نسخه ترکیه برای سوریه پسااسد؛ مانور آنکارا روی گسل‌های شام/ الجولانی برای عراق خط و نشان کشید؟
به گزارش اقتصادنیوز، وال استریت ژورنال با انتشار یادداشتی مدعی شد، مبارزه در سوریه بیش از 13 سال طول کشید زیرا قدرت‌های خارجی سوریه را به میدان رویارویی نیابتی خود تبدیل کردند. با این همه این بار به واسطه آن که متحدان سوریه، ایران و روسیه درگیر رویارویی‌ها در خاورمیانه و اوکراین بودند، مخالفان به راحتی توانستند به ریاست رئیس جمهوری سوریه پایان دهند.
به ادعای این نشریه، نتیجه این تغییر تاکتیکی تأثیر عمیقی بر خاورمیانه و توازن قدرت جهانی خواهد داشت. با این همه به ادعای ناظران همه چیز بدین بستگی دارد که انتقال به دولت جدید تحت رهبری شورشیان چقدر منظم خواهد بود و تا چه حد جناح‌های رقیب سوریه - از جمله اقلیت‌های کرد و علوی - می‌توانند از درگیری بیشتر جلوگیری کنند.
مانور ترکیه روی گسل‌های سوریه
به ادعای وال استریت ژورنال برنده‌ها و بازنده‌ها پیشتر مشخص شده‌اند، اگرچه این دستاوردها و ضررها در کشوری چون سوریه که درگیر ویرانی و خشونت است، چندان قابل اعتنا نیست. با این همه به ادعای ناظران ما شاهد تغییر بزرگ در منطقه هستیم.
بدر جاموس، سیاستمدار مخالف اسد، در این باره مدعی شد: «ترکیه قوی‌تر، روسیه و ایران منفعل ماندند. اما این سوری‌ها هستند که نقش بزرگی در حال حاضر ایفا خواهند کرد، نه مانند قبل. همه باید به صدای ما و تصمیمات ما گوش دهند».
به ادعای این نشریه، ایران به واسطه تمرکز بر خاورمیانه و متحدش به دلیل رویارویی با اسرائیل نتوانست در توقف شورشیان نقش داشته باشد. روسیه - که مدت‌ها به خود می‌بالید که برخلاف ایالات متحده در افغانستان یا ویتنام، هرگز متحدانش را رها نمی‌کند - با عدم اطمینان از آینده پایگاه‌های دریایی و هوایی حیاتی‌اش در دریای مدیترانه، ضربه تحقیرآمیزی را متحمل شده است.
ترکیه در حال حاضر به نظر می‌رسد دست پر دارد. با رفتن اسد، آنکارا آشکارا اقتدار بیشتری را بر همسایه جنوبی خود و کل شام اعمال خواهد کرد که این امر باعث تقویت رویاهای نئوعثمانی رجب طیب اردوغان خواهد شد.
به ادعای وال استریت ژورنال، ترکیه آشکارا از شبه‌نظامیان ارتش ملی سوریه حمایت می‌کند که در هفته‌های اخیر انرژی خود را بیشتر بر نبرد با کردهای سوریه متمرکز کرده‌اند و درگیری‌هایشان روز یکشنبه نیز ادامه داشت. ترکیه همچنین از نیرومندترین نیروهای شورشی سوریه یعنی حیات تحریرالشام حمایت ضمنی کرده است.
تحریرالشام که توسط ایالات متحده به دلیل پیوندهای گذشته با القاعده به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته می‌شود، حمله شورشیان را رهبری کرد؛ همان‌هایی که شهرهای حلب، حماه و حمص را قبل از سقوط دمشق در روز یکشنبه تصرف کردند. خود پایتخت سوریه عمدتاً توسط شورشیان جنوب سوریه تسخیر شد؛ گروه‌هایی که بسیاری از آنها زمانی تحت حمایت عربستان سعودی بودند که بعداً به عنوان بخشی از روند آرام سازی تحت نظارت روسیه با دولت سوریه آشتی کردند.
چارلز لیستر، مدیر برنامه سوریه در موسسه خاورمیانه در این باره مدعی شد: «ترکیه مسئولیت اصلی را بر عهده دارد تا اطمینان حاصل کند که آنچه از این نتیجه حاصل می‌شود، ثبات بیشتر و بازگشت پناهجویان و سوریه جدید است، نه یک جنگ داخلی کاملاً جدید و ترسیم مجدد خطوط روی نقشه بین اعراب، کردها و سایر جناح‌ها».
هراس پادشاهی‌ها از تحولات سوریه
مقامات آنکارا - درست مانند تمام پایتخت‌های دیگر - از شورش غیرمنتظره موفقیت شورشیان سوری متحیر شدند. هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه روز یکشنبه در دوحه گفت: «حفظ وحدت و تمامیت ارضی سوریه، هدف اصلی آنکارا و مبارزه با تروریست‌ها در مناطق تحت کنترل کردها در سوریه است.»
سینان اولگن، دیپلمات سابق ترکیه و مدیر اندیشکده ادام در استانبول در این باره مدعی شد: «از دیدگاه ترکیه، خطر فروپاشی سوریه تهدیدی جدی است. تکه تکه شدن وحدت سیاسی سوریه می‌تواند منجر به ظهور یک دولت اولیه از موجودیت کرد، با حمایت احتمالی ایالات متحده و اسرائیل شود». بر خلاف شبه نظامیان ارتش ملی سوریه، تحریرالشام تا حد زیادی از جنگیدن با کردها خودداری کرده است. این گروه به شبه نظامیان کرد اجازه داد تا به سلامت از بخش‌هایی از حلب خارج شوند و از نیاز به حفاظت از تنوع قومی و مذهبی سوریه صحبت کرده است.
همزمان پادشاهی‌های خلیج فارس مانند عربستان سعودی و قطر - که زمانی شورشیان سوری را حمایت مالی می‌کردند - همچنین در حال کار بر روی این گزاره هستند که چگونه اطمینان حاصل کنند سقوط اسد موج جدیدی از ناآرامی‌ها علیه حاکمان منطقه و احیای مجدد جنبش‌های افراطی را رقم نخواهد زد. آنها از ظهور دوباره گروه تروریستی داعش هراس دارند.
ماجد الانصاری، مشاور ارشد نخست وزیر قطر مدعی شد: «تهدیدهای زیادی در منطقه وجود دارد. اخبار خوب خیلی سریع به خبر بد تبدیل می‌شود. ما نمی‌خواهیم آنچه در کشورهای دیگر پس از بهار عربی اتفاق افتاد در سوریه رخ دهد. ما دوست داریم که شاهد گذار به یک دولت بادوام باشیم که نیاز مردم را تامین کند».
به ادعای ناظران اسرائیل که این آخر هفته نیروهای خود را به سمت سوریه در امتداد بلندی‌های جولان منتقل کرد، به دستاوردی (ادعایی) استراتژیک دست یافت. البته باید گفت که رویارویی تل‌آویو با مقاومت به شورشیان فرصت داد تا به سرعت به دمشق رسیده و به قدرت اسد پایان دهند.
با این حال، مقامات اسرائیلی همچنین نگران ظهور گروه تروریستی تازه تحت حمایت ترکیه در مرزهای خود (سرزمین های اشغالی)هستند - گروهی که ممکن است تلاش کند بلندی‌های جولان را که اسرائیل در سال 1967 تصرف کرد را ناامن کرده یا بازپس بگیرد.-
پشت پرده سکوت عراق!
عراق نیز تا حدودی نگرانی‌های مشابهی دارد و مقامات این کشور نگران هستند که وقایع سوریه زمینه‌ساز شورش در داخل این کشور شوند. به هر حال، الجولانی برای اولین بار در سال 2003 به عنوان یک شورشی در عراق سلاح در دست گرفت. او هفته گذشته در پیام ویدئویی به محمد السودانی، نخست‌وزیر عراق، از اعضای شیعه عراق خواست که از مشارکت در سوریه برای نجات بشار اسد دوری کنند. توصیه‌ای که در نهایت توسط بغداد مورد توجه قرار گرفت.
سید امامیان، یکی از بنیانگذاران اندیشکده حاکمیت و سیاست در تهران، گفت: «جلوگیری از سرریز درگیری سوریه به عراق می‌تواند بار دیگر به اولویت ایران تبدیل شود. برای ایران، نه تنها حمایت از متحدانش در محور مقاومت، بلکه امنیت عراق نیز بسیار مهم است، زیرا اگر در داخل عراق اتفاقی بیفتد، مرزهای ایران آسیب‌پذیر خواهد بود و شرایط می‌تواند به تهدیدی برای امنیت ملی تبدیل شود. ایالات متحده - که نیروهای خود را در مناطق تحت محاصره کردهای سوریه و یک منطقه بیابانی در مرز اردن نگهداری می‌کند - با آشکار شدن سقوط اسد در حاشیه باقی ماند. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب این موضع را تأیید کرد و روز شنبه در پستی در شبکه‌های اجتماعی نوشت که سوریه «نبرد ما نیست» و آمریکا «نباید کاری با آن داشته باشد». او در مورد روسیه در پست دیگری نوشت که در وهله اول دلیلی برای حضور این بازیگر در سوریه وجود ندارد.»
پشت پرده بده و بستان مسکو
در شبکه‌های اجتماعی روسیه، سقوط دمشق به عنوان یک فاجعه ژئوپلیتیکی تلقی شد و الکساندر دوگین، ایدئولوگ این کشور آن را یک "رویداد غم انگیز" توصیف کرد. روسیه در سال 2015 نیروهای خود را در سوریه مستقر کرد، اقدامی که دستاوردهای شورشیان را معکوس و از فروپاشی ظاهرا قریب الوقوع دولت سوریه در آن زمان جلوگیری کرد.
الکساندر گابویف، مدیر مرکز اوراسیا کارنگی روسیه در این باره گفت: «آنچه اتفاق افتاد ضربه بزرگی به نفوذ و اعتبار منطقه‌ای روسیه وارد کرد. حمایت از اسد و مداخله در جنگ داخلی سوریه یکی از نمایش‌های مهم توانایی روسیه بود که در نهایت به این بازیگر ضربه زد. پایگاه‌های موجود در سواحل مدیترانه سوریه - تاسیسات دریایی در طرطوس، که روسیه آن را به مدت 49 سال در سال 2017 اجاره کرد و فرودگاه حمیمیم - برای توانایی روسیه برای نشان دادن اقتدار خود در خاورمیانه و آفریقا، بسیار مهم هستند و این بازیگر فرصت می‌دهند تا در لیبی، سودان، جمهوری آفریقای مرکزی، مالی و نیجر مشارکت داشته باشد.»
برخی از دیپلمات‌های شرکت‌کننده در مذاکرات سوریه در دوحه قطر در روز شنبه - ساعاتی قبل از سقوط اسد برگزار شد - گفتند که روسیه احتمالاً تعهداتی دریافت کرده که می‌تواند این پایگاه‌ها را به عنوان بخشی از یک دوره انتقالی حفظ کند.
با این حال، مشخص نیست که شورشیان سوری تا چه اندازه به این تعهدات عمل خواهند کرد، به ویژه با توجه به سوابق روسیه در بمباران شهرهای سوریه در دهه گذشته. از طرفی دیگر بیشتر تسلیحاتی که ضبط شده یا منشأ روسی دارند یا به دوران شوروی متعلق هستند. عمار کهف، مدیر اجرایی اندیشکده عمران که با مخالفان سوری مرتبط است، در این باره مدعی شد: «ارتش سوریه توسط روس‌ها آموزش دیده و تأسیس شده و نرم افزار اداره آن، ارتش روسیه است. سوریه می‌تواند به یک کشور بی‌طرف تبدیل شود که روابط خوبی با آمریکا و روابط خوبی با روسیه دارد، اما ارتش سوریه در درجه اول روس محور باقی خواهد ماند».
در حال حاضر، شورشیان سوری با روسیه شاید متفاوت از ایران تعامل داشته باشند. با این همه ذکر این نکته لازم است که ایران با طالبان پس از آن که این گروه در سال 2022 به قدرت بازگشتند، تعامل برقرار کرد. در همین راستا دینا اسفندیاری، مشاور ارشد گروه بین‌المللی بحران مدعی است: «آنچه در سوریه اتفاق افتاد احتمالا یک انفعال (ادعایی) موقت است، اما باید به خاطر داشت که ایران فرصت ساز است و به فعالیت در محیط‌های ناپایدار و ادامه بازی طولانی عادت دارد».
