کارنامه پروژه 1 تریلیون دلاری چین!

به گزارش اقتصادنیوز برای شی‌ جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، برگزاری اخیر مجمع کمربند و جاده برای جشن گرفتن دهمین سالگرد آغاز این طرح 1 تریلیون دلاری، فرصتی بود تا پکن بتواند نفوذ خود در میان کشورهای در حال توسعه را بیشتر کند. کمربند و جاده، یک طرح ابتکاری از سوی چین است که به عنوان بزرگترین برنامه توسعه چندجانبه که تاکنون توسط یک کشور انجام شده، شناخته می‎‌شود.

با گذشت 10 سال از آغاز این طرح عظیم برای تأمین مالی و ساخت زیرساخت در کشورهای عمدتا فقیرتر جهان، طرح ابتکاری چین با انتقادهای فراوانی همراه شده است. بسیاری از پروژه‌ها به تقویق افتاده‌اند، برخی دیگر از این پروژه‌ها باعث ایجاد بدهی‌های قابل توجه برای کشورهای در حال توسعه شده و فساد، وجهه این طرح را مخدوش کرده است.

هیچ شکی در توانایی چین برای تکمیل پروژه‌های زیرساختی بزرگ وجود ندارد؛ اما سوالی که منتقدان طرح کمربند و جاده دارند این است که آیا این پروژه ارزش این میزان از سرمایه‌گذاری عظیم را داشته و اینکه در سال‌های پیش رو، روند توسعه آن ادامه می‌یابد؟

ابتکار کمربند و جاده باعث شده شرکت‌های بزرگ دولتی چین فرصت مناسبی برای فعالیت پیدا کنند و این طرح روابط دیپلماتیک کشورهای به اصطلاح «جهان جنوب» با پکن را تقویت کرده است. بهبود روابط دیپلماتیک باعث شده نفوذ چین در سازمان‌های بین‌المللی نظیر سازمان ملل متحد بیشتر شود و همین امر به پیشبرد چشم‌انداز سیاسی رئیس‌جمهور چین برای جهان سرعت بخشیده است.

کشورهای عضو کمربند و جاده مانند پاکستان که از چین وام دریافت کرده‌اند، اکنون قادرند به تأمین مالی پروژه‌هایی بپردازند که پیش از این هرگز از عهده آن برنمی‌آمدند؛ از نیروگاه‌های برق گرفته تا شبکه‌های مخابراتی پرسرعت. اما منتقدان می‌گویند این پروژه‌ها می‌توانند به یک تله بدهی تبدیل شوند و وابستگی اقتصادی بسیاری از کشورها به پکن را افزایش دهند.

گزارش‌ها نشان می‎دهد چندین کشور حاضر در این طرح که از چین وام دریافت کرده‌اند، با مشکلات مالی روبه‌رو هستند و همین امر باعث شده چین مجبور شود حمایت مالی قابل توجهی از آن‌ها داشته باشد. این موضوع منجر به گمانه‌زنی‌هایی در این خصوص شده که شاید چین در حال تجدیدنظر درباره پروژه کمربند و جاده است. برخی کارشناسان اعلام کرده‌اند این اتفاق به معنای پایان طرح ابتکاری چین نیست، اما ما شاهد اظهارنظرهای بیشتری از سوی مقامات چینی درباره «پروژه‌های کوچک و زیبا» در خلال ابتکار کمربند و جاده هستیم.

آمارها نشان می‌دهد دست‌کم 20 درصد از پروژه‌های مشکل‌دار کمربند و جاده به طور نامحدود به تعویق افتاده‌ یا کاملا لغو شده‌اند. در این میان، بزرگترین پروژه‌های این طرح با مشکلات بیشتری روبه‌رو هستند؛ ساخت نیمی از بزرگراه‌ها و پروژه‌های برق‌آبی با مشکل روبه‌رو شده و تکمیل تمام پروژه‌های مربوط به احداث خط آهن و معدن با چالش بزرگی همراه شده است.

همچنین با وجود پیشرفت‌های قابل توجه در پروژه کمربند و جاده در پاکستان و حمایت مقامات این کشور از این طرح‌ها، برنامه 62 میلیارد دلاری میان پکن و اسلام‌آباد که در سال 2015 نهایی شد، طبق چشم‌انداز و برنامه‌ریزی‌ها پیش نمی‌رود. در همین حال،‌ بدهی‌های خارجی پاکستان از سال 2015 تقریبا دو برابر شده و میزان آن در سال گذشته میلادی به 100 میلیارد دلار رسیده است. صندوق بین‌المللی پول اعلام کرده 30 میلیارد دلار از بدهی‌های خارجی پاکستان به چین اختصاص دارد.

از سوی دیگر، وضعیت ابتکار کمربند و جاده به شکل کلی‌، مثبت‌تر از وضعیت پاکستان است. براساس آمارهای «مؤسسه امریکن انترپرایز»، یک اندیشکده مستقر در واشنگتن، از مجموع 966 میلیارد دلار معاملات مربوط به طرح کمربند و جاده که از سال 2013 تا اواسط 2023 انجام شده - شامل پروژه‌های ساخت و ساز و سرمایه‌گذاری شرکت‌های چینی در 152 کشور - تنها حدود 10 درصد از این معاملات با عنوان «مشکل‌دار» دسته‌بندی شده است.

در کشورهایی که پروژه‌ها با مشکل روبه‌رو هستند، پکن اغلب احساس می‌کند که موظف است به عنوان آخرین چاره، به این کشورها وام دهد تا از ورود آن‌ها به بحران بدهی جلوگیری کند. بین سال‌های 2019 تا 2021، پکن 104 میلیارد دلار وام نجات یا اضطراری به این کشورها اعطا کرده که تقریبا به اندازه میزان وام‌های اضطراری چین در سراسر جهان در دو دهه گذشته است.

همه این مشکلات می‌تواند یک تجدیدنظر اساسی درباره چگونگی فعالیت ابتکار کمربند و جاده ایجاد کند، اما منطق ژئواستراتژیک اصلی این طرح، همچنان دست‌نخورده باقی مانده است. در مجمع اخیر ابتکار کمربند و جاده، شی جین‌پینگ از اختصاص 100 میلیارد دلار برای توسعه طرح‌های بیشتر خبر داد.

چین با توجه به شکست‌هایی که طی یک دهه اخیر در ابتکار کمربند و جاده تجربه کرده، به طور قطع تغییراتی در این طرح عظیم ایجاد خواهد کرد. تحلیل‌گران معتقدند چین در این طرح به حمایت کامل از شرکای استراتژیک خود مانند پاکستان ادامه می‌دهد، اما کشورهایی که از دیدگاه پکن اهمیت کمتری دارند، وام کمتری دریافت خواهند کرد.

همچنین انتظار می‌رود که در یک دهه آینده، ابتکار کمربند و جاده تمرکز بیشتری بر توسعه زیرساخت‌های سازگار با محیط زیست، سلامت عمومی و اقتصاد دیجیتال داشته باشد.

«چن یونگ جون»، استاد دانشکده تجارت دانشگاه رنمین پکن معتقد است: «هدف کلی چین ایجاد یک نظم و سیستم جهانی جدید است که می‌تواند جایگزین سیستم کنونی جهان به رهبری آمریکا باشد که پس از پایان جنگ جهانی دوم حاکم بوده است».