مراحل بررسی امکان‌پذیری پروژه در طرح توجیهی

طرح توجیهی (Feasibility Study یا Feasibility Analysis) ارزیابی و تحلیل پروژه یا طرحی است که شخصی یا اشخاصی آن را پیشنهاد داده‌اند. بررسی امکان‌پذیری یک پروژه و فرآیند ایجاد طرح معمولاً طی چهار مرحله صورت می‌گیرد.

1. شناسایی

در این مرحله، ایده‌ها مطرح می‌شوند. جست‌وجو برای یک محصول بالقوۀ سودآور، اولین گام و شاید مهم‌ترین قدم به‌سوی یک پروژۀ موفق است. موارد بسیاری را می‌توان برشمرد که مهم‌ترین فاکتور در موفقیت یک کسب‌وکار به ایدۀ آن مربوط می‌شود. آقای مورفی (Murphy) بعد از مطالعۀ پروژه‌های بسیار، نتیجه گرفت که کلید اصلی برای موفقیت در یک پروژه این است که "در زمان مناسب، به حوزۀ کسب‌وکار مناسب وارد شویم".

برای اینکه ایده بتواند دوام بیاورد باید در بازار خودش به رقابت بپردازد؛ به همین دلیل کارآفرین باید به دنبال ایده‌هایی باشد که یکی از نیازهای زیر را برآورده نماید؛ در غیر این صورت ایدۀ مطرح‌شده باید کنار گذاشته شود.

• برآورده کردن نیاز برآورده نشده

• برآورده کردن نیاز محصولی که تقاضا برای آن بیش از میزان عرضۀ آن باشد

• برآورده کردن نیاز محصولی که عرضۀ آن بیش از میزان تقاضای بازار باشد

2. مطالعات قبل از انتخاب

این مرحله شامل غربال غیررسمی ایده‌ها و اجرای مطالعات قبل از نوشتن طرح امکان‌سنجی است. در مرحلۀ غربال غیررسمی، شخصی متخصص برحسب تجربه و تحلیل‌های سطحی ایده‌ها را غربال کرده و موارد مناسب را جداسازی می‌کند. بعد از غربال غیررسمی ایده‌ها، لازم است بررسی مقدماتی (Pre-feasibility Study) را شروع نماییم. در این مرحله، مشخص می‌گردد که آیا پروژه برای بررسی امکان‌پذیری رسمی توجیه دارد یا خیر، مواردی که در بررسی امکان‌پذیری رسمی نیاز به تعمق بیشتری دارند مشخص می‌گردد و همچنین تخمینی از هزینۀ انجام بررسی تفصیلی پروژه به دست می‌آید.

بررسی مقدماتی ممکن است شامل موارد زیر باشد.

1. مشخصات محصول: شامل شرح مختصری از محصول و کالاهایی که امکان جایگزینی دارند.

2. مشخصات بازار: برآورد کلی در رابطه بااینکه محصول در حال حاضر در کجا تولید می‌گردد و شرکت‌های تولیدکننده تا چه اندازه تخصصی هستند و همچنین میزان تولید داخلی، واردات و صادرات به‌طور تخمینی به چه میزان است.

3. مشخصات تکنولوژیکی: تکنولوژی موردنیاز برای تولید محصول بیان گردد. تکنولوژی تولید شامل تمامی عوامل لازم برای تولید محصول است.

4. تخمین هزینه‌ها: هزینه‌های سرمایه‌گذاری و عملیاتی تخمین زده می‌شود.

5. تخمین سود: با بهره‌گیری از محصولات مشابه، سود تخمین زده می‎شود.

6. سایر اطلاعات: جو عمومی منطقه نسبت به صنعت، سطح سواد افراد منطقه و موارد دیگر.

در این مرحله تمامی موارد گفته‌شده در بررسی اولیه لحاظ می‌شوند و میزان مطلوبیت ایده امتیازدهی شده و سپس بهترین ایده استخراج می‌گردد.

3. تجزیه و تحلیل یا تدوین گزارش امکان سنجی

این مرحله درواقع اصلی‌ترین مرحلۀ بررسی امکان‌پذیری پروژه است و شامل تجزیه‌وتحلیل بازار، تجزیه‌وتحلیل فنی پروژه، تجزیه‌وتحلیل مالی پروژه و تجزیه‌وتحلیل فواید اجتماعی پروژه می‌شود. در برخی منابع گفته شده است که  طرح امکانسنجی ابعاد مختلف یک پروژه از قبیل بازار، فنی و مالی را بررسی کرده و به سه قسمت تقسیم می‌شود؛ در واقع تجزیه‌وتحلیل فواید اجتماعی پروژه در دل تجزیه‌وتحلیل مالی قرار داده شده است. همانطور که گفته شد، طرح امکان سنجی متشکل از سه بخش است که در زیر به هر یک از آنها می‌پردازیم:

تحقیقات بازار

هدف نهایی از بررسی بازار (Market Study)، پیش‌بینی تقاضای برآورده نشده و یا تعیین تقاضای محصول موردمطالعه و میزان جذب آن توسط بازار در دوره‌ای مشخص است. به‌طورکلی مطالعۀ بازار همانند بسیاری از مطالعات دیگر شامل دو مرحله است. گردآوری اطلاعات و سپس تحلیل و نتیجه‌گیری. مراحل تجزیه‌وتحلیل بازار عبارتند از:

• تعیین اهداف مطالعۀ بازار

• بررسی اجمالی وضعیت بازار و محصول

• برنامه‌ریزی مطالعۀ رسمی بازار

• گردآوری اطلاعات ثانویه

• گردآوری اطلاعات اولیه

• دسته­ بندی بازار

• سنجش بازار موجود

• تخمین اندازۀ بازار

• پیش‌بینی تقاضای بازار

توجیه­ پذیری تجزیه و تحلیل فنی

در این بخش از گزارش توجیهی، کلیه اطلاعات فنی اجرای طرح، در مراحل احداث و بهره‌برداری کسب می‌شود و  اطلاعات مربوط به هزینه‌های سرمایه‌گذاری که شامل هزینه‌های ثابت سرمایه‌گذاری، هزینه‌های قبل از بهره‌برداری و سرمایه در گردش است، به همراه مدارک مستند در بانک بررسی می‌شوند. هزینه‌های سالیانه تولید همچون هزینه‎ها‎یی که برای تأمین مواد اولیه، سوخت، نیروی انسانی، استهلاک، هزینه‌های تأمین مالی، هزینه‌های اداری و خدماتی، زمان‌بندی، نحوه اجرای طرح و ... صرف می‌شوند نیز در این بخش مورد بررسی قرار می‌گیرند.

گام‌های مختلفی برای تعیین امکان‌پذیری فنی در یک طرح امکان سنجی وجود دارد که شامل موارد زیر هستند:

• آیا رویکردهای متفاوتی برای تولید محصول وجود دارد؟

• بررسی مجدد رویکردهای تکنولوژیکی

• بررسی تطابق اثرات جانبی هر روش با مسائل کشوری

• بررسی هزینه‌ای رویکردها

• انجام تحقیقات به‌منظور حصول اطمینان از امکان‌پذیری فنی

• انجام تحقیقات به‌منظور حصول اطمینان از امکان‌پذیری فنی

• انجام تجزیه‌وتحلیل فنی

• برآورد میزان موجودی موردنیاز

• زمان‌بندی تولید

• جزئیات فرآیند تولید

• انتخاب تجهیزات و ابزار

• انتخاب تجهیزات و روش‌های حمل‌ونقل

• تخمین نیروی انسانی موردنیاز

• تعیین محل اجرای طرح

• طراحی سازمان تولید و تعیین چیدمان تجهیزات تولیدی و غیر تولیدی

• تخمین هزینه‌های ناشی از تجزیه‌وتحلیل فنی

تجزیه و تحلیل مالی

در مرحلۀ تجزیه‌وتحلیل مالی از یک طرح توجیهی سعی می‌شود به این سؤال پاسخ داده شود که "پروژه از منظر مالی چه وضعیتی خواهد داشت". در این مرحله لازم است وضعیت درآمد و هزینه در هر سال و ترکیب سرمایۀ موردنیاز تعیین گردد و درصورتی‌که مشکلی وجود نداشت، جریان نقدینگی طی سال‌های مختلف بررسی شود. اقداماتی که در خصوص تخمین سرمایه و هزینه در تجزیه‌وتحلیل فنی انجام گرفت، در این فاز به‌دقت بررسی و مورد واکاوی قرار می‌گیرد. تحلیل طرح در شرایط عملیاتی، انجام تحلیل حساسیت و تحلیل ریسک همگی در مرحلۀ تجزیه‌وتحلیل مالی انجام می‌گیرد.

مراحل تجزیه‌وتحلیل مالی عبارتند از:

• تعیین منابع موردنیاز طرح

• سرمایه‌گذاری ثابت

• سرمایه در گردش

• هزینه‌های پیش‌بینی‌نشده

• تهیه صورت درآمد

• تهیه صورت نقدینگی

• تهیه ترازنامه

• تحلیل سودآوری تجاری

• سنجش سودآوری سرمایه‌گذاری

• تحلیل مالی

4. ارزیابی

گام چهارم در بررسی امکان‌پذیری یک طرح توجیهی، ارزیابی است. در این مرحله شاخص‌های اضافه و ملاحظات تکمیلی در ارزشیابی سودآوری ملی طرح موردبررسی قرار می‌گیرد و طرح سرمایه‌گذاری در شرایط تردید ارزیابی می‌شود.

موسسه سپینود شرق با بیش از 14 سال سابقه در زمینه مشاوره سرمایه گذاری صنعتی، تامین مالی و تسهیلات، نگارش طرح توجیهی، انجام تحقیقات بازاریابی آماده است که به صنعتگران و کارآفرینان خدمات مورد نیاز را ارائه نماید. نگارش بیش از 400 طرح توجیهی در زمینه های مختلف صنعتی، گردشگری، خدماتی و عمرانی و کار با شرکتهای شناخته شده ملی از جمله فعالیتهای سپینود شرق است. در واقع سپینود شرق تلاش کرده است تا در همه مراحل مختلف فرآیند سرمایه گذاری از ایده تا اجرا درکنار سرمایه گذاران و کارآفرینان و پشتیبان آنان باشد.