخص قدرت بیشتری پیدا می‌کند و از ضعیف و کند شدن کار جسمی جلوگیری می‌کند یا می‌کاهد.
ورزش و بازی‌های فکری برای تقویت مغز
در حالی که کارهای ورزشی برای تقویت بدنی شخص مفید و موثر هستند، برای جلوگیری از کاهش کار مغز و هوشیار ماندن شخص در دوران پیری، روش‌های مختلفی وجود دارند. کاهش کار مغز در سنین بالا باعث فراموشی و از دست دادن تعادل شخص هنگام راه رفتن می‌شود. این افتادن‌ها با خود آسیب‌های بدنی و گاهی مغزی به دنبال می‌آورد و باعث بستری شدن فرد در بیمارستان و درد و رنج و مخارج مالی می‌شود.
یکی از روش‌های آموزش مغزی استفاده از بازی‌های رایانه ای یا حل کردن جدول است که به حافظه شخص و تمرکز فکری کمک می‌کند. امروزه در بازار بازی‌های رایانه ای گوناگونی برای این منظور درست کردند.
مکمل‌های دارویی
این روزها محصولات گوناگونی شامل انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی فراوان در دسترس مردم قرار دارند. در آمریکا مردم سالانه ۱۲ میلیارد دلار خرج خرید و مصرف این محصولات می‌کنند اما تا امروز هیچ کدام از این محصولات نشان نداده‌اند که می‌توانند عوارض مربوط به کهولت سن را درمان یا از آنها پیشگیری کنند.
آثار هورمون‌ها
استفاده از بعضی هورمون‌ها ممکن است تاثیر مفیدی در کاهش تخریب جسمی و مغزی با افزایش سن داشته باشد، از جمله هورمون‌های مردانه به نام تستوسترون و هورمون زنانه به نام استروژن و نیز هورمون رشد. البته استفاده از این هورمون‌ها در افراد مسن گاهی عوارضی مانند سرطان ایجاد می‌کند، در نتیجه استفاده درمانی از این هورمون‌ها در سنین پیری توصیه نمی‌شود.
برخی گزارش‌ها نشان می‌دهند، هورمون زنانه اکسی‌توسین آثار مثبتی بر سلامت جسمی و روانی و ادراک در سنین پیری داشته است. هورمون اکسی‌توسین سیر کاهش جسمی شخص مسن را کند کرده و احساس خستگی را کاهش می‌دهد. در گزارشی دیگر اکسی‌توسین باعث کاهش درد شده و التیام زخم را تسریع می‌کند. این ماده اثر ضدالتهابی هم دارد اما متاسفانه عوارض یا اثراین هورمون روی قلب و عروق مورد مطالعه قرار نگرفته است.
یکی از این عوامل پیری کامیابانه این است که فرد در دوران زندگی چگونه توانسته خود را با بالا و پایین زندگی هماهنگ کند؟ دیگر اینکه از زندگی چه انتظاری دارد؟ عوامل دیگر عبارتند از وضع مالی شخص، تندرستی بدنی، آزادی و تماس‌های اجتماعی یا محدودیت‌ها. در نتیجه باید گفت موفقیت دوران پیری به عوامل زیادی بستگی پیدا می‌کند که بسیاری ریشه در شیوه زندگی درست در جوانی دارند
عواملی برای پیری کامیابانه
چند دانشمند با مطالعه روی ۸۷ نفر مسن به این نتیجه رسیدند که پیری با موفقیت یعنی اینکه شخص بتواند در سن پیری با شرایط زندگی خود عادت کند.
آنها پی بردند ۳نوع شخصیت در سن بازنشستگی وجود دارد:
اول، شخصی که از نظر عقلانی به تکامل رسیده. دوم، شخصی که روی صندلی گهواره‌ای وقت خود را می‌گذراند و سوم کسی که انسان سرسختی است.
کسانی که نتوانسته‌اند خودشان را هماهنگ کنند و دیگران را مقصر وضعیت خود می‌دانند ناموفق و ناخشنود خواهند بود و کسی که روی صندلی گهواره‌ای هر روز می‌نشیند، از این خوشحال است که مجبور نیست سر کار برود و به تنبلی رضایت دارد. افرادی هستند که در همه عمرشان در فعالیت و ورزش هستند اینها افراد موفقی خواهند بود و افرادی هم که به بلوغ فکری می‌رسند، در سن پیری آدم‌های موفقی هستند.
خانم نیوگارتن در سال ۱۹۷۲ میلادی به این مطلب اشاره می‌کند برخی عواملی در زندگی باعث می‌شود فرد در سن پیری هم موفق باشد. یکی از این عوامل این است که فرد در دوران زندگی چگونه توانسته خود را با بالا و پایین زندگی هماهنگ کند. دیگر اینکه از زندگی چه انتظاری دارد؟ عوامل دیگر عبارتند از وضع مالی شخص، تندرستی بدنی، آزادی و تماس‌های اجتماعی یا محدودیت‌ها. در نتیجه باید گفت موفقیت دوران پیری به عوامل زیادی بستگی پیدا می‌کند که بسیاری ریشه در شیوه زندگی درست در جوانی دارند.
برخی دانشمندان روی طول عمر افراد بیش از ۱۰۰ سال مطالعه کرده‌اند. این کارشناسان عقیده دارند، طول عمر زیاد ممکن است بهای سنگینی برای شخص داشته باشد. از جمله برای شخصیت و آبروی فرد. در کشور ژاپن حدود۲۰ درصد افراد ۱۰۰ساله پیری مثبت داشته‌اند؛ یعنی اینکه از نظر نیاز بدنی به کمک کسی نیاز نداشته‌اند و از نظر مغزی نیز روشن بودند ولی ۵۵ درصد افراد ۱۰۰سال به بالا نحیف بوده و از نظر کار فکری و بدنی نیاز به کمک داشته‌اند و ۲۵ درصد دیگر گروهی بودند که اصطلاح شکننده را به آنها نسبت دادند که هم از نظر فکری و هم از نظر بدنی به کمک دیگران نیاز داشته‌اند.
