میزان خط فقر در ایران/ افت شدید قدرت خرید خانوار در شش ماهه اخیر

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از ایبِنا مرکز پژوهش های مجلس با ارایه گزارش برآورد خط فقر ۶ ماهه نخست سال ۱۳۹۷ اعلام کرد: برآورد خط فقر در تابستان ۱۳۹۷ نشان از کاهش قابل توجه قدرت خرید خانوار دارد. در حالی که در بهترین حالت درآمدهای خانوار در تابستان ۱۳۹۷ نسبت به بهار ۱۳۹۷ ثابت مانده، خط فقر مطلق برای یک خانوار چهار نفره در شهرستان تهران ۳۰۰ هزار تومان افزایش یافته است. این رقم برای فقرا رقم قابل ملاحظه ای است و لزوم توجه به سیاست های حمایتی را می رساند.

برآورد خط فقر در سال های ۱۳۹۶ و ۶ ماهه نخست سال ۱۳۹۷

با توجه به رشد قابل توجه شاخص قیمت مصرف کننده در تابستان ۱۳۹۷ و همچنین ادامه رشد آن در پاییز، انتظار می رود خط فقر در انتهای سال ۱۳۹۷ نسبت به سال ۱۳۹۵ افزایش قابل ملاحظه ای پیدا کند. مهم ترین دلایل این موضوع را می توان در رشد بیشتر شاخص قیمت گروه های خوراکی نسبت به سایر گروه ها در سال ۱۳۹۷ دانست.

بالاترین خط فقر ماهیانه برای شهرستان تهران در سال ۱۳۹۵ برای یک خانوار چهار نفره دو میلیون و هفتاد و شش هزار تومان محاسبه شده و در تابستان ۱۳۹۷ در حدود دو میلیون و هفتصد و بیست و هشت هزار تومان برآورد شده است. نکته قابل توجه اینکه خط فقر تهران تنها در تابستان ۱۳۹۷ نسبت به بهار ۱۳۹۷، در حدود سیصد هزار تومان برای یک خانوار چهار نفره افزایش داشته که این موضوع می تواند نشان دهنده قرار گرفتن بیشتری در زیر خط فقر در سال ۱۳۹۷ به سال های قبل باشد.

با توجه به اینکه فقرا، نسبت به سایر افراد جامعه، سهم بیشتری از هزینه های خود را به گروه خوراکی تخصیص می دهند. پیش بینی می شود با رشد قابل توجه شاخص قیمت برخی گروه ها (نظیر گروه خوراکی) در سال ۱۳۹۷ نسبت به سال های گذشته، خط فقر نیز در ادامه سال ۱۳۹۷ با مقدار رشد بیشتری روبرو باشد. همچنین خط فقر معادل با شهریور ماه ۱۳۹۷ نیز محاسبه شد که برای شهرستان تهران، مقدار سرانه آن حدود ۱۰۵۰ هزار تومان و برای خانوار چهار نفره حدود ۲۸۵۰ هزار تومان برآورد شد.

بعد از تهران با اختلاف نسبتا زیادی (در حدود ۹۰۰ هزار تومان برای یک خانوار چهار نفره) هشت شهرستان بزرگ کشور که جمعیت بالای یک میلیون نفر دارند، قرار گرفته اند. در این شهرستان ها خط فقر در تابستان ۱۳۹۷، یک میلیون و هشتصد و ده هزار تومان برای خانوار چهار نفره برآورد شده که نسبت به بهار ۱۳۹۷، افزایشی در حدود ۳۰۰ هزار تومان داشته است. باید توجه داشت که ۲۰۰ هزار تومان افزایش در هزینه سبد خط فقر، برای فقرا رقم بسیار قابل توجهی است زیرا به طور معمول مشاغل این گروه های دآمدی در دسته مشاغل با بهره وری پایین و با درآمد ثابت قرار داردکه به سختی افزایش درآمد در آنها رخ خواهد داد.

لزوم سیاست های حمایتی

افزایش قابل توجه نرخ تورم در سال ۱۳۹۷ باعث شده خط فقر و همچنین هزینه سبد مصرفی فقرا افزایش یابد. خط فقر در بهار ۱۳۹۷ نسبت به بهار ۱۳۹۶ در مناطق مختلف بین حدود ۹ تا ۱۱ درصد رشد داشته و این رشد برای تابستان ۱۳۹۷ نسبت به تابستان ۱۳۸۶ به حدود بین ۲۲ تا ۲۵ درصد رسیده است.

از طرف دیگر نکته قابل توجه آن است که خط فقر در تابستان ۱۳۹۷ نسبت به بهار ۱۳۹۷ نیز رشد قابل ملاحظه ای داشته، به طوری که برای مثال در شهرستان تهران، خط فقر در تابستان نسبت به بهار ۱۱ درصد و در برخی دیگر از خوشه ها بیش از ۱۳ درصد رشد داشته است. این در حالی است که طی این بازه زمانی به طور معمول درآمد خانوار در بهترین حالت ثابت است و یا حتی به واسطه از دست دادن شغل ممکن است با کاهش نیز مواجه شده باشد. بنابراین با توجه به رشد خط فقر و افزایش خط فقر در حالی که درآمد خانوار ثابت است، می توان انتطار داشت که درصد بیشتری از افراد جامعه به زییر خط فقر رفته باشند و نرخ فقر نسبت به رقم حدود ۱۵ درصدی در سال ۱۳۹۵، با افزایش بیشتری مواجه شده باشد.

همچنین با توجه به روند فزاینده شاخص عمومی قیمت ها در حالی که پیش بینی می شود تا پایان سال ۱۳۹۷ نرخ تورم نقطه به نقطه به حدود بین ۴۰ تا ۵۰ درصد برسد، خط فقر در ماه های آینده دوباره افزایش خواهد یافت و پیش بینی می شود خانوارهای بیشتری به زیر خط فقر بروند.

در چنین شرایطی اجرای یک سیاست حمایتی هدفمند از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا محاسبات فوق تنها خط فقر مطلق را نشان می دهد، یعنی بیانگر حداقل نیازهای اساسی برای زندگی است و از اینرو افزایش تعداد فقرا، دارای مخاطرات جدی خواهد بود.

رقم خط فقر در کل کشور پراکندگی زیادی دارد. به طوری که برای مثال در شهرستان تهران خط فقر در حدود ۳.۵ برابر خط فقر در نقاط روستایی استان های قرار گرفته در خوشه زرد رنگ مناطق روستایی (استان سیستان و بلوچستان، کهگیلویه و بویراحمد و ایلام) است. این موضوع نشان می دهد که یک سیاست حمایتی یکسان نباید در کل مناطق کشور به اجرا گذشته شود.

در خصوص سیاست های حمایتی مانند افزایش حداقل دستمزد نیز باید توجه داشت که هر چند با توجه به افزایش قابل توجه قیمت ها در سال ۱۳۹۷ باید حداقل دستمزد در سال ۱۳۹۸ افزایش یابد، اما شایان ذکر است که اولا با توجه به پراکندگی قابل توجه خط قر در نقاط مختلف کشور، دستمزدها نیز باید در مناطق مختلف متفاوت باشد. به طوری که افزایش قابل توجه حداقل دستمزد در مناطقی که خط فقر پایینتری دارد ممکن است به علت تحمیل هزینه اضافی به کارفرما، موجبات اخراج کارگران را فراهم کرده و فقر بیشتری را به همراه داشته باشد.

ثانیا، رفاه از دست رفته خانوار در اثر افزایش قابل توجه نرخ تورم و همچنین بالا رفتن خط فقر، تنها از طریق دستمزدها قابل جبران نیست و الزام واحد های تولیدی به افزایش شدید دستمزد ها در شرایط فعلی کشور می تواند منجر به بدتر شدن وشعیت تولید و حتی تعطیلی واحد های تولیدی شود. بنابراین دولت باید بخش قابل توجهی از این رفاه از دست رفته را از طریق سیاست های حمایتی که بر خلاف سیاست حداقل دستمزد تنها شامل شاغلان نشده و بیکاران را نیز در بر دارد جبران کند.