شام از دهان پکن افتاد/ اژدهای زرد دلالی صلح را واگذار کرد؛ آیا آتش شام دامن امارات، عربستان و مصر را خواهد گرفت؟

به گزارش اقتصادنیوز، نشریه دبپلمات با انتشار یادداشتی مدعی شد، 8 دسامبر، ائتلافی از شورشیان به رهبری گروهی موسوم به حیات تحریرالشام (HTS) دمشق را فتح کرد، بشار اسد ناچار شد سوریه را به مقصد سوریه ترک کند. در همان روز، چین 14 کشتی جنگی، هفت هواپیمای نظامی و چهار بالون را در نزدیکی تایوان - 7830 کیلومتری شرق سوریه – مستقر کرد.

کنار هم قرار دادن این متغیرها ممکن است خنده دار و بی‌ربط باشد، اما دقیقاً نشان می‌دهد که اولویت‌های استراتژیک پکن در کجا قرار دارند. این بدان معنا نیست که سوریه برای چین بی‌اهمیت است. با این حال، سیاست‌های اجرایی روایت‌هایی را تقویت کرده که اغلب اهمیت استراتژیک شام برای پکن را برجسته‌تر از آنچه هستند جلوه می‌دهد. برخلاف روسیه و ایران که از زمان آغاز جنگ داخلی در سال 2011 کمک‌های نظامی، مالی و سیاسی قابل توجهی در اختیار دولت سوریه قرار دارند اما حمایت چین از این کشور بسیار اندک بوده است.

شام در اولویت‌های پکن نبود!

دیپلمات در ادامه یادداشت ادعایی‌اش آورد، ادعاهایی مبنی بر اینکه چین به یک شریک اقتصادی مهم برای سوریه تبدیل شده یا اینکه دمشق گرهی مهم در ابتکار کمربند و جاده شی جین پینگ (BRI) است، چندان واقعی نیست. نگاهی به نقشه  مرتبط با طرح کمربند و جاده نشان می‌دهد که هیچ یک از جاده‌ها یا خطوط لوله هرگز برای عبور از خاک سوریه برنامه‌ریزی نشده است.

ادعاها مبنی بر اینکه بندر لاذقیه یک گره حیاتی برای جاده ابریشم دریایی چین در شرق مدیترانه است، در بهترین حالت، یک گمانه زنی است. بر اساس گزارش موسسه موسسه آمریکایی فعال در سرمایه‌گذاری جهانی چین، سرمایه‌گذاری‌ها و قراردادهای ساخت و ساز چین در سوریه در مجموع به 4.6 میلیارد دلار بوده که همه به قبل از جنگ داخلی در این کشور بازمی‌گردد. در مقابل، ایران در 13 سال گذشته بین 30 تا 50 میلیارد دلار در سوریه سرمایه‌گذاری کرده است.

در سال 2018، چی کیانجین سفیر چین در سوریه نامه‌ای نوشت و در آن متعهد شد "همکاری خود را با سوریه در سطوح سیاسی، نظامی، اقتصادی و اجتماعی تقویت کند." با این حال، از آن زمان به بعد تجارت دوجانبه چین و سوریه با نرخ سالانه 22.49 درصد کاهش یافته و از 1.27 میلیارد دلار در سال 2018 به 356 میلیون دلار در سال 2023 کاهش را تجربه کرده است.

به ادعای دیپلمات، وعده‌های بی‌پایان چین مبنی بر تجارت، سرمایه‌گذاری و بازسازی در سوریه نیز تا به امروز محقق نشده است. پکن در سال ۲۰۱۷ متعهد شد ۲ میلیارد دلار به سوریه کمک کند و شش سال بعد، رسانه‌ها گزارش دادند که این بودجه «هنوز در اختیار دمشق قرار نگرفته است». این در حالی است که ایالات متحده در سال 2023، 2 میلیارد دلار کمک بشردوستانه به سوریه اهدا کرده و از زمان آغاز بحران داخلی در شام تاکنون بیش از 17.8 میلیارد دلار به سوریه ارسال کرده است. اتحادیه اروپا نیز بیش از 33.3 میلیارد یورو (حدود 35 میلیارد دلار) در اختیار دمشق قرار داده است.

معمای حمایت کم رنگ پکن از اسد

دیپلمات در بخش دیگر یادداشت خود آورد، نکته قابل توجه آن است که زمانی که چین در سال 2022 به سوریه پیشنهاد کمک کرد، این کمک با هدف تهیه اهرم‌های مخابراتی بود و نه چیز دیگر. به بیانی دیگر چین فراتر از ایجاد جای پایی در بخش مخابرات سوریه گام دیگری برنداشت، ادغام چنین فناوری در زیرساخت‌های مهم ملی می‌تواند در تئوری فرصت‌هایی را برای اطلاعات سیگنال‌ها فراهم کند؛ گزاره‌ای که برای منافع پکن مطلوب است.

این نشریه در ادامه ادعا کرد، حمایت چین از اسد همیشه در راستای تحقق منافع شخصی بوده، نه احساسات. پکن اصولاً با تغییر رژیم در این کشور مخالفت می‌کند، چرا که هراس داشت در غیاب اسد تهدیدی بالقوه در شام علیه حزب کمونیست چین ایجاد شود. در همین حال، هرج و مرج که در پی سقوط معمر قذافی در لیبی به وجود آمد، تنها دکترین «چشم شیطان» چین را تقویت کرد. از همین رو می‌توان گفت این گزاره پیوند خاصی با دولت اسد تشریح نمی‌کند که چرا چین در 10 مورد از اختیارات وتوی خود در سازمان ملل متحد استفاده کرد تا اسد را در برابر تحریم‌ها محافظت کند.

مقامات چینی برای تضعیف ایالات متحده و متحدانش از هر فرصتی برای بهره‌برداری از هر تنشی استفاده می‌کنند تا بدین طریق واشنگتن را به نقض حاکمیت سوریه، طراحی «انقلاب‌های رنگی» و «غارت منابع سوریه» متهم کنند. در همان زمان، چین مداخله روسیه را به بهانه مسئولیت حفاظت (R2P) تایید کرد؛ اقدامی که نشان می‌داد پکن امیدوار است مسکو نقش بیشتری در امنیت خاورمیانه ایفا کند و به وزنه‌ای در برابر نفوذ ایالات متحده تبدیل شود.

هنگامی که شی جین پینگ در سال 2023 میزبان اسد در چین بود و هر دو توافق شراکت استراتژیک را امضا کردند، بیشتر در مورد حوزه دیپلماتیک قدرت نمایی کردند تا به نوعی ادعاهای شی در باب "دوستی بین دو کشور" را منعکس کرده و تقویت کنند. به نظر می‌رسید که این دیدار با دقت طراحی شده بود تا ادعای وانگ یی، وزیر امور خارجه چین در سال 2023 را تأیید کند که دیپلماسی چین باعث ایجاد "موج آشتی" در سراسر خاورمیانه شده است.

وقتی نقش چین در خاورمیانه به خطر می‌افتد

دیپلمات در ادامه یادداشت ادعایی‌اش آورد، به هر حال، در اوایل همان سال، سوریه دوباره به اتحادیه عرب پیوست و چین متعاقباً برای عادی‌سازی روابط میان رقبای اصلی یعی عربستان سعودی و ایران نقش میانجی را ایفا کرد. در این دیدار، اسد مطمئن شد که در طرح کمربند و جاده شی، ابتکار توسعه جهانی، ابتکار امنیت جهانی و ابتکار تمدن جهانی نقش دارد.

با وجود همه هیاهوها، بعد از پایان سفر اسد، چین در شام نه سرمایه‌گذاری کرد و نه پروژه‌ای را کلید زد. بدین معنا، ابتکارات دیپلماتیک چین از آن زمان به این شکل معنا شده؛ عملکردی و فرصت طلبانه. اما نباید اشتباه کرد، رهبری چین از سقوط اسد خوشحال نیست. برای اولین بار، این یک شکست برای دیپلماسی خاورمیانه چین است و برخی از تحلیلگران تا آنجا پیش رفتند که می‌گویند پکن ممکن است روابط خود با تهران و مسکو را بار دیگر مورد بررسی دوباره قرار دهد. مسئله نگران کننده برای چین این است که درگیری‌های شام ممکن است به دیگر کشورهای منطقه سرایت کرده و سرمایه‌گذاری پکن در این سرزمین‌ها را به خطر بیاندازد.

در این میان وضعیت بازیگرانی چون مصر، عربستان سعودی یا امارات برای چین با اهمیت است؛ بالاخص آن که پکن میلیاردها دلار در این کشور سرمایه گذاری کرده است. پکن همچنین علاقه شدیدی به امنیت نقاط حیاتی دریایی مانند کانال سوئز، تنگه باب المنادب و تنگه هرمز دارد؛ آبراه‌هایی که پکن برای حمل و نقل انرژی و محموله به آن‌ها متکی است.

البته یکی دیگر از مسائل پیش رو، حضور بیش از 5 هزار اویغور در سوریه است که بنا به گزارش‌ها به صفوف حزب اسلامی ترکستان پیوسته‌اند - یک گروه جدایی طلب اویغور مستقر در منطقه غربی سین کیانگ چین که در کنار تحریر الشام می‌جنگیدند.- همانطور که یانگ شیائوتونگ، دستیار محقق در یک اندیشکده مستقل مستقر در پکن، نوشت: پیروزی تحریرالشام در جنگ داخلی سوریه تهدیدی فوری برای چین ایجاد نمی‌کند.

با این حال، اویغورها -در حال کسب تجربه رزمی- مطمئناً تهدید هستند. در حالی که بازگشت اویغورها به چین چالش برانگیز است، پکن نگران پیوستن آنها به دیگر نیروهای رادیکال در افغانستان و پاکستان است - کشورهایی که با چین هم مرز هستند.-

پاکستان که میزبان کریدور اقتصادی چین-پاکستان با ارزش 65 میلیارد دلاری چین است، در بحبوحه حملات رادیکال‌ها در حال تلاش برای تامین امنیت پروژه های مرتبط است. بر اساس گزارش رسانه‌ها، اویغورها ویدئویی را در 8 دسامبر منتشر کردند که در آن اعضایش با مسلسل پکن را تهدید می‌کنند. یک مرد نقابدار با ذکر شهرهایی در سین کیانگ گفت: «اکنون اینجا در سوریه، در تمام شهرهای اینجا، ما می‌جنگیم و در آینده نیز در ارومچی، آقسو و کاشغر به این ماموریت را ادامه خواهیم داد. ما چینی‌ها را بدرقه خواهیم کرد.»

دیپلمات در بخش انتهایی یادداشت خود آورد، اگر تاریخ اتفاقی باشد، چین قبل از انجام هر گونه مانور قطعی در حالی که از نزدیک وضعیت امنیتی را زیر نظر دارد، منتظر خواهد ماند تا اوضاع آرام شود. اگر سوریه موفق شود خانه‌اش را سر و سامان دهد، می‌توان انتظار داشت که دیپلمات‌های چینی به سرعت تلاش کنند تا با هر کسی که قدرت را به دست می‌گیرد، معامله کرده تا منافع پکن را تامین کند.

با توجه به حمایت چین از روسیه، ایران و دولت بشار اسد، هرچند محتاطانه، دولت بعدی سوریه ممکن است با پکن رابطه خوبی نداشته باشد. اما این لزوما به این معنا نیست که احیای روابط با چین به طور کامل گزینه ای است که از روی میز برداشته خواهد شد.