زنگ خطر برای تنها دلخوشی روحانی/ کریسمس که بیاد برجام مرده است؟

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از نامه نیوز، نشست کمیسیون مشترک برجام که بعدازظهر روز جمعه با حضور نمایندگان ایران و ۱+۴ (آلمان، فرانسه، روسیه، چین و‌‌انگلیس) در محل نمایندگی اتحادیه اروپا در شهر وین برگزار شد.

این نشست پس از سه ساعت بحث و تبادل نظر سرانجام با صدور بیانیه‌ای به کار خود پایان داد. در این بیانیه، اعضاء به پایبندی ایران به تعهداتش طی ۱۴ماه پس از خروج آمریکا از برجام و وضع مجدد تحریم‌ها، که مانع بهره‌مندی کامل تهران از منافع ناشی از رفع تحریم‌ها شد، اذعان داشتند.

اعضا همچنین یادآورشدند که برجام یک دستاورد چندجانبه بوده و به عنوان عنصر کلیدی ساختار عدم اشاعه جهانی محسوب می‌شود. در این راستا، نگرانی جدی پیرامون برخی تحولات، از جمله گام‌های ایران در خصوص تعهدات هسته‌ای ذیل برجام ابراز شد.

در بیانیه منتشرشده، اعضاء از تصمیم دولت‌های بلژیک، دانمارک، فنلاند، هلند، سوئد و نروژ جهت پیوستن به اینستکس، همچنین چشم‌انداز گشایش آن برای فعالان اقتصادی دولت‌های ثالث استقبال کرده و گفتند که هدف اینستکس، تسهیل تجارت قانونی با ایران برای حمایت از نیازهای مردم ایران است.

با وجود این، بیانیه فوق الذکر فقط وجهی از جلسه جمعه است. شنیده ها حاکی از این است که جو متشنجی بر فضای جلسه حاکم بوده و اروپایی‌ها ایران را تهدید کردند که در صورت عدم بازگشت به برجام "مکانیسم ماشه" را به کار می‌گیرند؛ بدین معنی که به سرعت به شرایط قبل از برجام بازگشته و تحریم‌های بین المللی را علیه کشورمان باز می‌گردانند.

آیا این اتفاق به این معنا است که شرایط قبل از برجام تکرار می‌شود؟ بد نیست شرایط فعلی را مرور کنیم تا ببینیم بازگشت به شرایط قبل از انعقاد برجام تا چه حد محتمل است.

ایران – اروپا؛ تقابل با مکانیسم ماشه یا صلح از طریق اینستکس؟

رسانه‌های خارجی روایات متفاوتی از جلسه جمعه مقامات جهان و ایران داشتند. طبق گفته الجزیره قطر، ایرانی‌ها مقامات اروپایی را متهم کرده اند که اقدام کافی و لازم را برای حفظ و حراست برجام و حمایت مالی از ایران در برابر تحریم‌های آمریکا انجام نمی‌دهند. از طرف دیگر، اروپایی ها بعد از برداشته شدن گام چهارم بارها ایران را به به کارگیری مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌ها تهدید کرده اند. به نظر می‌رسد هر دو طرف کوتاه نیایند و بعید است تا دو ماه آینده اقدامی از طرف اروپا مبنی بر حمایت جدی مالی رخ دهد. این یعنی ممکن است برجام به زودی به پایان عمر خود برسد.

این شرایط زمانی بدتر می‌شود که بدانیم مقامات سه کشور اروپایی یعنی آلمان و فرانسه و انگلیس ایران را به توسعه تسلیحات بالستیک که ناقض برجام هستند، متهم کرده اند؛ اتهامی که ایران آن را رد کرده است. ادبیات رد و بدل شده بین محمد جواد ظریف و مقامات اروپایی هم روز به روز تندتر می‌شود. اینها نشان از این دارند که روابط ایران و اروپا در حال تغییر است. تغییری که البته الجزیره قطر مدتی قبل هم نشانه های آن را دید.

بعد از برگزاری نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد، الجزیره در گزارشی از این گفت که ممکن است اروپا به تدریج و در طول ماه‌های پیش‌رو از ایران دور شده و به سمت آمریکا رفته و قید برجام را هم بزند(اینجا بخوانید). طبق گفته الجزیره، اروپا امید بسیاری داشت که بتواند ایران را در مجمع عمومی سازمان ملل پای میز مذاکره بنشاند اما نتوانست به اهداف خود برسد. روسای جمهور فرانسه و انگلیس در نیویورک تلاش بسیاری کردند که روحانی را راضی به دیدار با ترامپ کنند اما متوجه شدند قادر به این کار نیستند؛ به همین دلیل، متوجه این نکته شدند که شاید بهتر است منافع خود را در خطر نینداخته و طرف آمریکا را بگیرند.

به جز الجزیره، رویترز هم گزارش جالبی از جزئیات و حواشی دیدار جمعه مقامات کشورمان و 4+1 گزارش داد. رویترز به نقل از یک دیپلمات اروپایی گفت که تاکید مقامات اروپایی در جلسه دیروز این بود که ایران در چارچوب برجام بماند. این مقام عالی رتبه گفته که فعلا باید خوشحال باشیم که اصل برجام زنده است. او گفته که احتمالا اروپا تا ماه ژانویه به ایران فرصت دهد و سیستم ماشه را اجرا نکند. در طول این مدت، اروپا هم تلاش خود را خواهد کرد که کشورهای اروپایی دیگر را به اینستکس جذب نماید.

از طرف دیگر طبق گفته رویترز، مقامات ایران هم دیروز به اروپایی‌ها هشدار داده اند که تیک تاک ساعتها برای اروپایی‌ها به سرعت به صدا در می‌آید و اگر اروپایی ها همچنان از ایران بخواهند در برجام بماند و در عین حال، در مقابل اقدامات و تحریمهای اقتصادی آمریکا هیچ کاری نکند، دلیلی ندارد که ایران به چارچوب برجام بازگردد.

شواهد و نشانه‌های بیان شده توسط رویترز نشان از این دارد که شاید برجام در حال کشیدن نفسهای آخر خود است. اکنون همه چیز به ژانویه موکول می‌شود. اگر اروپا بتواند سیستم اینستکس را به حدی قدرتمند سازد که همه کشورهای عضو اتحادیه اروپا را شامل شده و فروش نفت ایران را هم تامین کند، شاید برجام حفظ شود. اگرچه عباس عراقچی(معاون وزیر امور خارجه ایران) گفته که اینستکس مراحل پایانی خود را طی می‌کند اما آیا اعمال چنین سیستمی آن هم در طول دو ماه ممکن است؟

موضع روسیه و چین؛ آیا پوتین پشت ایران را خالی می‌کند؟

در صورت نابودی برجام و خروج اروپا از آن، ما با یک حالت شبه پیشا برجامی روبرو خواهیم شد. حالتی که ایران در مقابل آمریکا و اروپا قرار گرفته اما با روسیه و چین روابط خوبی دارد. با این حال، برخی شواهد حاکی از این است که روسیه در مورد حمایت از ایران مردد است .

البته برخی شواهد حاکی از این است که روسیه همچنان قصد حمایت از ایران را دارد. نماینده روسیه در سازمان ملل متحد در نامه‌ای که در تاریخ 26 نوامبر (5 آذر) به دبیر کل سازمان ملل درباره برنامه موشکی ایران ارسال کرد، تصریح کرد که قطعنامه 2231 ایران را از توسعه برنامه‌های موشکی و فضایی منع نمی‌کند. همچنین، نماینده چین هم در نشست کمیسیون مشترک برجام جمعه با احتمال توسل کشورهای اروپایی به ساز و کار موسوم به مکانیسم ماشه مخالفت کرد؛ با این حال، برخی شواهد دیگر نشان می‌دهد که اگر کار برجام گره بخورد شاید روسیه مانند دوره قبل از برجام از شرایط جدید حمایت نکند.

شرکت روس اتم روز پنج‌شنبه در اطلاعیه‌ای اعلام کرد، به دلیل موضوع غنی‌سازی اورانیوم در فردو پروژه تبدیل کاربری این تاسیسات را در حال حاضر متوقف کرده است. در اطلاعیه روس اتم آمده است: غنی‌سازی اورانیوم و تولید ایزوتوپ‌های پایدار نمی‌تواند در یک مکان یکسان انجام شود. از این رو، اجرای پروژه مربوطه در حال حاضر از نظر فنی غیر ممکن است.

این اطلاعیه تصریح کرده است: از سرگیری این پروژه نیازمند این است که فعالیت دو آبشاری که در آنها غنی‌سازی اورانیوم انجام می گیرد، متوقف و برچیده شوند و به علاوه محیط و تجهیزات اطراف آنها به طور کامل پاکسازی شود.

جمهوری اسلامی ایران 14 آبان در راستای اجرای تصمیم خود برای کاهش تعهدات برجامی‌اش، تزریق گاز هگزافلوراید اورانیوم به سانتریفیوژهای فعال در فردو را آغاز کرد. شرکت روس اتم در حالی مدعی است که توقف پروژه‌ همکاری‌اش در زمینه رادیوایزوتوپ‌ها به دلیل آغاز غنی‌سازی در فردو انجام شده است که این شرکت در چهار سال گذشته عملا هیچ اقدام رو به جلو و قابل توجهی انجام نداده است و عملا این پروژه مشمول زمان و تاخیر شده است.

این اقدام غیرمنتظره روسیه در توقف پروژه ایزوتوپ‌های پایدار در حالی است که مقامات روسیه بعد از آغاز غنی‌سازی در سایت فردو و در ادامه لغو معافیت تحریمی آمریکا از این پروژه، ضمن حمایت از اقدام ایران در گام چهارم تاکید کردند که اقدام آمریکا در لغو معافیت تاثیری در روند کار نخواهد داشت.

اقدام تناقض آمیز اخیر روسیه فقط یک نمونه از سیاست‌های این کشور است. به طور کلی، پوتین نشان داده که بعد از ریاست جمهوری دونالد ترامپ در آمریکا، قصد ندارد که خود را در تمام زمینه ها با آمریکای ترامپ سرشاخ کند. روابط نسبتا خوب پوتین و ترامپ باعث شده رئیس جمهور روسیه همواره یکی از حامیان باقی ماندن ایران در برجام و تعلیق برنامه های هسته ای کشور باشد.

اکنون باید صبر کرد و دید بعد از تعطیلات کریسمس قرار است با چه وضعیتی روبرو شویم؛ بقای برجام، بازگشت به شرایط پیش از برجام و یا ایجاد شرایط جدیدی که حتی با شرایط پیش از برجام هم متفاوت است.