بحران خاموش؛ رمزگشایی از کاهش رفاه روانی جوانان در جمهوری‌های پس از شوروی

به گزارش اقتصادنیوز، سلامت روان و رفاه جوانان یکی از مسائل اساسی جوامع امروزی است که به دلیل تغییرات سریع اجتماعی، اقتصادی و فناوری اهمیت بیشتری یافته است. سلامت روان نه‌تنها شامل فقدان بیماری‌های روانی است، بلکه رفاه عمومی، توانایی مقابله با چالش‌ها و دستیابی به زندگی رضایتمندانه را نیز دربر می‌گیرد. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، تقریباً یک‌چهارم جمعیت جوان جهان دچار مشکلات روانی نظیر اضطراب، افسردگی و اختلال‌های رفتاری هستند. این مسائل اغلب در سنین نوجوانی و اوایل بزرگسالی بروز می‌کنند و می‌توانند اثراتی طولانی‌مدت بر زندگی فردی، اجتماعی و حرفه‌ای داشته باشند. یکی از عوامل تاثیرگذار بر سلامت روان جوانان، استفاده روزافزون از فناوری‌های دیجیتال است.

داده‌های نظرسنجی‌های بین‌المللی، از جمله مطالعات Global Minds، نشان می‌دهند که استفاده بیش‌از‌حد از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند به کاهش رضایت از زندگی و افزایش سطح اضطراب و افسردگی منجر شود. برای مثال، در کشورهایی نظیر ایالات‌متحده و بریتانیا، جوانانی که بیش از چهار ساعت در روز از دستگاه‌های دیجیتال استفاده می‌کنند، میزان رضایت کمتری از زندگی گزارش کرده‌اند. همچنین، پژوهش‌هایی دیگر نشان داده‌اند که پدیده‌هایی نظیر قلدری مجازی و مقایسه اجتماعی در شبکه‌های اجتماعی می‌توانند تاثیرات منفی قابل توجهی بر اعتمادبه‌نفس و رفاه روانی داشته باشند.

عوامل اجتماعی-اقتصادی نیز نقش عمده‌ای در تعیین سلامت روان دارند. برای مثال، جوانانی که در مناطق با نرخ بالای بیکاری زندگی می‌کنند، در معرض خطر بیشتری برای تجربه مشکلات روانی قرار دارند. بر اساس گزارش سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه، افزایش نرخ بیکاری و ناامنی اقتصادی در بسیاری از کشورهای جهان به افزایش سطح اضطراب و افسردگی در میان جوانان منجر شده است. همچنین، تغییرات فرهنگی و اجتماعی نظیر افزایش فشار برای موفقیت تحصیلی و حرفه‌ای نیز بر سطح استرس و رفاه روانی تاثیر می‌گذارند. در همین راستا، مقاله «سلامت روان جوانان در کشورهای پساشوروی» به بررسی وضعیت خاص این گروه در 31 کشور این منطقه می‌پردازد.

نویسندگان این مقاله با استفاده از داده‌های متنوعی از جمله نظرسنجی‌های جهانی گالوپ، یوروبارومترها، بانک اروپایی بازسازی و توسعه و نظرسنجی‌های یونسکو، سلامت روان و رضایت زندگی جوانان را در مقایسه با گروه‌های سنی مسن‌تر ارزیابی کرده‌اند. این مطالعه به این نتیجه می‌رسد که برخلاف کشورهای غربی و اقتصادهای پیشرفته انگلیسی‌زبان که در آنها کاهش رفاه روانی جوانان نسبت به سالمندان مشاهده می‌شود، در کشورهای پساشوروی این کاهش به شکل قابل توجهی دیده نمی‌شود. با این حال، دو استثنا وجود دارد. اول، نظرسنجی یوروبارومتر 2023 نشان می‌دهد که جوانان 18 تا 24ساله در این کشورها نسبت به سایر گروه‌های سنی سطح پایین‌تری از رضایت روانی را تجربه می‌کنند.

دوم، یافته‌های نظرسنجی‌های آنلاین Global Minds  بین سال‌های 2020 تا 2024 نیز حاکی از کاهش شادی و رضایت در میان جوانان است. یکی از نکات کلیدی این مقاله، تاثیرات منفی استفاده بیش‌از‌حد از ابزارهای دیجیتال بر رضایت زندگی است. داده‌های مربوط به کودکان 15 تا 16ساله در نظرسنجی‌های PISA نشان می‌دهد که استفاده مداوم از دستگاه‌های دیجیتال به کاهش رضایت از زندگی مرتبط است. همچنین، این مقاله به تفاوت‌های منطقه‌ای در سطح سلامت روان و شادی اشاره می‌کند و تاثیر عوامل اجتماعی-اقتصادی مانند درآمد، جمعیت جوان و استاندارد زندگی را در این زمینه بررسی می‌کند.

مقاله تاکید می‌کند که افزایش استفاده از اینترنت و گوشی‌های هوشمند ممکن است بحران سلامت روان جوانان را در آینده تشدید کند و از سیاست‌گذاران می‌خواهد که به موقع اقدام کنند تا از پیامدهای منفی آن بر اشتغال، تحصیل و مشارکت اجتماعی جلوگیری شود. به‌طور کلی، سلامت روان جوانان به‌ شدت تحت تاثیر عوامل مختلف قرار دارد و درک صحیح از این عوامل می‌تواند به طراحی سیاست‌های موثرتر برای ارتقای رفاه این گروه کمک کند. بررسی‌های مشابه در کشورهای مختلف، نظیر مقاله حاضر، نشان می‌دهد که مسائل مربوط به سلامت روان نیازمند رویکردهای منطقه‌ای و جهانی است تا بتوان به نیازهای متفاوت جوامع پاسخ داد. در ادامه خلاصه‌ای از این مقاله ارائه می‌شود.

مقاله چه می‌گوید؟

در مجموعه‌ای از مطالعات اخیر که به بررسی روندهای رفاه بر اساس سن پرداخته‌اند، شواهد قابل‌ توجهی از کاهش رفاه جوانان در مقایسه با افراد مسن‌تر مشاهده شده است. این پدیده در کشورهایی نظیر ایالات‌متحده، بریتانیا، اروپای غربی و آمریکای لاتین به وضوح دیده می‌شود؛ اما در عین حال، قاره آفریقا به ‌عنوان یک استثنا این روند را نشان نمی‌دهد. این مقاله با تمرکز بر 31 کشور پساشوروی در اروپای شرقی و آسیای مرکزی، تصویری متفاوت از وضعیت رفاه جوانان ارائه می‌دهد.

این کشورها شامل 11 کشور عضو اتحادیه اروپا، 9 کشور اروپایی غیرعضو اتحادیه اروپا و 11 جمهوری پساشوروی در آسیای مرکزی هستند. یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد که برخلاف کشورهای غربی و آمریکای لاتین، رفاه نسبی جوانان در کشورهای پساشوروی نسبت به افراد مسن‌تر کاهش نیافته است. این پایداری نسبی در سلامت روان و رفاه جوانان، این کشورها را از سایر مناطق جهان متمایز کرده و آنها را بیشتر به وضعیت قاره آفریقا شبیه می‌کند.

در این میان، ارتقای سطح زندگی در کشورهایی که به عضویت اتحادیه اروپا درآمده‌اند، یکی از عواملی است که می‌تواند در حفظ یا بهبود رفاه عمومی نقش داشته باشد. برای مثال، کشورهایی مانند چک، استونی، لیتوانی و لهستان که در سال 2004 به اتحادیه اروپا پیوستند، با بهبود استانداردهای زندگی روبه‌رو شده‌اند که به نوبه خود می‌تواند در ارتقای سلامت روان تاثیرگذار باشد. با این حال، نتایج این پژوهش، دو استثنای قابل‌ توجه دارد.

اول، نظرسنجی یوروبارومتر 2023 که از سوی کمیسیون اروپا انجام شده است، نشان می‌دهد که میزان نارضایتی روانی با افزایش سن کاهش می‌یابد و جوانان 18 تا 24ساله در کشورهای اروپای شرقی نسبت به سایر گروه‌های سنی سطح پایین‌تری از شادی و رفاه را تجربه می‌کنند. دوم، نظرسنجی‌های وب‌محور Global Minds در سال‌های 2020 تا 2024 نیز الگوی مشابهی را نشان می‌دهد، به ‌طوری که جوانان 18 تا 24ساله در میان گروه‌های سنی، کمترین سطح شادی را گزارش کرده‌اند.

یکی از عوامل کلیدی که می‌تواند این کاهش رفاه را توضیح دهد، استفاده گسترده از دستگاه‌های دیجیتال و اینترنت است. در نظرسنجی‌های انجام‌شده، دانش‌آموزان 15 تا 16ساله در جمهوری‌های پساشوروی که مدت زمان بیشتری را صرف استفاده از دستگاه‌های دیجیتال می‌کنند، سطح پایین‌تری از رضایت از زندگی را نشان داده‌اند. این روند با نتایج پژوهش‌های پیشین که به تاثیرات منفی استفاده از رسانه‌های اجتماعی، مقایسه اجتماعی و قلدری مجازی بر سلامت روان اشاره دارند، همخوانی دارد. داده‌های نظرسنجی PISA نیز کاهش قابل‌ توجهی را در رضایت از زندگی این گروه سنی بین سال‌های 2015 تا 2022 نشان می‌دهد.

علاوه بر این، عواملی نظیر بیکاری، ناامنی اقتصادی و فشارهای اجتماعی می‌توانند تاثیرات مضاعفی بر سلامت روان جوانان داشته باشند. در بسیاری از کشورهای پساشوروی، اگرچه وضعیت اقتصادی نسبت به دهه‌های گذشته بهبود یافته است، اما نرخ بیکاری جوانان همچنان بالاست. این مسئله می‌تواند به افزایش احساس بی‌ثباتی و نارضایتی در میان جوانان منجر شود. یافته‌های مقاله حاضر از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا نشان می‌دهد که اگرچه جوانان در کشورهای پساشوروی به‌طور کلی پایداری نسبی در رفاه روانی را تجربه می‌کنند، اما گروه‌های خاصی از آنها، به‌ویژه جوانان 18 تا 24ساله و دانش‌آموزان، با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند.

این مطالعه بر اهمیت سیاست‌گذاری‌هایی تاکید می‌کند که نه‌تنها به بهبود استانداردهای زندگی در سطح کلان توجه دارند، بلکه به نیازهای خاص جوانان نیز پاسخ می‌دهند. برای مثال، آموزش استفاده مسئولانه از فناوری و تقویت برنامه‌های حمایتی روانی می‌تواند از تاثیرات منفی فناوری بر سلامت روان جلوگیری کند. در نهایت، مقاله به سیاست‌گذاران هشدار می‌دهد که بی‌توجهی به سلامت روان جوانان می‌تواند پیامدهای بلندمدتی بر شاخص‌هایی نظیر مشارکت در نیروی کار، تحصیل و تشکیل خانواده داشته باشد. افزایش میزان خودآسیبی و افکار خودکشی در میان جوانان در بسیاری از کشورها نشان‌دهنده بحران پیش‌رو است. بنابراین، اقدام به‌ موقع و هماهنگ در سطح ملی و منطقه‌ای برای بهبود رفاه جوانان ضروری به نظر می‌رسد. Top of Form

درآمد و سلامت روان

کشورهای پساشوروی، از لحاظ درآمد سرانه و رفاه، تصویری پیچیده و متنوع از خود ارائه می‌دهند که درک آن نیازمند بررسی دقیق شاخص‌های توسعه و سلامت روان است. بر اساس اطلاعات موجود در جدول ارائه‌شده، این کشورها به‌ طور کلی از لحاظ درآمد و سطح رفاه پایین‌تر از ایالات‌متحده قرار دارند. درآمد ملی ناخالص (GNI) سرانه در ایالات‌متحده در سال 2022 معادل 565,65 دلار بود که حدود یک‌سوم بیشتر از هر یک از کشورهای پساشوروی است.

به ‌عنوان مثال، اسلوونی با 587,41 دلار سرانه ثروتمندترین کشور در این گروه محسوب می‌شود، در حالی که درآمد سرانه روسیه تنها دوپنجم ایالات‌متحده است. این تفاوت درآمدی میان جمهوری‌های پساشوروی، به ‌ویژه در کشورهای آسیای مرکزی مانند قرقیزستان و تاجیکستان که بسیار فقیرتر هستند، چشمگیر است. رتبه‌بندی این کشورها از نظر شاخص توسعه انسانی (HDI) که از طریق گزارش توسعه انسانی سازمان ملل متحد منتشر می‌شود، نیز تنوع زیادی را نشان می‌دهد. اسلوونی با رتبه 22 یکی از کشورهای پیشرو در این گروه است، در حالی که قرقیزستان با رتبه 117 در پایین‌ترین سطح قرار دارد. با این حال، حتی قرقیزستان نیز در دسته‌بندی کشورهای با «توسعه انسانی بالا» قرار می‌گیرد.

این شاخص ترکیبی از معیارهایی مانند سلامت و طول عمر، دانش و استاندارد زندگی است که تصویری جامع از وضعیت توسعه یک کشور ارائه می‌دهد. در زمینه رضایت از زندگی، داده‌های نظرسنجی جهانی گالوپ که در گزارش جهانی شادی 2024 منتشر شده است، تصویری جالب از وضعیت رفاه این کشورها ارائه می‌کند. بر اساس مقیاس کانتریل که رضایت از زندگی را از صفر تا 10 اندازه‌گیری می‌کند، لیتوانی با رتبه 19 جهانی بالاتر از ایالات‌متحده قرار دارد، در حالی که اوکراین و آذربایجان به ‌ترتیب در رتبه‌های 105 و 101 قرار دارند. نکته جالب‌تر، مقایسه این رتبه‌بندی برای افراد زیر 30 سال است. در این گروه سنی، رتبه‌بندی کشورهای پساشوروی بهبود چشمگیری را نشان می‌دهد، به ‌طوری که لیتوانی در میان جوانان رتبه نخست جهانی را به دست آورده است. این موضوع نشان‌دهنده تفاوت‌های نسلی و تاثیر عوامل خاص بر رفاه جوانان در این کشورهاست.

یکی دیگر از جنبه‌های قابل ‌توجه، سهم جوانان 15 تا 29ساله از کل جمعیت این کشورهاست. در ایالات‌متحده، این گروه سنی حدود 20 درصد جمعیت را تشکیل می‌دهد، در حالی که در کشورهای عضو اتحادیه اروپا این رقم عمدتاً حدود 15 درصد است. اما در کشورهایی مانند آلبانی، آذربایجان، کوزوو، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان، سهم جوانان به 20 درصد یا بیشتر می‌رسد. با این حال، همان‌طور که چاند (2024) اشاره می‌کند، این کشورها یکی از سریع‌ترین روندهای پیر شدن جمعیت در جهان را تجربه می‌کنند. اما تضاد دیگری که در این داده‌ها به چشم می‌خورد، نرخ بالای خودکشی در میان جوانان برخی از این کشورهاست. به‌ عنوان مثال، لیتوانی که در میان افراد زیر 30 سال از نظر رضایت از زندگی رتبه نخست را دارد، نرخ بالای خودکشی (7/17 نفر در هر 100 هزار نفر برای گروه سنی 20 تا 24 سال) را نیز تجربه می‌کند.

این تناقض ظاهری نشان‌دهنده پیچیدگی‌های سلامت روان و عوامل فرهنگی و اجتماعی تاثیرگذار بر آن است. این داده‌ها روشن می‌کند که اگرچه برخی از کشورهای پساشوروی از پیشرفت‌های قابل‌ توجهی در زمینه توسعه انسانی و رفاه بهره‌مند شده‌اند، اما تفاوت‌های منطقه‌ای و جمعیتی همچنان چالش‌هایی اساسی برای سیاست‌گذاران ایجاد می‌کند. توجه به این تفاوت‌ها و تحلیل دقیق آنها می‌تواند به طراحی سیاست‌هایی هدفمند برای بهبود سلامت روان و رفاه اجتماعی منجر شود.

روندهای جهانی در زمینه شادی و نارضایتی نشان می‌دهند که الگوهای سنتی مرتبط با سن، در حال تغییر هستند. در طی ربع‌قرن منتهی به سال 2020، شواهد گسترده‌ای حاکی از وجود این الگوها در سراسر جهان وجود داشت. اما در سال‌های اخیر، مطالعات نشان می‌دهند که این الگوها به‌ ویژه در کشورهای پیشرفته به ‌تدریج در حال محو شدن هستند. به ‌طور خاص، شواهد قابل ‌توجهی وجود دارد که نشان می‌دهد سلامت روان و شادی جوانان به ‌شدت کاهش یافته است.

مطالعات متعددی از جمله پژوهش‌های بلنچ‌فلاور، برایسون و همکاران در کشورهای مختلف از جمله ایالات‌متحده، بریتانیا، استرالیا، آلمان، فرانسه و اسکاندیناوی تایید می‌کنند که شادی اکنون با افزایش سن رشد می‌کند. اما این الگوها در کشورهای در حال توسعه به سختی قابل مشاهده هستند. برای مثال، در آمریکای لاتین و آفریقا، شواهد کافی برای کاهش رفاه جوانان وجود ندارد. یکی از یافته‌های مهم این پژوهش‌ها نشان می‌دهد که در برخی کشورها، به ‌ویژه کشورهای اروپای شرقی و آسیای مرکزی، رفاه کودکان و نوجوانان به ‌شدت کاهش یافته است.

نتایج نظرسنجی PISA نیز حاکی از آن است که رضایت از زندگی دانش‌آموزان 15 و 16ساله در این مناطق از سال 2015 به بعد به‌ طور چشمگیری کاهش یافته است. در همین دوره، نمرات ریاضی و زبان آنها نیز کاهش داشته‌اند که این نشان می‌دهد یک رابطه مستقیم میان این دو وجود دارد. علاوه بر این، جوانانی که زمان زیادی را صرف استفاده از موبایل و رایانه می‌کنند، سطح پایینی از رضایت از زندگی را گزارش کرده‌اند.

مطالعات Global Minds نیز شواهد قانع‌کننده‌ای ارائه می‌دهد که نشان می‌دهد جوانان متصل به اینترنت، به‌ ویژه در گروه سنی 18 تا 24 سال، سطح پایین‌تری از سلامت روان را تجربه می‌کنند. این الگوها در 77 کشور، از جمله 9 کشور اروپای شرقی و آسیای مرکزی، از جمله آلبانی، ارمنستان، آذربایجان، بلاروس، گرجستان، قرقیزستان، روسیه، اوکراین و ازبکستان مشاهده شده‌اند. این یافته‌ها نشان می‌دهند که با افزایش سن، شادی افزایش و نارضایتی کاهش می‌یابد؛ اما جوانان در این مناطق در بحران روانی به سر می‌برند.

یکی از عوامل کلیدی که با این بحران مرتبط است، افزایش استفاده از اینترنت و گوشی‌های هوشمند است. آمارها نشان می‌دهند که در سال 2016، نرخ استفاده از اینترنت در ایالات‌متحده 87 درصد بود که در سال 2022 به 97 درصد رسید.

در کشورهای اروپای شرقی و آسیای مرکزی نیز این نرخ به ‌طور قابل ‌توجهی افزایش یافت. افزایش دسترسی به فناوری دیجیتال و استفاده بیش‌از‌حد از آن، به ‌ویژه در میان جوانان، نگرانی‌هایی جدی در مورد سلامت روان ایجاد کرده است. این کاهش در رفاه جوانان ممکن است پیامدهای گسترده‌ای داشته باشد، از جمله کاهش نرخ فارغ‌التحصیلی، کاهش مشارکت در نیروی کار، مشکلات در تشکیل خانواده و افزایش بیماری‌های روانی و جسمانی.

اگرچه تاکنون شواهد اندکی از افزایش نرخ خودکشی یا مرگ‌های ناشی از مصرف مواد مخدر در سطح جهانی وجود دارد، اما افزایش خودآسیبی و افکار خودکشی در میان جوانان به ‌وضوح مشاهده می‌شود. بحران سلامت روان جوانان، به‌ ویژه در کشورهای انگلیسی‌زبان و مناطق متصل به اینترنت، یک مسئله جهانی است که نیاز به اقدام فوری دارد. با افزایش فروش گوشی‌های هوشمند و استفاده گسترده از اینترنت، خطر وخامت وضعیت سلامت روان در سایر نقاط جهان نیز وجود دارد، از جمله در اروپای شرقی و آسیای مرکزی.