مجازی ترین انتخابات ایران

معصومه نصیری ـ از سردبیران ایسنا - با نگارش یادداشتی به نقش ویژه شبکه‌های اجتماعی در انتخابات پیش‌رو اشاره کرده و آورده است:

«بهار ۱۳۹۶ برای ایران، بهاری انتخاباتی و پر شور خواهد بود. انتخاباتی که جدای از مسائل سیاسی خاص خود که مختص این دوره حساس است، با وجوه مختلف تاثیرگذاری رسانه ای نیز مواجه شده و همین مساله می تواند نتیجه انتخابات را به نحو قابل توجهی تحت تاثیر خود قرار دهد.

این تاثیرگذاری از این جهت دارای اهمیت است که در هیچ یک از دوره‌های انتخابات در کشور، رسانه به معنای امروزی آن فراگیر نبوده است و میزان دسترسی به آن برای عموم نیز به این میزان فراهم نبوده و این مهم، از زوایا متعدد قابل توجه و برنامه ریزی است. کمااینکه طبق اعلام آمار شورای عالی فضای مجازی، در حال حاضر تعداد کاربران پیام رسان تلگرام به عنوان محبوب ترین شبکه مورد استفاده ایرانیان ۲۴ میلیون نفر، واتس اپ حدود ۱۴ میلیون و اینستاگرام نیز بین ۱۲ تا ۱۴ میلیون نفر است که این افراد با دسترسی به اینترنت ۴G و ۳G و بیش از ۴۰ میلیون گوشی تلفن همراه هوشمند امکان تاثیرگذاری ویژه در مناسبات انتخاباتی پیش رو را خواهند داشت.  

این نقش آفرینی برای رسانه های مجازی را در انتخابات اخیر ریاست جمهوری آمریکا شاهد بودیم و همین شبکه های اجتماعی نظیر فیسبوک، تویتر و اینستاگرام در انتخابات اخیر آمریکا به رییس جمهوری فعلی این کشور کمک کرد تا در مقابل رقبایش در انتخابات پیروز شود. او از تمام وجوه شبکه های اجتماعی مانند پخش زنده ویدئویی به خوبی بهره برد تا سخنانش را به گوش مردم کشورش برساند، کاری که این روزها مردم ایران نیز شاهد بهره گیری از آن توسط برخی کاندیداهای ریاست جمهوری بودند.

تا امروز که ثبت نام کاندیداهای ریاست جمهوری انجام شده است نیز فضای مجازی به عنوان منبع اولیه و اصلی برای دریافت اخبار انتخاباتی ایفای نقش کرده و این روند در ادامه می تواند مجازی ترین انتخابات ایران را رقم بزند. البته ناگفته نماند این نقش پیش از این به صورت کم رنگ تری در سال ۹۲ نیز وجود داشت و جلوه پررنگ تر آن را در انتخابات مجلس شورای اسلامی شاهد بودیم و انتخابات اردیبهشت ۹۶ اوج تبلور تاثیر فضای مجازی بر عرصه سیاست خواهد بود. این فضا می‌تواند در افزایش شناخت، تغییر نگرش و در نهایت تغییر رفتار کاربران (رای دادن) موثر واقع شده و از دیگر سو نیز می تواند در برجسته سازی منفی و شایعه سازی پیرامون نامزدهای انتخاباتی نقش ویژه ای ایفا کند.

شبکه های اجتماعی به عنوان رسانه های برخط و تعاملی می توانند بسان شمشیری دو لبه، هم فضای انتخابات پیش رو را گرم و هم موجبات بی اخلاقی های موثر در این عرصه را فراهم کنند و اینجاست که مخاطبان هوشمند با اتکای به سواد رسانه ای باید توانمندی تشخیص تبلیغات سیاه، سفید و خاکستری را از هم داشته باشند.

مخاطبان هوشمند می‌دانند سرعت، سهولت دسترسی و سرعت بالای بازنشر اخبار، اگرچه از جهاتی نقطه قوت فضای سایبر محسوب می شود اما می تواند در نقطع عکس قراره گرفته و کارکرد تخریبی نیز ایفا کند و در این عرصه از آنجا که ما با مقوله مهمی چون حیثیت و آبروی افراد مواجه هستیم ممکن است اثرات نشر یک اشتباه به سختی از افکار عمومی پاک شود.

مخاطبان باید به اهداف پنهان حامیان هر کاندیدا در پس ارسال پیام های تبلیغی توجه کرده و بدانند این پیام در راستای تخریب تولید شده است یا در راستای تبلیغ کاندیدای موردنظر. در واقع مخاطبان باید آگاه باشند چه میزان از افشاگری هایی که قطعا در هفته های آینده بیش از پیش شاهد آن خواهیم بود با هدف اغواگری مخاطب صورت می گیرد و چه میزان در راستای تنویر افکار عمومی و قطعا سوال بعدی در ذهن مخاطب فعال و هوشمند در قبال این رویکرد باید این باشد که چرا تا امروز این اطلاعات در اختیار افکار عمومی قرار نگرفته بود و حالا امروز مخاطب برای متقاضیان قدرت دارای اهمیت شده است و در نهایت قرار است کدام رفتار من در پس این رویکرد تبلیغی، تغییر یابد.

در واقع تاکید باید بر تقویت تفکر انتقادی در مخاطبان در راستای تسلیم نبودن در مواجه با پیام های رسانه باشد چراکه که با تقویت این رویکرد و اینکه مخاطب آگاه باشد که نیت مستتر در هر پیام چیست و ارسال کننده آن کیست، می توان امید داشت به جهت فقر سواد رسانه ای شاهد نشر بی اخلاقی ها و بداخلاقی های انتخاباتی نباشیم و بدانیم فضای مجازی در امتداد زیست در فضای حقیقی است. مخاطبان هوشمند بداخلاقی های انتخاباتی و تخریب های احزاب و گروه ها را تشخیص داده و تحت تاثیر آن قرار نمی گیرند.

مخاطب باید با هوشیاری، شعارها و پیام‌های تبلیغاتی را تجزیه و تحلیل کند و با رمزگشایی از کدها و اصطلاحات به کار رفته در تبلیغات داوطلبان، منطقی بودن پیام و صحت شعار تبلیغاتی فرد مورد نظر خود را مشخص کند و تشخیص دهد آیا اساسا شعار و وعده فرد مورد نظر امکان تحقق دارد یا خیر. مثلا یارانه ۳۰۰ هزار تومانی بر اساس کدام منطق اقتصادی و حتی منبع درآمدی قرار است پرداخت شود و سوالاتی از این دست. آیا برخی از وعده ها اساسا در حیطه اختیارات یک رییس جمهوری است یا خیر و با طرح پرسش های مختلف برای خود، تصمیمی مبتنی بر واقعیت های موجود اتخاذ کند.

البته سواد رسانه ای بر اساس میزان دسترسی و در عین حال مختصات جغرافیایی مخاطبان می تواند در مشارکت سیاسی و رسانه ای آنها تاثیر داشته باشد. این مولفه ها در کنار سایر فاکتورها در مصرف رسانه ای مخاطبان تاثیر دارد و برای همین است که شاهدیم در شهرهای بزرگ به جهت میزان دسترسی، رسانه های مجازی برد و تاثیرگذاری بیشتری نسبت به فضای شهرهای کوچک تر دارند. با وجود این تفاوت مصرف رسانه ای باید با جرات گفت شبکه های اجتماعی در انتخابات پیش رو تعیین کننده ترین رسانه خواهند بود و آن جریانی که از این پتانسیل به خوبی استفاده کند، قطعا به پیروزی نزدیک تر خواهد بود.

نباید از نظر دور داشت در عرصه تبلیغات و رفتارهای سیاسی در دنیا شیوه و روش هایی اعمال می شود که بر مبنای شرایط حاکم بر هر کشور، اهداف سیاستگذاران و مخاطبان روی می دهد که از جمله مهمترین این روش ها جنگ روانی و شایعه است. بازار داغ شایعات در زمان انتخابات،  معضلی مهم است که می‌توان آن را با اشاعه الگوهای مناسب رفتاری در فضای مجازی کنترل کرد. یکی از الگوهای صحیح برای تشخیص شایعه از واقعیت توجه به منبع خبر است.

شایعه‌سازی، تخریب و ترور شخصیت‌ها، حرکت‌های پوپولیستی و ... از جمله کارکردهای منفی رسانه‌ها در زمان انتخابات است. بخشی از این امر به فقدان و فقر سواد رسانه‌ای در جامعه مربوط می‌شود که هر خبری را بدون اطلاع پخش و بازنشر می‌کنند. بنابراین باید در جریان انتخابات آتی فرهنگی در جامعه شکل بگیرد که هر خبری که از لینک معتبری و ارجاع برخوردار نیست، نمی‌توان به آن اعتماد داشت.

با توجه به نکات مطرح شده و عنایت به اینکه تبلیغات کاندیداها از مدتی قبل در فضای مجازی آغاز شده است و پیش بینی اینکه با انتخاباتی چند وجهی مواجه خواهیم بود، جدای از اینکه باید اداره‌کنندگان صفحات مجازی کاندیداهای مختلف با توسل به تقوای سیاسی، به بداخلاقی ها دامن نزنند، سوی مهمتر مساله افکار عمومی و مخاطبان هستند که باید آگاهانه در معرض پیام ها قرار گرفته و ناخواسته در زمین هر یک از طرفین رقابت‌های انتخاباتی قرار نگیرند. این انتخابات قطعا مجازی‌ترین انتخابات برگزار شده تا امروز در ایران است. فضایی که رقبای سیاسی هر یک با سرمایه‌گذاری بر روی ذهن تک تک مخاطبان نقش ویژه ای برای آن جهت نیل به پیروزی قائل هستند.»