پایان اختلاف عربستان و قطر پس از سه سال

به گفته این مقام ارشد آمریکایی، روز سه‌شنبه ۱۶ دی تفاهم‌نامه‌ای برای پایان بخشیدن به اختلافات میان اعضای این شورا در عربستان سعودی امضا شد. «استیو اولاند» و «عزیز الیعقوبی» در گزارش ۴ ژانویه ۲۰۲۱ نوشتند، این تحول جدیدترین اقدام در مجموعه تحولات خاورمیانه است که از سوی واشنگتن دنبال می‌شود. این مقام که نخواست نامش فاش شود، به خبرگزاری رویترز گفت: «ما در مورد شکاف میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس به پیشرفت قابل ملاحظه‌ای دست‌یافته‌ایم.» احمد ناصر الصباح، وزیر خارجه کویت، اعلام کرد به‌عنوان بخشی از این معامله، عربستان سعودی و قطر بر سر بازگشایی مرزهای هوایی، دریایی و زمینی بین دو کشور به توافق رسیدند و این توافق از شامگاه دوشنبه به اجرا در آمد.

«اولاند- الیعقوبی» گزارشگران رویترز  معتقدند این توافق با هدف تشکیل جبهه‌ای متحد علیه ایران انجام‌گرفته است. دیروز سه‌شنبه هم اجلاس سران عرب در عربستان سعودی برگزار شد. این مقام آمریکایی همچنین افزود جرد کوشنر، مشاور ارشد کاخ سفید که رئیس‌جمهوری آمریکا ماموریت حل این اختلاف را به او محول کرده است، تا بامداد روز دوشنبه با مقامات کشورهای عضو شورا از طریق تماس تلفنی در حال رایزنی بود تا به نحوی اختلافات را حل کنند. یک ماه پیش، وزیر خارجه عربستان سعودی و همچنین کویت و قطر از احتمال دستیابی به توافق در حل مناقشه خلیج‌فارس خبر داده بودند. عربستان سعودی و سه متحدش، شامل مصر، امارات متحده عربی و بحرین، با قطر بر سر مسائل منطقه‌ای دچار اختلافات شدیدی شدند و از اواسط سال ۲۰۱۷، روابط دیپلماتیک و تجاری خود را با این کشور قطع و تمام راه‌های زمینی، هوایی و دریایی با قطر را تحریم کردند. این چهار کشور با متهم کردن قطر به حمایت از تروریسم و پشتیبانی از گروه‌های افراطی از جمله داعش و القاعده و تلاش برای ایجاد شکاف بین کشورهای عربی، ۱۳ شرط برای ازسرگیری روابط خود با این کشور حاشیه خلیج‌فارس تعیین و یک مهلت ۱۰ روزه برای اجرای این درخواست‌ها مقرر کرده بودند. از جمله این درخواست‌ها قطع تمام ارتباط‌ها با گروه‌هایی مانند اخوان‌المسلمین و حزب‌الله لبنان و داعش بود که کشورهای عربی آنها را «تروریستی» می‌خواندند. این کشورها همچنین خواستار تعطیلی شبکه الجزیره هم شده بودند. قطر نیز از ریاض و سه متحد دیگرش به علت خسارت به خطوط هوایی خود درخواست ۹ میلیارد دلار غرامت کرد.

این مقام ارشد آمریکایی همچنین گفت بر اساس این توافق، چهار کشور یادشده روابط خود را با قطر از سر خواهند گرفت و در عوض، قطر شکایت خود در مورد محاصره اقتصادی و نقض قوانین و پیمان‌های تجاری بین‌المللی از سوی این کشورها را دنبال نخواهد کرد. خبرگزاری سعودی SPA به نقل از ولیعهد عربستان اعلام کرد نشست سالانه رهبران کشورهای حاشیه خلیج‌فارس که «شیخ تمیم بن حمد آل ثانی»، امیر قطر هم به آن دعوت شده است موجب اتحاد کشورهای عربی «در مواجهه با چالش‌هایی» می‌شود که «منطقه را در بر گرفته است».

با حضور امیر قطر در ریاض و حضور در نشست کشورهای عربی، توافق‌نامه‌ای به‌منظور پایان‌دادن به اختلاف بین دوحه و ریاض امضا شد. به نوشته گزارشگران رویترز، اگرچه عربستان سعودی اعلام کرده تحریم‌های خود را برمی‌دارد اما دیگر کشورهای عرب هنوز رفع تحریم‌های قطر را اعلام نکرده‌اند اما گمانه‌زنی‌ها حاکی است که آنها هم به‌زودی به این اقدام خواهند پیوست. دولت ترامپ هم اعلام کرد «انتظار دارد» این کشورها هم تحریم‌های خود علیه قطر را رفع کنند.  یک مسوول برگزاری این اجلاس گفت تصمیم عربستان سعودی مبنی‌بر بازگشایی فضای هوایی، مرزهای زمینی و دریایی خود به روی قطر گامی درجهت اعتمادسازی بود تا زمینه برای اطمینان از حضور امیر ایجاد شود. در ماه‌های اخیر، واشنگتن فشارهای خود را برای حل اختلاف شدت داده و اصرار دارد وحدت خلیج‌فارس برای منزوی کردن ایران ضروری است. خبر توافق میان دوحه و ریاض تنها یک روز پیش از آغاز اجلاس شورای همکاری‌های خلیج‌فارس یعنی روز دوشنبه ۱۵ دی‌ماه منتشر شد و دیروز سه‌شنبه ۱۶ دی‌ماه این اجلاس در ریاض کار خود را آغاز کرد. گزارشگران رویترز در بخش دیگری از گزارش خود افزودند تمام کشورهای دخیل در این معامله از متحدان آمریکا هستند. قطر میزبان بزرگ‌ترین پایگاه نظامی آمریکا و بحرین هم میزبان بزرگ‌ترین پایگاه دریایی آمریکا (ناوگان پنجم) در خاورمیانه است و عربستان و امارات هم میزبان تعداد زیادی از نیروهای آمریکایی هستند.

«انور قرقاش»، وزیر مشاور در امور خارجی امارات، هم در پستی توییتری گفت اجلاس کشورهای عربی در ریاض نشان‌دهنده وحدت آنهاست و «کارهای زیادی وجود دارد که باید در مسیر پیش رو به انجام برسانیم.» روز دوشنبه هم وزیر خارجه ترکیه از این امر استقبال کرد و آن را گام مهمی به سوی رفع و رجوع مناقشات نامید. در بیانیه وزارت خارجه ترکیه آمده است: «امیدواریم این مناقشه به یک توافق جامع و پایدار مبتنی بر احترام متقابل برای حاکمیت کشورها برسد و تحریم‌ها علیه مردم قطر در سریع‌ترین زمان ممکن برداشته شود.» این بیانیه افزود ترکیه حامی ثبات در کشورهای منطقه است. این در حالی است که ترکیه خود یکی از طرف‌های درگیر در این اتفاق است. زمانی که کشورهای عربی قطر را تحریم کردند سخنانی از سناریوهایی برای کودتا در قطر شنیده می‌شد. در همین راستا، ترکیه به‌عنوان عضو ناتو با اعزام نیرو به قطر و تاسیس یک پایگاه نظامی عملا کودتای احتمالی را نافرجام گذاشت. بعدها، رابطه این کشور با عربستان بر سر خاشقجی هم دچار نوسانات شدیدی شد.

«اولاند- الیعقوبی»، گزارشگران رویترز، در بخش دیگری از گزارش خود افزودند دستیابی به این توافق پیروزی دیگری برای تیم کوشنر و دولت ترامپ محسوب می‌شود که روزهای آخر خود در کاخ سفید را می‌گذرانند. این تحول پس از عادی‌سازی رابطه برخی کشورهای عربی با اسرائیل صورت می‌گیرد. کوشنر مسوول عادی‌سازی رابطه اعراب با اسرائیل بوده است. آن مقام آمریکایی که به‌شرط فاش نشدن نام با رویترز سخن می‌گفت، افزود: «این یک پیشرفت شگرف است. تحریم‌ها برداشته خواهد شد و باعث می‌شود سفر و کالاها در میان این کشورها به‌راحتی مبادله شود و موجب ثبات بیشتر در منطقه خواهد شد.» دیپلمات‌ها می‌گویند عربستان در بهبود این رابطه تعجیل دارد تا به دولت بایدن نشان دهد به‌دنبال صلح است و از گفت‌وگو نمی‌هراسد. به همین دلیل، برخی احتمال می‌دهند که در دولت بایدن ماجرای یمن هم تا حدودی فیصله یابد.

«اُسَید صدیقی» هم در گزارش ۴ ژانویه برای الجزیره که همواره به‌روزرسانی می‌شد نوشت، مرز زمینی «ابو سمره» میان قطر و عربستان آرام است اما فعلا به دلیل بیماری کووید-۱۹ هیچ غیر قطری را نمی‌پذیرد اما انتظار می‌رود طی روزهای آینده عبور و مرور از سرگرفته شود. اگرچه گزارشگران رویترز به نقل از تحلیلگران گفته بودند وحدت اعراب جبهه‌ای متحد علیه ایران به وجود خواهد آورد، اما گزارشگر الجزیره به نقل از «ساموئل رامانی»، تحلیلگر خاورمیانه در دانشگاه آکسفورد، می‌نویسد رفع محاصره قطر موجب تشکیل جبهه متحد اعراب علیه کشورهای دیگر نخواهد شد. او پیش‌بینی کرد که قطر و کویت موضع «بینابینی» خود را حفظ خواهند کرد، امارات رویکرد «تقابل مدیریت شده» را حفظ خواهد کرد؛ درحالی‌که عربستان و بحرین رویکرد تقابلی را در برابر ایران در پیش خواهند گرفت. به‌عبارت‌دیگر «عمان= مشارکت»، «امارات= تقابل مدیریت شده»، «عربستان و بحرین=تقابل» را با ایران ادامه خواهند داد. «دانا شل اسمیث»، سفیر سابق آمریکا در قطر هم گفت «این اقدام آغاز یک راه‌حل پایدار است. کارهای زیادی برای انجام‌دادن هست تا خاطرات تلخ گذشته را کنار گذاشت.» «سورنی فورکوی» که از او با نام گزارشگر الجزیره نام‌برده شده است نیز گفت دیروز سه‌شنبه فقط به‌اندازه انگشتان دو دست ماشین در مرز دو کشور در حال رفت‌وآمد بودند. گاردین هم در گزارشی به قلم «جولیان بورگر» در تاریخ ۴ ژانویه نوشت، برقراری رابطه میان دو کشور عربی گامی است به‌سوی پایان‌دادن به بحرانی که موجب شکاف عمق میان متحدان آمریکا شده بود.

او نوشت بسیاری از کارشناسان منطقه استدلال می‌کنند که این ترامپ و دامادش کوشنر بودند که ۴ سال قبل به ریاض و متحدانش چراغ سبز نشان دادند تا قطر تحریم شود و همان‌ها در روزهای پایانی حضور در کاخ سفید در تقلا هستند تا رابطه از سر گرفته شود. «کارن یونگ»، محقق غیرمقیم در موسسه امریکن اینترپرایز، استدلال می‌کند که «این تحول با واقعیت در حال تغییر در منطقه ارتباط دارد. عربستان می‌داند ترامپ رفتنی است و چاره‌ای جز مصالحه ندارد. همچنین واقعیت بحران مالی چهره خود را به این کشورها نشان داده است.»