سقوط بی‌سابقه طلای سیاه در یک دهه اخیر

این دو موضوع در کنار هم موجب شده که پیش‌بینی‌ها از بازگشت مازاد عرضه به بازار نفت خبر دهند و قیمت‌ها در سراشیبی سقوط قرار گیرند. در این میان برای جلوگیری از ادامه روند کاهشی قیمت‌ها تنها یک راه حل وجود دارد و آن احیای مجدد توافق اوپک و روسیه درخصوص کاهش تولید نفتاست. از این رو  معامله‌گران و فعالان بازار بر این باورند که نشست اوپک سرنوشت بازار نفت را در سال ۲۰۱۹ مشخص خواهد کرد. اما با وجود اینکه روزهای اندکی تا زمان برگزاری نشست اوپک زمان باقی است، هنوز تردیدهایی درخصوص اتخاذ چنین تصمیمی در این نشست وجود دارد.

اول اینکه عربستان بر سر دو راهی انتخاب منافع اقتصادی یا سیاسی قرار دارد، این کشور یا باید تولیدات خود را کاهش داده و باخشم رئیس‌جمهور آمریکا و از دست دادن حمایت سیاسی او مواجه شود یا اینکه به کاهش قیمت نفت تن دهد و با حفظ منافع سیاسی متحمل فشارهای اقتصادی شود. روسیه نیز سیاستی مانند گذشته اتخاذ کرده، یعنی در حالی که تنها چند روز تا نشست اوپک باقی است اظهارات ضد و نقیضی  در مواجهه با اوپک و قیمت نفت اعلام می‌کند و مشخص نیست که خواهان همکاری با اوپک است یا قیمت‌های کنونی را مناسب می‌داند. این ابهامات در حالی مطرح است که رئیس‌جمهور آمریکا رضایت خود ازکاهش قیمت‌ها را بارها اعلام کرده و مخالف کاهش تولید نفت از سوی عربستان و اوپک است. با این حال هنوز شانسی برای ایجاد هماهنگی بین این سه کشور (روسیه، عربستان و آمریکا) که در حال حاضر به‌عنوان مثلث قدرت در بازار نفت شناخته می‌شوند، وجود دارد. این سه کشور عضو گروه ‌۲۰ (جی۲۰) هستند و مقامات ارشد آنها در نشست جی۲۰ در آرژانتین که امروز و فردا برگزار می‌شود، حضور دارند.

 رکوردشکنی افت ماهانه

نفت برنت کمتر از دو ماه پیش یعنی اوایل اکتبر در قیمت‌های بالاتر از ۸۶ دلار بر بشکه معامله می‌شد. در آن زمان بهای نفت خام آمریکا نیز تا ۷۶ دلار بر بشکه صعود کرده بود. مهم‌ترین‌ عامل رشد قیمت‌ها نگرانی از ایجاد کمبود عرضه در بازار به دنبال تحریم نفت ایران اعلام می‌شد. این نگرانی به حدی عمیق بود که بسیاری از کارشناسان و موسسات احتمال بازگشت نفت ۱۰۰ دلاری را در پیش‌بینی‌های قیمتی خود قرار داده بودند.

اما ماه‌عسل نفت چندان دوام نیاورد و قیمت‌ها خیلی زود رو به کاهش گذاشت. اول اینکه تداوم جنگ تجاری آمریکا و چین و انتشار آماری از کاهش رشد اقتصاد جهانی موجب شد که برآوردها از رشد تقاضا کاهش یابد. این در حالی بود که روسیه و عربستان نیز به دنبال درخواست ترامپ برای افزایش عرضه و جایگزینی نفت ایران در بازار، تولیدات خود را به شدت افزایش داده و عملا توافق نفتی را منحل کرده بودند. در این میان تولید نفت آمریکا با سرعتی فراتر از انتظارات افزایش یافت و بر این اساس هر کدام از این سه کشور در حال حاضر بیش از ۱۱ میلیون بشکه در روز نفت تولید می‌کنند که سطحی بی‌سابقه در تولید نفت هر سه کشور است. رشد عرضه در کنار کاهش تقاضا نه تنها نگرانی از کمبود نفت در بازار را از بین برد، بلکه موجب شد که نگرانی مبنی بر بازگشت مازاد عرضه شکل بگیرد.

 این شرایط در حالی قیمت‌ها را در مسیر کاهشی قرار داد که با فرارسیدن موعد آغاز تحریم‌های نفتی علیه ایران در اوایل ماه نوامبر، آمریکا ۸ مشتری بزرگ نفت ایران را از تحریم خرید نفت ایران معاف کرد و بر خلاف ادعاهای قبلی ترامپ جریان صادرات نفت ایران ادامه یافت. این موضع نگرانی از بازگشت مازاد عرضه به بازار را تشدید و قیمت‌ها را با سرعت بیشتری کاهش داد. به‌طوری‌که ماه نوامبر روز گذشته در حالی پایان یافت که برنت روی مرز ۶۰ دلار نوسان می‌کرد و نفت‌خام آمریکا نیز کف ۵۰ دلار را به سختی حفظ کرده بود، این به معنای افت بیش از ۳۰ درصدی قیمت‌ها نسبت به اوایل اکتبر یعنی کمتر از دو ماه قبل است. همچنین بهای نفت خام آمریکا در ماه گذشته میلادی بیش از ۱۴ دلار معادل ۲۲ درصد کاهش یافته که بر اساس محاسبات بلومبرگ بیشترین افت ماهانه قیمت این نفت شاخص در یک دهه گذشته محسوب می‌شود. نفت برنت نیز در ماه گذشته حدود ۱۶ دلار معادل ۲۱ درصد کاهش قیمت را به ثبت رساند.

بسیاری از کارشناسان بر این باورند که اگر کشورهای تولیدکننده نفت نتوانند در نشست این هفته به توافقی برای کاهش تولید دست یابند، قیمت‌ها با سرعت بیشتری کاهش خواهد یافت و اتفاقی مانند اواخر سال ۲۰۱۴ در بازار رقم خواهد خورد. اوپک در آخرین نشست خود در سال ۲۰۱۴ که اواخر ماه نوامبر در این سال تشکیل شد، نتوانست به توافقی برای کاهش تولید دست یابد که مقصر اصلی آن عربستان بود. از این رو قیمت‌ها که تا پیش از این نشست کف ۷۵ دلاری را حفظ کرده بودند به کاهش خود ادامه داده و اوایل سال ۲۰۱۶ به کمتر از ۳۰ دلار بر بشکه رسیدند.

 عربستان بر سر دو راهی

کاهش شدید قیمت‌ها زنگ خطر را در کشورهای نفتی به صدا درآورده، چراکه بودجه این کشورها به شدت به قیمت‎های نفت وابسته است. به‌طور نمونه عربستان که خود سردمدار افزایش تولید و بی‌اثر کردن توافق اوپک در ماه‌های گذشته بوده بر اساس گزارش‌های صندوق بین‌المللی پول به متوسط قیمت بیش از ۸۷ دلاری نفت در سال ۲۰۱۸ و متوسط قیمت بیش از ۷۳ دلاری برای تامین هزینه‌های خود در سال آینده میلادی نیازمند است. این کشور همچنین بخش قابل توجهی از ذخایر ارزی خود را در سال‌های پس از ۲۰۱۴ از دست داده است و از این رو نمی‌تواند با تکیه بر این ذخایر با کاهش قیمت‌ها مبارزه کند. حجم ذخایر ارزی عربستان حدود ۵۰۰ میلیارد دلار است که نسبت به سال ۲۰۱۴ حدود ۲۵۰ میلیارد دلار کاهش یافته است. علاوه بر این عربستان برنامه دارد که اقتصاد خود را از وابستگی به نفت رها کند و برای اجرای پروژه‌هایی که درآمد غیرنفتی این کشور را تضمین می‌کند به قیمت‌های بالاتر نفت نیاز دارد. از این رو بدیهی است که این کشور در حال حاضر نگران افت قیمت‌ها باشد و برای کاهش تولید تلاش کند. وزیر انرژی عربستان بعد از نشست کمیته مشترک ویژه نظارت بر اجرای توافق در اوایل ماه گذشته میلادی اعلام کرد که کشورش برای کاهش تولید ۵۰۰ هزار بشکه‌ای تولید آماده است. همچنین اخباری مبنی بر مذاکره بر سر کاهش ۴/ ۱ میلیون بشکه‌ای از مجموع تولید اوپک و غیراوپک منتشر شد.

با این حال عربستان از سوی ترامپ برای عدم کاهش تولید و افزایش قیمت‌ها تحت فشار قرار دارد. ترامپ که عربستان را بزرگ‌ترین‌ متحد آمریکا در منطقه می‌داند، زمانی که از برجام خارج شد از این کشور خواست که تولیدات خود را افزایش دهد و مانع از ایجاد کمبود نفت بعد از خروج ایران از بازار شود. ترامپ گفته بود که هدف از تحریم‌ها به صفر رساندن میزان صادرات نفت ایران است. عربستان در ابتدا به دنبال تقاضای ترامپ تلاش کرد که توافق نفتی بین اوپک و غیراوپک را که از ابتدای سال ۲۰۱۷ در حال اجرا بود را منحل کند و در نهایت در نشست اوپک و غیراوپک در ژوئن سال جاری موفق شد که رضایت کشورها را برای افزایش تولید یک میلیون بشکه‌ای عرضه جلب کند. با این حال این تصمیم در نهایت به بی‌اثر شدن توافق منجر شد، چراکه برای افزایش تولید کشورها هیچ سقفی در نظر گرفته نشد و در حال حاضر همه اعضای اوپک در بیشترین سطح توان خود نفت تولید می‎کنند؛ مگر کشورهایی مانند ایران و ونزوئلا که با مشکلاتی ناخواسته درگیر هستند.

با وجود کاهش شدید قیمت‌ها، رئیس‌جمهور آمریکا در هفته‌های اخیر به‌طور علنی تمایل خود را برای کاهش بیشتر قیمت نفت در توییت‌های پی‌در‌پی نشان داده است. بنابراین کاهش تولید نفت می‌تواند به معنای مخالفت آشکار عربستان با ترامپ باشد و خشم او را به دنبال داشته باشد. این در حالی است که در حال حاضر عربستان بیش از هر زمان دیگری به حمایت سیاسی ترامپ نیاز دارد، چراکه به دلیل آشکار شدن دست داشتن مقامات سعودی در ماجرای قتل خاشقجی، عربستان و به خصوص شخص محمد بن‌سلمان، ولیعهد این کشور مورد خشم جامعه جهانی و همچنین سناتورها و نمایندگان آمریکا قرار دارد. بنابراین برخی اعلام می‌کنند با وجود فشارهای اقتصادی افت قیمت نفت، عربستان همچنان مایل نیست که تولیدات خود را کاهش داده و متحد بزرگ خود یعنی آمریکا از دست بدهد.

یک بام و دو هوای روسی

در حالی که حدود یک هفته تا برگزاری نشست اوپک زمان باقی است، کارشناسان برآوردهای مختلفی از نتیجه احتمالی این نشست اعلام می‌کنند. در حالی که برخی احتمال کاهش تولید را با وجود مخالفت ترامپ اندک می‌دانند، برخی دیگر رسیدن به توافق برای کاهش۵۰۰ هزار بشکه تا ۲میلیون بشکه در روز را ممکن می‌دانند. با این حال مانع دیگری که پیش روی عربستان برای احیای توافق کاهش تولید وجود دارد، روسیه است. مقامات روسیه مانند سابق در هفته گذشته اظهارات ضد‌و‌نقیضی در این خصوص داشتند. آنها در حالی قیمت کنونی نفت را برای اقتصاد روسیه و اقتصاد جهانی مناسب ارزیابی می‌‌کنند که بارها از تمایل خود برای ادامه همکاری با عربستان و اوپک خبر داده‌اند. روسیه به قیمت ۴۰ دلاری نفت برای سر‌به‌سر کردن هزینه‌های خود نیاز دارد که این قیمت از قیمت‌های کنونی بازار بسیار کمتر است. بنابراین حتی اگر شاخص قیمت اورال روسیه به ۴۰ دلار کاهش پیدا کند، می‌تواند هزینه‌های سال آینده را پوشش دهد. این در حالی است که تولیدکنندگان نفت روسیه مانند روس‌نفت نیز اشتیاق چندانی برای کاهش مجدد تولید نشان نداده‌اند زیرا تغییرات اخیر سیستم مالیاتی روسیه موجب شده که تولید بالاتر و قیمت پایین‌تر نفت به افزایش سود تولیدکنندگان نفت این کشور منجر شود. از سوی دیگر محدودیت‌های عرضه به دنبال احیای توافق، اجرای پروژه‌های جدید را به تاخیر خواهد انداخت. اما به هر حال توافق نفتی به افزایش درآمد روسیه منجر خواهد شد و این موضوع به نفع این کشور است و از سوی دیگر دلایل سیاسی زیادی وجود دارد که پوتین بخواهد اتحاد با همتای سعودی خود را محکم کند. روسیه نفوذش در خاورمیانه را در سال‌های اخیر افزایش داده و اتحاد با بزرگ‌ترین متحد واشنگتن در خاورمیانه، مزایای سیاسی زیادی برای مسکو به همراه خواهد داشت.

 اما عربستان بدون همکاری روسیه شانس کمی برای موفقیت و جلوگیری از بازگشت مازاد عرضه به بازار دارد. چراکه تولید روسیه نیز مانند آمریکا در مسیر افزایشی قرار دارد و در صورتی که در توافق حضور نداشته باشد با رشد تولید، تلاش‌های عربستان را بی‌اثر خواهد کرد. از این رو عربستان اعلام کرده که بدون همکاری روسیه تولیدات خود را کاهش نخواهد داد.بنابراین در شرایطی که برای متعادل شدن بازار نفت و جلوگیری کردن قیمت‌ها تنها یک مسیر وجود دارد و آن توافق کشورهای عضو و غیرعضو اوپک برای کاهش تولید است، بزرگ‌ترین‌ تولیدکنندگان نفت هنوز مشخص نیست چه تصمیمی اتخاذ خواهند کرد. برخی بر این باورند که به دلیل تاثیر افت قیمت‎‌ها بر میزان تولید نفت آمریکا و صنعت نفت شیل در این کشور، ترامپ به کاهش تولید نفت عربستان و متحدانش چراغ سبز نشان خواهد داد. با این حال  برخی منابع آگاه می‌گویند ترامپ تنها با گذاشتن کف، زیر قیمت نفت موافقت خواهد کرد زیرا او مخالفت صریح خود را با افزایش قیمت‌ها و رسیدن آن به سطوح بیش از ۷۰ دلار بر بشکه به عربستان اعلام کرده است. از آنجا که در حال حاضر سرنوشت بازار در دست سه مرد یعنی «ترامپ، پوتین و بن‌‌سلمان» قرار دارد، باید دید در حاشیه نشست گروه ۲۰ مذاکرات آنها به کجا خواهد رسید. نتیجه مذاکرات این سه نفر هرچه باشد می‌تواند به‌عنوان تصمیم نهایی اوپک در هفته آینده باشد و آینده بازار نفت را تعیین کند.