نگرانی‌های ایران از بازگشت طالبان

به گزارش اقتصادنیوز  همزمان با پیشروی طالبان و عقب‌نشینی نیروهای دولتی افغانستان که با فرآیند خروج نیروهای آمریکایی شتاب می‌گیرد، وزیر خارجه ایران ضمن دیدار با مذاکره‌‌کنندگان طالبان و دولت افغانستان، بستر مذاکره طرفین را در تهران فراهم کرد، ترکیه نیز نیروهای خود را برای محافظت از فرودگاه کابل پیشنهاد داد.

به نظر می‌رسد، ایران، ترکیه و دیگر بازیگران مؤثر اعم از روسیه و چین تا پاکستان و هند نیز به دقت وضعیت را تحت نظر دارند تا در صورت لزوم هریک به نوبه خود منافع ملی‌شان را در قبال وضعیت جدید محافظت یا تقویت کنند.

اما ایران به نوعی نسبت به سایرین پیشگام بود و با زمینه‌چینی برای رایزنی طرف‌های درگیر در تهران، هم نزدیکی فرهنگی دو ملت را برجسته کرد و هم در نشان دادن حسن نیت و اعتمادسازی، توفیق نسبی حاصل کرد.

پاتریک وینتور دبیر دیپلماتیک روزنامه گاردین در مطلبی با عنوان «ایران و روسیه برای پر کردن خلاء دیپلماتیک افغانستان اقدام می‌کنند» نوشته است: به تبع خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان و پیشروی‌های نظامی طالبان، ایران، ترکیه، پاکستان و روسیه برای پر کردن خلاء نظامی و دیپلماتیک در این کشور وارد عمل شده‌اند».

به نوشته گاردین، جواد ظریف در تهران با مذاکره کنندگان طالبان دیدار کرد تا در مورد اهداف خود در این کشور گفتگو کنند و زمینه‌ساز بیانیه‌ مشترکی شد که در آن طالبان به صراحت «حمله به غیرنظامیان، مدارس، مساجد و بیمارستان‌ها را محکوم کرد و خواستار مذاکره و توافق در مورد راه حل سیاسی برای آینده افغانستان شد.

هیأت دولتی افغانستان را محمد یونس قانونی، معاون پیشین رئیس جمهوری، و ریاست هیأت طالبان را شیرمحمد عباس استانکزی، معاون هیأت مذاکره‌کننده گروه طالبان در قطر به عهده داشت.

ظریف به هیئت طالبان گفت که ممکن است مجبور به تصمیم گیری های سخت شوند و افزود «شجاعت در صلح مهمتر از شجاعت در جنگ است»، چراکه شهامت در فدا کردن خواسته‌های حداکثری و شنیدن صدای طرف مقابل نمود می‌یابد.

ظریف همچنین گفت که ادامه درگیری‌ها بین دولت و طالبان پیامدهای "نامطلوبی" برای افغانستان خواهد داشت و بازگشت به مذاکرات بین‌الأفغانی "بهترین راه حل" بوده است. با این حال ایران  در مذاکرات دوحه که بیش از دو سال است متوقف شده شرکت نکرد.

نگرانی تهران از سرریز مصائب همسایه؟

گاردین مدعی شد: سه هیئت افغان دیگر به طور همزمان در تهران بودند. در حالیکه ارزش بیانیه مشترک که نویدبخش گفتگوهای بعدی است هنوز محل بحث است، اما تکاپوی دیپلماتیک تهران نشانگر نگرانی ایران از سرریز احتمالی مصائب ناشی از یک جنگ داخلی بلندمدت در مرز طولانی مشترکش با افغانستان است.

بر اساس گزارش گاردین، تخمین ها حاکی از آن است حدود 1 میلیون افغان برای پرهیز از رویارویی با حاکمیت طالبان به سوی مرزها سرازیر شوند. رسانه های اجتماعی ایرانی تصاویری را منتشر می‌کردند که نیروهای افغان در حال ترک ۲ تا از ۳ گمرک موجود در امتداد مرز اسلام‌قلعه و فراه هستند.

با حدود 700 کیلومتر مرز مشترک با افغانستان که اکنون در دست طالبان است، ایران چاره‌ای جز دیپلماسی فعالانه در قبال موضوع ندارد.

نگرانی متفاوت روسیه و ترکیه

از سوی دیگر روسیه به دنبال این اطمینان است که طالبان اجازه نخواهد یافت از مرزهای شمالی افغانستان به عنوان پایگاهی برای حملات به جمهوری‌های جداشده از شوروی سابق استفاده کند.

ترکیه در اقدامی که تا حدی برای جلب رضایت ایالات متحده و همچنین پیشبرد منافع آنکارا طراحی شده است، به طور مشروط نیروهای ترک را برای اجرای پروژه ناتو جهت حفاظت از فرودگاه بین‌المللی کابل پیشنهاد داده است. رئیس جمهور رجب طیب اردوغان پیشنهاد کرده است که نیروهای ترکیه را در یک اتحاد احتمالی بعید با مجارستان برای حفاظت از این فرودگاه فراهم کند.

ترکیه قبلاً از فرودگاه محافظت کرده است اما موج جدید مهاجرت نیز نگرانی دیگری است. همچنین ترکیه ممکن است این ایفای نقش نظامی را به عنوان راهی برای بازگشت به لیست خوب‌های واشنگتن ببیند.

مناقشه بر سر نحوه برخورد تهران با طالبان

در داخل ایران بحث روشنی در مورد نحوه برخورد با طالبان در جریان است.  برخی تحلیلگران معتقدند که مهاجرت گسترده از افغانستان ناشی از شورش طالبان ممکن است به اقتصاد ایران کمک کند و ایران نباید با تصرف طالبان مخالفت کند.

به نوشته گاردین تخمین زده می شود که ایران در حال حاضر میزبان 780 هزار پناهنده ثبت شده افغان است و شمار پناهجویان غیرمستند که در ایران زندگی می کنند بین 2.1 تا 2.5 میلیون تخمین زده می‌شود.

 * فرصت اقتصادی طالبان برای ایران

این روزنامه انگلیسی در ادامه نوشت: سعید لیلاز، مفسر برجسته اصلاح‌طلب و مشاور دولت‌های اسبق، گفت: «ایران با بحران جمعیتی روبرو است و من معتقدم که بهترین ، نزدیکترین و کم‌هزینه‌ترین راه برای غلبه بر این بحران جمعیتی پذیرش مهاجر از افغانستان است».

لیلاز می‌گوید علاوه بر اینکه ثبات در افغانستان برای امنیت ملی ایران اهمیت دارد، می‌تواند به بحران پیری و اقتصاد ایران نیز کمک کند. وی گفت: «طالبان بدون حمایت واقعی سیاسی نمی توانستند اینقدر زنده بمانند و اکنون ممکن است منافع دیپلماتیک منطقه‌ای ایران را تأمین کنند».

لیلاز با بیان اینکه «طالبان دیگر طالبان گذشته نیستند» گفت که آنها همچنین فهمیده‌اند که «باید با جهان تعامل داشته باشند و با کشورهای منطقه همکاری کنند».

* طالبان جدا از ملت افغانستان نیستند

رسول موسوی ، مدیرکل دفتر غرب آسیا در وزارت امور خارجه ایران نیز به نوعی با قاطعیت بیشتر با این ایده همراه است.

موسوی گفت: «طالبان از مردم افغانستان هستند. آنها از جامعه سنتی افغانستان جدا نیستند و همیشه بخشی از آن بوده‌اند. علاوه بر این ، آنها قدرت نظامی دارند. ایالات متحده جنگ را باخته است و دیگر نمی‌تواند علیه طالبان عملیات نظامی انجام دهد».

صادرات از گمرکات شرق ایران به افغانستان، از رقم سه میلیارد دلار در سال 99 گذشت و سازمان توسعه تجارت انتظار داشت تا پایان سال ۱۴۰۰ به پنج میلیارد دلار برسد. بخش زیادی از این تجارت به صادرات کالا از ایران اختصاص دارد
 برخی تحلیل گران اعتقاد دارند بازگشت طالبان به قدرت با توجه به چندپارگی که بر افغانستان حاکم می کند می تواند بر روند تجارت دو کشور در میان مدت اثر بگذارد و این اتفاق برای اقتصادی که به شدت به صادرات و ارز آوری نیاز دارد از دست رفتن این فرصت می تواند برای ایران هزینه داشته باشد. بازار اسکناس هرات نیز ارتباط تنگاتنگی با بازار ارز تهران دارد اختلال در این بازار نیز بی اثر بر بازار ارز ایران نیست بنابراین برگشت طالبان می تواند تجارت و روند تراز پرداخت های ایران را با ابهام همراه کند.