بایدن می‌خواهد عینا برجام را اجرا کند یا بازی در بیاورد؟

نشست غیر رسمی روز دوشنبه در حالی برگزار شد که انتظار می رود بایدن، عزم خود را برای بازگشت به برجام جزم کرده باشد. اما همزمان او در آخرین اظهارنظرهایش در مورد توافق هسته ای این مسیر را سخت توصیف کرده است. در چنین شرایطی بیانیه منتشر شده از این نشست را چطور می بینید؟

بایدن مجبور است که اگر  بخواهد در چارچوب برجام کار کند، ابتدا به آن باید برگردد و بعد بخواهد حرف از گسترش آن یا ادامه گفتگوها با ایران بزند. در مورد همین مساله بازگشت به برجام هم شبهه هایی دارد. آیا قرار است بیانیه ای مانند همان که موقع خروج ترامپ از توافق بیان کرد، خوانده و امضا شود و بایدن خود را ملزم به اجرای برجام کند یا بازگشت به این معناست که ایالات متحده تعهداتش را که در برجام صریح و روشن آمده اجرا کرده و تحریم ها را هم لغو کند.

تازه‌ترین خبرها و تحلیل‌های اقتصادی را در اینستاگرام اقتصادنیوز مشاهده کنید

تحریم هایی که رییس جمهور انجام داده با یک فرمان بایدن می تواند لغو شود، اما بخش مربوط به کنگره و ... اجرایش می تواند به حالت تعلیق برای هر 180 روز یا 90 روز یکبار در بیابد. اختیار قانونی او وسیع است. پس او برای بازگشت می تواند هر دو این تحریم ها را به هر بهانه ای که ایجاد شده،‌ لغو کند. اگر او این کار را کند بهانه از دست اتحادیه اروپا را برای عدم اجرای تعداتش بگیرد. چرا که بعد از خروج امریکا از برجام، اروپایی ها یازده تعهد دادند که قرار بر اجرای آنها بود، اما هیچ کدام از این تعهدات اجرایی نشد.

به ویژه در بخش اقتصادی هیچ اتفاقی نیفتاد و بهانه اش هم این بود که شرکت های اروپایی با آمریکا همکاری می کنند و نمی توانند با ایران همکاری کنند. حالا اگر بایدن این کار را بکند دیگر اروپا نمیتواند شانه خالی کند.

مفهوم بازگشت و درخواست اروپا از آمریکا باید دقیقا مشخص شود. اگر این مفهوم به معنای آن است که رپیس جمهوری آمریکا فرمانی صادر کند که کلیه تصمیمات ترامپ در مورد ایران را تعلیق کند، می شود گفت که این بیانیه ها تحقق پیدا کرده. اگر این کارها انجام شود تازه می شود بحث کرد که مرحله بعدی چیست و آیا برجام نیاز به بازنگری دارد یا نه؟

تا زمانی که اروپا و آمریکا تعهدات خود را اجرایی نکنند، ایران چنین چیزی را نخواهد پذیرفت. آنها باید تعهدات را اجرا کنند و بعد به دنبال نقص برجام باشند. ایران هم انتقادات زیادی دارد. برجام ویژگی اش این است که هرکدام از طرف ها از بخشی از خواسته های خود گذشته اند تا به توافق برسند. اگر قرار باشد که طرف دیگر بخواهند به تحقق همه خواسته هایشان رجوع کنند، ایران هم می تواند به خواسته هایش رجوع کند.

ایران چه خواسته ای دارد که نیازمند رسیدگی به آن در برجام باشد؟

مثلا ایران از سوی ایالات متحده مدام امنیت ملی ما مورد تهدید آمریکا با اعزام ناو یا صدور بیانیه و تحریم و فشار حداکثری، قرار می گیرد. تا زمانی که ایالات متحده اقدامی نکند تا از میزان این تهدید ها کاسته شود،‌آنها هم نمی توانند چنین توقعی را از تهران داشته باشند. وقتی که آنها روز به روز اسراییل و سعودی ها را به انواع تسلیحات مجهز می کنند، چطور میتوانند توقع داشته باشند که ایران دست به اقداماتی بزند که ضریب تهدید را علیه خودش افزایش دهد. 

بنابراین منطق کار این است که در مرحله اول تعهدات در برجام اجرایی شود تا نشان دهند که حسن نیت دارند و بعد طرف های تهدید کننده ایران را هم متقاعد کنند که برخی محدودیت ها را بپذیرند و این طور نباشد که آنها به انواع سلاح ها تجهیز شوند و بعد ایران را خلع سلاح کنند.

آنچه عملیاتی به نظر می رسد این است که وقتی امریکا به برجام برگشت و تعهدات اجرا شد،‌فضایی فراهم شود که تصمیمات بعدی گرفته شود.

واکنش های وزرای خارجه آلمان، روسیه و ایران را بعد از جلسه روز دوشنبه ملاحظه کرده اید. این واکنش ها را چطور ارزیابی می کنید؟

این واکنش ها نشان می دهد که هر یک از این کشورها در آن جلسه حرف خودشان را زده اند. آنچه منتشر شده نشان دهنده تفاهم بر سر یک طرح مشترک نیست و فرصتی بوده تا یک سری حرف ها از سوی هر کدام از کشورها زده شده است. اما اگر غیر از اینکه منتشر شده چیز دیگری بوده ما خبر نداریم. آنچه منتشر شده از سوی وزاری خارجه و آقای بورل، حرف هایی هست که نشان می دهد که طرفین مواضع خود را تشریح کرده اند. ما شاهد طرفداری لاوروف از ایران و موضع تند او علیه ایالات متحده هستیم که قابل انتظار بود. به ویژه آنکه روسیه و آمریکا با یکدیگر اختلاف دارند ولحن وزیرخارجه روسیه بیانگر همین موضوع هم هست.

از سوی دیگر شاهد لحن وزیرخارجه آلمان بوده ایم که به تازگی مواضع تندی اتخاذ می کند. اما در آخر همه طرف ها موضع خود را گفته اند و چیزی که بر سر آن اشتراک دارند تمایلشان برای حفظ برجام است. با این حال ایران باید از آنها بپرسد که کدام یک از آن طرح 11 بندی را اجرایی کرده اند. چون این طور نیست که تهران بخواهد و بتواند به همه تعهداتش عمل کند و طرف مقابل به همین جلسه ها و ابراز تمایل به حفظ توافق بسنده کند.

این طرح را مدام ایران باید جلوی چشم کشورها بیاورد و توضیح بخواهد که چرا این طرح اجرایی نشده. آنها دلیلش را فشار آمریکا بر شرکت ها می دادند. ولی وقتی این کار را انجام ندادند چطور از ایران توقع دارند که تمام تعهداتش را عملی کند.

لحن بیانیه و واکنش ها نشان از نوعی عقب نشینی به سمت برجام دارد. این لحن نشان دهنده اتفاق خاصی است و همانطور که خود اروپایی ها گفته بودند زمینه سازی برای حضور امریکاست یا مفهوم ویژه ای ندارد و مانند دیگر بیانیه ها صرفا تاکیدی بر اهمیت برجام است؟

موضع اروپایی ها شفاف تر شده است. اما باید ببینیم که در اول بهمن بایدن می آید تا بگوید ما به فشار حداکثری بر ایران پایان می دهیم یا نه؟

این سوال مهمی است که او می خواهد عینا برجام را اجرا کند یا بازی در بیاورد و ... . باید مشخص شود بازگشت به برجام دقیقا به چه معناست و این مواردی است که نه ایالات متحده تا الان در موردش جواب داده و نه در این جلسه از آن صحبت شده. به نظر می رسد که اروپایی ها در بیانیه اخیر درخواست های خود را از واشنگتن گفته اند. 

با توجه به جزپیات این نشست و لحن بیانیه و ..آیا امیدی هست که در داخل کشور، با توجه به دعواهای جناحی کاری برای برجام پیش برود؟ به ویژه آنکه مصوبه مجلس هم وجود دارد، آیا اینعقب نشینی در موضع 4+1 می تواند موجب شود که ایران هم گامی به جلو بردارد؟

اروپایی ها و آمریکایی ها اگر موضع ما را واحد ببینند یک طور رفتار می کنند و اگر موضع ما را یکسان ببینند به شکل دیگری رفتار خواهند کرد. همانطور که رهبری هم فرمودند بهتر است ما اول در بین خودمان مذاکره کنیم و صدای یکسانی از سوی کشورمان به گوش برسد. این مهم ترین گامی است که ایران می تواند بردارد. ما نیاز شدید داریم تا صداهایمان را در داخل یکی کنیم. بین مجلس، رپیس جمهور، وزارت خارجه و... گفتگو صورت بگیرد. اینطور نباشد که یک عده به خاطر انتخابات یک حرف بزنند و یک عده دیگر به خاطر انتخابات حرف دیگر یا طرح های مختلفی با مطرح کنند. یک طرح را کشور بگیرد و جلو برود و این باعث می شود تا موضع ایران تقویت شود .