ایران واکسن آمریکایی کرونا را می‌خرد/ اولویت ایران واردات است نه تولید
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از همشهری آنلاین، واکسن کرونا، مهمترین و حساس‌ترین دغدغه این‌روزها در ایران، موضوعی سیاسی شده است؛ از سویی ایران می‌گوید به دلیل تحریم‌های آمریکا نمی‌تواند به طور مستقیم از شرکت‌های سازنده واکسن که فعلا به سه چهار مورد تایید شده ختم می‌شوند واکسن بخرد، از سوی دیگر افرادی مانند علی مطهری حرف از خودتحریمی به دلیل تصویب نشدن FATF می‌زنند.
تازه‌ترین خبرها و تحلیل‌های اقتصادی را در اینستاگرام اقتصادنیوز مشاهده کنید
با این حال هر روز وزیر بهداشت از «تهیه واکسن کرونا از معتبرترین منابع» خبر می‌دهد. اما به موازات همین وعده‌ها، از رسیدن واکسن‌های آمریکایی و چینی به کشورهای همسایه ایران خبرهایی منتشر می‌شود؛ عراق، ترکیه، عربستان، امارات، عمان و ...
واقعا ایران برای خرید واکسن چه کرده است؟ پاسخ به این سوال، از مدتها پیش و به روایت‌های مختلفی داده شده است. اما کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو و رییس مرکز روابط عمومی وزارت بهداشت، روایت تازه‌تری از تلاش‌ها برای خرید واکسن ارائه می‌دهد.
جهانپور درباره خرید واکسن می‌گوید: «ساز و کار ما برای دسترسی به واکسن تفاوتی با جای دیگه دنیا ندارد و بعضا از بسیاری از کشورها بیشتر و فعال‌تر بوده‌ایم.»
او از چهار مسیر برای تهیه واکسن خبر می‌دهد: «استراتژی ایران برای دسترسی به واکسن، خرید مستقیم از تولیدکننده‌ها، تهیه از سازوکار کوواکس، تولید مشترک و سپس تولید داخل واکسن بوده است.»
اما آنطور که در روزهای گذشته از اظهارات مسئولان وزارت بهداشت و ستاد کرونا برداشت شده، ترجیح واکسن ایرانی به خرید از منابع دیگر است. چه اینکه مدام در رسانه‌ها گفته شده ایران به دلیل تحریم‌ها نمی‌تواند پولی برای تهیه واکسن خرج کند و البته هرروز هم خبری تازه از واکسن ایرانی کرونا منتشر می‌شود. به عنوان نمونه امروز که در برنامه صبحگاهی شبکه خبر، مجری یک ویال از این واکسن را جلوی دوربین گرفت و البته یکی از مسئولان ستاد اجرایی امام هم درباره آن اظهار نظر کرد. به همین دلیل است که در روزهای گذشته مطالبه مردمی که دو سه سالی است در فضای مجازی خودنمایی می‌کند، به هشتگ #واکسن_بخرید رسیده است.
چشم امید به کره جنوبی
روز گذشته برخی منابع از تهیه واکسن کرونا از کره جنوبی خبر داد که البته تحریم‌ها مانع هستند؛ «از کره جنوبی واکسن خریداری شده، اما تحریم‌های بانکی آمریکا مانع انتقال پول است.» هرچند این گزاره به همین یک‌خط خلاصه نمی‌شود و در پس خود معمایی دیگر دارد؛ کره جنوبی تاکنون اعلام نکرده واکسنی را که در دست تهیه دارد، تایید می‌کند. حتی در آخرین آمار آمده است کره جنوبی ۶۴ میلیون دُز واکسن کرونا از شرکت‌های غیرکره‌ای تولید کننده واکسن و البته خارج از سازوکار کوواکس پیش‌خرید کرده است. اما از فحوای دیگر خبرها چنین بر می‌آید که ایران برای خرید واکسن دست به دامن کره جنوبی شده است تا از بخش اندکی از منابع هنگفتی بلاک شده در این کشور که از بدهی نفتی به ایران است را آزاد کند تا ایران برای خرید واکسن هزینه کند.
ایران در ماه‌های گذشته برای تهیه نیازهایش در راه مبارزه با کرونا بسیار سراغ کره‌جنوبی رفته است؛ خرید رپیدتست، تست پی‌سی‌آر، ماسک و لباس‌های پروتکت، الگوبرداری از شیوه غربالگری و بیماریابی کره‌جنوبی و قرنطینه بیماران خفیف از جمله این موارد بوده است. ایران البته حدود ۸ میلیارد دلار از کره‌جنوبی طلب دارد که تاکنون نتوانسته آن‌را نقد کند و دست بر قضا، کره جنوبی در ماجرای کرونا، عملکرد شگفت‌آوری داشته است و ایران هم از این فرصت برای برطرف کردن نیازهایش استفاده می‌کند. هرچند که اعدادی که برای کرونا از طرف کره جنوبی برای ایران خرج می‌شود، به نیم میلیارد دلار هم نمی‌رسد.
با این حال روز گذشته علی ربیعی، سخنگوی دولت در نشست خبری هفتگی خود درباره خرید واکسن کدهای مهمی ارائه کرد: «بخشی از علت این که به سرانجام نرسید واقعا ناشی از فشارهای تحریم و از طرف دیگر مشکلات انتقال پول بود. پولی که باید به سازمان بهداشت جهانی پرداخت می‌شد در انتقال آن مشکل ایجاد کردند. اما ما قراردادمان با سازمان بهداشتی پابرجا است. اخیرا هم تصمیم گرفتیم به هر ترتیبی که شده این خرید را حتی با ریسک پرداخت بالای پول انجام دهیم. البته فقط به سازمان بهداشت جهانی اکتفا نکردیم و با شرکت‌های مختلف هم مذاکرات و تفاهماتی صورت گرفته است و حتی همکاران ما در وزارت بهداشت و بخش خصوصی که مجوز واردات دارند در این زمینه فراخوان دادند و در کنار آن تولیدات داخلی را دنبال می کنیم. مردم بدانند که برای خرید واکسن، پول و ارز آن تمهید شده است و ما مشکلی از این نظر نداشتیم. مشکل موانع انتقال پول بوده است که راه‌هایی برای آن پیدا شده است قطعا ما به زودی خرید واکسن‌های تولید شده در خارج را و هم تولیدات داخلی را دنبال خواهیم کرد و دولت از هیچ تلاشی در این زمینه فروگذار نکرده است و این را یک مساله ملی می‌داند.»
پیش از این عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی از واهمه بلوکه شدن پول آزاد شده ایران از کره جنوبی حرف زده بود. مهمترین ترس ایران خرید واکسن کرونا از شرکت‌های آمریکایی است؛ فایزر و مُدرنا تنها شرکت‌های غربی هستند که تزریق عمومی واکسن کرونا شروع کرده‌اند و هرروز هم خبرهای شروع تزریق واکسن کرونای این دو کشور منتشر می‌شود. هرچند که کشورهای خاورمیانه و همسایه ایران، اولویت تزریق واکسن را بر نوع چینی آن گذاشته‌اند؛ ترکیه پیش‌قراول استفاده از واکسن چینی کروناست و تاکنون ۵۰ میلیون دز از واکسن سینوواک چین را خریده است و به زودی تزریق عمومی را شروع می‌کند. امارات، بحرین، عربستان و عمان هم در همین راه هستند.
واکسن آمریکایی به ایران می‌رسد
اما ایران تاکنون گفته برنامه‌ای برای خرید واکسن‌های آمریکایی ندارد. مسئولان ستاد ملی کرونا با توجیهات مختلف مثل زنجیره سرد، چنین چیزی را رد کرده‌اند. اما همشهری‌آنلاین به شواهدی دست پیدا کرده است که نشان می‌دهد باید منتظر رسیدن واکسن آمریکایی کرونا به ایران باشیم. این درحالی است که سخنگوی سازمان غذا و دارو هم در گفت‌وگو با همشهری آنلاین تلویحا این شواهد را تایید می‌کند: «یادم نمی‌آید هیچ‌گاه درباره واکسن فایزر گفته باشیم نمی‌آید، اما به دلیل شرایط خاص نگهداری در اولویت نبوده است. ولی برای زنجیره سرد انتقال واکسن شرکت سازنده تسهیلاتی ایجاد کرده است.»
جهانپور درباره خرید واکسن مُدرنا که گفته شده به زنجیره سرد ساده‌تری نیاز دارد هم می‌گوید: «مدرنا هم همین شرایط حمل و نقل و نگهداری را دارد. اما نسبت به فایزر در اولویت است.»
این نخستین چراغ سبز یکی از مسئولان وزارت بهداشت به خرید واکسن‌های آمریکایی کروناست. اگر این اظهار نظر را در کنار سخنان روز گذشته علی ربیعی درباره تلاش برای خرید واکسن کرونا حتی از مسیرهای با ریسک بالا بگذاریم، نشان می‌دهد ایران از انزوای واکسن کرونا خارج می‌شود.
رئیس مرکز روابط عمومی وزارت بهداشت به همشهری آنلاین می‌گوید: «تاکنون هیچ مرز و کشور خاصی برای تهیه واکسن کرونا تعیین نکرده‌ایم. واکسنی که تاییدیه سازمان غذا و دارو، وزارت بهداشت و سازمان جهانی بهداشت را داشته باشید و در کشور مبدا استفاده شود در اولویت ما قرار دارد. این واکسن در هر جغرافیایی باشد، برای ما فرصت خرید است. اکنون هم هرکدام از واکسن‌ها نهایی شده باشد، هدف خرید ایران است.»
اما نکته اینجاست که تاکنون سازمان جهانی بهداشت هیچ واکسنی را تایید نکرده است که شروط ایران را داشته باشد. واکسن‌های کرونا فقط شرط آخر را دارند؛ استفاده در کشور تولیدکننده. هم فایزر، هم مدرنا، هم سینوواک و هم اسپوتنیک ۵ در آمریکا، چین و روسیه تزریق عمومی داشته‌اند.
همین امروز روحانی، رئیس جمهور درباره واکسن کرونا گفت: «در زمینه کرونا هیچ نگرانی برای تولید و تهیه واکسن نداریم، هم بانک مرکزی و هم وزارت بهداشت درمان همه توان خود را به کار گرفتند و برنامه‌ریزی کردند هم واکسن از داخل و خارج در اختیار مردم قرار می‌گیرد و هم امیدواریم واکسن داخلی در ماه‌های آینده به تولید برسد.»
دست ایران در پوست گردو
با این حال به نظر می‌رسد دست ایران که ظاهرا چشم امید به سازوکار کوواکس داشت، حالا در پوست گردوی کوواکس مانده است؛ پیش از این گفته شده بود ۹ واکسن برای توزیع از طریق کوواکس در حال ارزیابی هستند؛ دو واکسن از چین، دو واکسن از آمریکا، یک واکسن کره جنوبی، یک واکسن از بریتانیا و یک واکسن ساخته‌شده با همکاری جهانی چندشرکتی، اما تاکنون هیچ‌کدام به تاییدیه سازمان جهانی بهداشت که یکی از سه ضلع اصلی COVAX محسوب می‌شود، نرسیده است.
وزیر بهداشت گفته است ایران از معتبرترین منابع واکسن کرونا را تهیه می‌کند. معتبرترین منابع تهیه واکسن تاکنون فایزر، مدرنا، دو واکسن چینی و واکسن روسی بوده‌اند. اما پرتیراژترین و پراقبال‌ترین، واکسن چینی است. ایران بالاخره کدام را می‌خرد؟ رییس مرکز روابط عمومی وزارت بهداشت دراین باره به همشهری‌آنلاین می‌گوید: «یکی از گزینه‌های جدی ایران در کنار سایر گزینه ها یکی از دو واکسن چینی است. واکسن روسی هم منعی ندارد، به هرحال مراحل ارزیابی آنها باید طی شود.»
البته پیش از این و در زمانی که خبرهای واکسن کرونا به محوریت واکسن آکسفورد/آسترازنکا بود، افرادی مانند مینو محرز، عضو کمیته علمی ستاد ملی کرونا و محقق اصلی واکسن ایرانی کرونا و همچنین دکتر رضا ملک‌زاده، معاون پیشین وزیر بهداشت گفته‌بودند ایران واکسن چینی و روسی را نمی‌خرد. اما اکنون واکسن چینی، سردرمدار تزریق است، واکسن‌های آمریکایی هم به دلیل تکنولوژی اغواگرانه، پیش می‌تازند و آکسفورد هنوز خبری از تایید نهایی واکسن نداده است و سازمان بهداشت جهانی هم هیچ واکسنی را تایید نکرده است.
با این حال رییس کل سازمان نظام پزشکی کشور گفته است: پیشنهاد ما به دلیل مشکلات تبادل ارزی در همین زمینه است. در حال حاضر دولت عمدتا از سبد WHO یعنی کوواکس تهیه واکسن خواهد کرد که عمدتا دو واکسن آکسفورد و چین در دستور کار تامین از طریق کوواکس است که هر زمان تاییدیه دریافت کنند، واکسن تهیه می شود.
اولویت؛ تولید واکسن داخلی؟
در سه چهار روزی که از زمستان ۹۹ می‌گذرد، در جمع ترندهای توییتر فارسی، چند هشتگ مربوط به واکسن کرونا وجود داشت؛ #واکسن_بخرید، #واکسن_میسازیم و #واکسن_نزنید. اما #واکسن_بخرید یکی از مهمترین ترندهایی بود که ظاهرا وعده تکرارش هم داده شده است! سخنگوی سازمان غذا و دارو البته در واکنش به این هشتگ چنین توییت کرده است: «در ادامه پروژه تحریم دارو، تحریم وام IMF، تحریم ماسک، تحریم تجهیزات حفاظتی، تحریم کیت تشخیصی PCR، تحریم رپیدتست کرونا، این بار رمز عملیات فریب و عنوان مستعار پیوست رسانه‌ای تحریم: واکسن بخرید. خیلی ممنون! خوب شد گفتید!»
جهانپور دراین‌باره می‌گوید: «به هرحال تهیه واکسن کرونا نیاز و مطالبه اجتماعی است و در اولویت ما هم قرار دارد. اما وقتی هشتگ بدون اطلاع از مسایل پشت پرده زده می‌شود، موضوع دیگری است. این یک حرکت رسانه ای بود که در فضای مجازی همزمان با موضوع مشخص شدن جهش تازه ویروس در اروپا و مشکلاتی که ایالات متحده و هم پالگی‌هایشان بر سر خرید واکسن توسط ایران ایجاد کردند، بوجود آمد و برای پوشش عواقب تحریم‌ها ایجاد شد تا موانعی که برای دسترسی مردم ایران به واکسن وجود دارد را به سمت داخل سوق دهند و به نوعی متهمان را تطهیر کنند و این قابل چشم پوشی نیست.
جهانپور همچنین در پاسخ به اولویت دادن به تولید داخل که همه اذعان به زمان‌بر بودن آن دارند، می‌گوید: «از اول می‌دانستیم که باید واردات مستقیم داشته باشیم. الان هم همین است. اگر اختلالی در خرید واکسن بوجود بیاید مستقیما متوجه آمریکا و هم‌پالگی‌هایش در اجرای تحریم است. اولویت نخست، تولید داخل نیست. اولویت ما همان است که همه پیگیری می‌کنند و بعضاً جلوتر از بقیه کشورها هم هستیم.»
به گفته رییس مرکز روابط عمومی وزارت بهداشت از ابتدا مشخص بوده که در بهترین حالت ایران در اواخر بهار ۱۴۰۰ به واکسن ایرانی دست پیدا می‌کند: «می‌دانستیم که زودتر از اواخر بهار ۱۴۰۰ به واکسن تولید داخل دست پیدا نمی‌کنیم و باید این فاصله را با خرید مستقیم جبران کنیم و اگر خللی در این تلاش بوجود بیاید ناشی از تحریم ها و بسته بودن راه های نقل و انتقال پول است و متوجه آمریکاست. اولویت‌های ما همان است که گفتم؛ خرید مستقیم، کوواکس، تولید مشترک و تولید داخل.»
او در پاسخ به انتقادات درباره تعلل ایران در تهیه واکسن هم می‌گوید: «نه، تعللی نبوده و از اول برنامه همین بوده است.»
نقش FATF در ناکامی ایران در تهیه واکسن کرونا
برگردیم به اول گزارش؛ تهیه واکسن کرونا، موضوعی که به خودی خود انسانی و بهداشتی و درمانی است، موضوعی سیاسی و اقتصادی شده است. ایران در سالهای گذشته به شدت از تحریم‌ها و حضور در لیست سیاه FATF ضربه خورده است و منابع بلوکه نشده ایران در بانک‌های خارجی به بهانه ترحیم و لیست سیاه، بلوکه و یا اصلا «نیست» شده‌اند. نمونه آن تلاش یکی دوسال پیش هلال احمر برای راه‌اندازی دوباره خط تولید صافی دیالیز بود که واسطه اروپایی، پول نقد چند ده میلیون دلاری را که از طرف ایران پرداخت شده بود، به کارخانه و فروشنده نهایی نرساند و اکنون اثری از این پول نیست. موارد مشابه هم البته زیاد است.
علی مطهری، نماینده پیشین تهران در مجلس و یکی از صداهای بلند در مجلس علیه رد لوایح مبارزه با پولشویی در توییتی گفته است: «به خاطر اینکه در لیست سیاه اف ای تی اف قرار داریم نتوانستیم پنجاه میلیون دلار مبلغ سهمیه ایران از واکسن کرونای سازمان جهانی بهداشت برای هشت میلیون ایرانی را منتقل کنیم و سهمیه ایران باطل شد. مجمع تشخیص مصلحت نظام باید پاسخگو باشد.»
سخنگوی سازمان غذا و دارو دراین‌باره به همشهری آنلاین می‌گوید: «اینکه در پرداخت پول کوواکس تاخیر داریم درست است. اما اینکه FATF دراین‌باره نقش دارد را باید بانک مرکزی و وزارت امور خارجه اظهار نظر کنند. اما فکر نمی‌کنم درباره ابطال سهمیه ایران، موضوع درست باشد؛ هرزمان پیش پرداخت را واریز کنیم، سهمیه ما در کواکس به قوت خود باقی است.»
