رمزگشایی از سفر تاریخی پزشکیان به مسکو/ پیمان مشارکت استراتژیک و آغاز فصل تازه تنش میان دو جبهه شرق و غرب/ رونمایی از مکانیسم دفاعی ایران و روسیه در برابر آمریکای ترامپ

به گزارش اقتصادنیوز، مسعود پزشکیان روز جمعه عازم روسیه خواهد شد؛ سفری که در جریانش قرار است توافقنامه مشارکت استراتژیک میان تهران و مسکو امضا شود؛ پیمانی که در قابش همکاری دو بازیگر در حوزه‌های تجاری، انرژی و نظامی برجسته شده و بستر برای تعاملات سیاسی هموار خواهد شد.

ناظران براین باورند که امضای این توافق نامه می‌تواند فشارها بر ایران و روسیه را افزایش دهد؛ دو بازیگری که تحت فشار تحریم‌های غرب قرار دارند و به واسطه همین مقوله نوعی هم صدایی را تجربه کرده و برای بازتعریف رابطه تاکتیکی- گزینشی‌شان خیز برداشتند.

از همین رو گروهی مدعی‌اند که امضای توافق تازه می‌تواند زمینه‌ساز افزایش تعاملات نظامی دو کشور شده و همزمان تنش‌ها میان ایران و روسیه با جبهه غرب را افزایش داده و متعاقبا رایزنی‌های صلح برای توقف جنگ در اوکراین و گفت‌وگوهای احتمالی میان تهران و غرب را در آستانه بازگشت ترامپ به کاخ سفید تحت تاثیر قرار دهد و معادلات خاورمیانه را پیچیده‌تر کند.

توافقنامه استراتژیکی که قرار است روز جمعه امضا شود، محصول تلاش‌هایی پنج ساله است و قرار است جایگزین توافقنامه استراتژیک 20 ساله شود؛ موافقت نامه‌ای که سال 2001 میان دو کشور امضا و در سال 2022 تمدید شد.

از محرمانه‌های یک سفر تا خیز برای عبور از خط قرمزها

در همین راستا اخیرا نشریه تایمز با انتشار گزارشی ادعایی به سفر محرمانه علی لاریجانی به روسیه اشاره کرد و مدعی شد که مقام رسمی ایران با هدف تقویت توان نظامی و دفاعی تهران قبل از امضای معاهده جدید به مسکو سفر داشته است. این در حالی است که روسیه در طول دهه‌ها سوخت هسته‌ای یک رآکتور انرژی هسته‌ای 1000 مگاواتی انرژی آب سبک را در اختیار تهران قرار می‌داد.

همزمان براساس داده‌های ادعایی، ایران به دنبال دریافت کمک از روسیه جهت ارتقای فن‌آوری هسته‌ای‌اش است. با انتشار این گزارش، گروهی مدعی شدند که تلاش تهران و مسکو برای افزایش توان و مشارکت نظامی‌شان می‌تواند بستر را برای توسعه همکاری‌های هسته‌ای هموار سازد؛ گزاره‌ای که زنگ خطر در جبهه غرب را به صدا در می‌آورد.

از همین رو یک منبع اطلاعاتی در گفت‌و‌گو با تایمز ادعا کرد که در صورتی که چنین ادعایی اثبات شود، مسکو برای عبور از خطوط قرمزی که پیشتر در باب برنامه هسته‌ای ایران ترسیم شده، خیز برداشته است. همزمان ویلیام آلبرک، مدیر پیشین سازمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای ناتو و یکی از اعضای مرکز ال استیمسون مدعی است که روسیه پیش از این با هسته‌ای شدن ایران به شدت مخالف بود، اما امروز تهران برای توسعه برنامه هسته‌ای‌اش از همکاری مخفیانه با روسیه سود خواهد برد.

در این میان، نشریه نیوزویک نیز به با استناد به داده‌های مشابه، ادعای فوق را تکرار کرد و با انتشار یادداشتی مدعی شد که توافق مشارکت استراتژیک می‌تواند سویه‌های هسته‌ای داشته باشد و زمینه را برای تعاملی میان ایران و روسیه هموار سازد تا در قابش مسکو به تهران در راه‌اندازی برنامه هسته‌ای‌اش کمک کرده و در ازای آن تجهیزات نظامی بیشتر دریافت کند. این گزارش ادعایی هنوز توسط دستگاه‌های دیپلماسی دو کشور تایید نشده است.

رمزگشایی از مفاد توافقی پرحاشیه

فارغ از ادعاهای فوق، گروهی از ناظران براین باورند که توافقنامه مشارکت استراتژیک به سان نقشه راه است و شامل 47 ماده می‌شود. یکی از منابع دولتی در ایران در گفت‌و‌گو با میدل ایست آی خاطر نشان کرد: این توافق شامل بندی است که به واسطه‌اش نه ایران و نه روسیه در صورتی که هدف تجاوز احتمالی قرار بگیرند در کنار بازیگر تجاوز کننده قرار نمی‌گیرند و اجازه نخواهند داد تا از خاکشان به عنوان پایگاهی برای ماجراجویی استفاده شود.

علاوه بر این، در قاب بند دیگر این پیمان به مقوله تمامیت ارضی اشاره شده، چنین گزاره‌ای با اهمیت و برجسته است؛ بالاخص آن که روسیه سال گذشته با ادعای امارات متحده عربی در باب جزایر سه گانه ایرانی، هم صدا شد و مواضعش حواشی زیادی را به دنبال داشت.

با این همه آنگونه که این منبع ناشناس ادعا کرده است، قرار بر آن نیست که تهران به شکلی متقابل کریمه تحت اشغال روسیه یا سایر مناطقی را که در اختیار مسکو قرار گرفته را شناسایی کند. همزمان همکاری دو کشور برای دور زدن تحریم‌های غیرقانونی، از جمله تحریم‌های ثانویه ایالات متحده و حمایت از یکدیگر در مجامع بین‌المللی به شکلی برجسته مورد تایید قرار گرفته است. این گزاره با فعال شدن مکانیسم ماشه با توجه به این که روسیه یکی از اعضای دائم شورای امنیت است، چالش برانگیز خواهد بود.

هم صدایی راهبردی- گزینشی

گروهی از ناظران سفر پزشکیان به مسکو آن هم تنها دو روز پیش از برگزاری مراسم تحلیف دونالد ترامپ را در قاب نگاه به شرق در ایران تبیین کرده و براین باورند که در شرایطی که روابط ایران و غرب، بالاخص ایالات متحده در هاله‌ای از ابهام قرار دارد؛ تهران بیش از هر زمان دیگر به متحدانش در شرق بالاخص روسیه نزدیک شده تا بدین طریق زمینه را برای اعتماد سازی هموار کند.

این در حالی است که تعاملات تهران و مسکو بالاخص در حوزه نظامی، یکی از دلایل شکل‌گیری تنش‌ها جدی میان ایران و تروئیکای اروپایی شده و حالا در صورت امضای این توافقنامه استراتژیک بستر برای افزایش اختلاف‌ها هموارتر خواهد شد و می‌تواند فرایند رایزنی‌ها در باب برنامه هسته‌ای ایران را به شکلی منفی تحت تاثیر قرار دهد.

روسیه و ایران که به لحاظ جغرافیایی توسط دریای خزر به هم متصل هستند، از منظر تاریخی رقبای ژئوپلیتیکی با منافع ملی متضاد قلمداد می‌شوند که در بازه‌های زمانی متفاوت به واسطه دغدغه‌های مشترک با یکدیگر هم صدا و هم رای شده‌اند.

در شرایط کنونی تحریم‌های ایالات متحده دو بازیگر را به یکدیگر نزدیک‌تر کرده و همزمان تغییر معادلات شام و تداوم جنگ در اوکراین بستر ساز تعاملات نزدیک‌ترشان شده است. گروهی از تحلیلگران براین باورند که تعاملات تهران و مسکو به لحاظ استراتژیک عمقی ندارد و نشان از همسویی خالص منافع دو کشور نیست. تهران و مسکو در این بازه زمانی هم‌صدا شدند چرا که این اتحاد را نوعی مکانیسم دفاعی در برابر تهدیدهای ادعایی تعریف کرده‌اند.

بنیاد کارنگی در توصیف هم صدایی ایران و روسیه از عبارت اتحاد در عین افتراق یاد کرده و نوشته است: اصل نظم پسا آمریکایی؛ نظمی که در قابش باید قدرت سیاسی، اقتصادی و نظامی ایالات متحده در هم شکسته شود، موجب شده تا دو بازیگر در واکنش به تحولات جهانی به اهرم‌های مشترکی متوسل شده و برای پایان دادن یا کاهش فشارهای تحمیلی به دنبال توسعه سیستم‌های جایگزین باشند.

بی دلیل نیست که با تشدید فشارها بر روسیه، مسکو از کتاب بازی تهران برای دور زدن تحریم‌ها پیروی کرد و متعاقبا با غیرفعال کردن سیستم‌های ردیابی کشتی‌ها و از کار انداختن شبکه‌ای از شرکت‌های پوسته به دنبال آن است تا به سان ایران از میزان فشارها بکاهد.

ایران و روسیه همچنین برای تعریف ائتلاف‌هایی در آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین خیز برداشتند تا با توسل به این اهرم استراتژیک وزنه تعادلی را در برابر سلطه غرب تعریف کنند. مشارکت در سازمان‌های چند جانبه چون بریکس پلاس، سازمان همکاری شانگهای و اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز بخشی از راهبرد ایران و روسیه برای نقش آفرینی در جهانی است که معادلاتش در هم آمیخته شده است.