تاب‌آوری نیروهای احمدمسعود در مقابل طالبان

به گزارش اقتصادنیوز، در شرایطی که کابل به تصرف نیروهای طالبان درآمده، احمد مسعود، با یادآوری جنبش اتحاد شمال به رهبری پدر فقیدش، با عزیمت به پنجشیر، اولین هسته مقاومت را در برابر نیروهای طالبان تشکیل داده است. در روزهای پیش او با انتشار یادداشتی در روزنامه واشنگتن‌پست ضمن اعلام موجودیت این جنبش تقاضای کمک‌های بین‌المللی کرده است. رابی گرامر و جک داش با انتشار یادداشتی در پایگاه تحلیلی فارن پالیسی با عنوان«آیا جبهه در حال شکل‌گیری ضد طالبان می‌تواند دوام بیاورد؟»، ضمن مقایسه این خیزش با نیای آن، احتمال موفقیت و مخاطرات پیش روی آن را بررسی کرده است.

فرار از کابل

در اکتبر 2001، متخصصان اطلاعات دفاعی ایالات متحده در حال ارزیابی این مسئله بودند که آیا ائتلافی از گروه‌های رزمنده ضدطالبان موسوم به «اتحاد شمال»، قادر به سرنگونی رژیم طالبان در افغانستان است؟

مقامات آژانس اطلاعات دفاعی ایالات متحده در گزارشی که از طبقه‌بندی خارج شده نوشتند: «نیروهای طالبان در قول اردوی (سپاه) مرکزی کابل تقریبا 130 تانک ، 85 نفربر زرهی ، 85 توپخانه و تقریبا 7000 سرباز دارد. نیروهای ائتلاف شمال، تحت فرماندهی ژنرال فهیم‌خان، حدود 10 هزار سرباز، تقریبا 40 تانک، تعداد تقریباً برابری نفربر زرهی و چند توپخانه دارند.

به فاصله تنها یک ماه بعد، با حمایت نیروهای ایالات متحده، در حالی که جنگجویان طالبان در حال فرار از کابل بودند، نیروهای اتحاد شمال وارد پایتخت افغانستان شدند و مورد استقبال تعداد زیادی از ساکنان شادمان شهر قرار گرفتند که سرنگونی رژیم وحشیانه طالبان را جشن می‌گرفتند.

بازی متفاوت

اکنون، دو دهه بعد از آن روزها، گذشته‌ کابل مبدل به آینده‌ی آن شده است. در سایه‌ی شکست همه‌جانبه جنگ بیست‌ساله و پروژه ملت‌سازی آمریکا در افغانستان، که با خروج ناگهانی به اوج خود رسید، به نظر می‌رسد که طالبان کنترل سیاسی، منابع انسانی و قدرت نظامی بیش‌تری در مقایسه با سال 2001 دارند. آن‌ها هم‌چنین زرادخانه‌های عظیمی را از ایالات متحده به غنیمت گرفته‌اند. تجهیزات نظامی ارتش افغانستان هم رها شده است.

میک مالروی، مقام سابق سیا و وزارت دفاع با اشاره به سالی که طالبان قدرت را در افغانستان به دست گرفت، گفت: «من فکر می‌کنم این بازی متفاوت از سال 1996 است. از نظر نظامی، آن‌ها میلیاردها دلار از سلاح و تجهیزات خود ما را در اختیار دارند، چابک هستند و به تصورشان ابرقدرت شماره یک جهان را از کشور بیرون رانده‌اند».

تشکیل هسته مقاومت

اکنون با حمله برق‌آسای طالبان و سقوط غیرقابل‌ باور دولت افغانستان، یک گروه مقاومت در استان پنجشیر، در شمال شرقی افغانستان، که زمانی پایگاه اصلی اتحاد شمال بود، در حال شکل‌گیری است. پنجشیر یکی از ولایات افغانستان است که در جریان خروج نیروهای آمریکایی و ناتو در تابستان امسال مورد حملات گسترده طالبان قرار نگرفت.

جبهه مقاومت ملی افغانستان، که به تازگی این عنوان را پذیرفته، به رهبری پسر احمدشاه مسعود، فرمانده فقید اتحاد شمال، که نام پدرش را بر او نهاده‌اند، در اوایل این هفته فریاد اعتراضش را در واشنگتن‌پست منعکس کرد و از آمریکا درخواست کمک کرد. او می‌نویسد: «من امروز در حالی که از دره پنجشیر می‌نویسم، آماده هستم تا همراه با مبارزان مجاهدی که آماده‌اند تا بار دیگر با طالبان مقابله کنند، راه پدرم را ادامه دهم‌... ما انبار سلاح و مهمات داریم که از زمان پدرم با صبر و حوصله جمع‌آوری کرده‌ایم، چرا که می‌دانستیم ممکن است چنین روزی فرا برسد».

برخی از کارشناسان معتقدند نسلی از افغان‌ها هستند که هرگز تحت حکومت طالبان زندگی نکرده و در هنگام رشد از آزادی‌ها و رفاه اقتصادی بهره برده‌اند که نسل والدینشان از آن‌ها برخوردار نبودند. این امکان وجود دارد که آن‌ها تمایل بیش‌تری به ایستادگی در برابر دوران جدید حکومت یک گروه شبه‌نظامی افراطی داشته باشند.

سرنوشت اتحاد نظامی ضدطالبان

سئوالی اساسی که می‌تواند سرنوشت اتحاد نظامی ضدطالبان را تعیین کند، تشکیل دولت جدید است. طالبان سعی کرده خود را در صحنه جهانی معتدل‌تر از چهره قبلی خود به نمایش بگذارد؛ چیزی که بسیاری از کارشناسان و مقامات غربی در صحت چنین ادعاهایی تردید دارند. اگر آن‌ها یک توافق‌نامه تقسیم قدرت مناسب برای اداره کشور با دیگر کارگزاران قدرت افغانستان -از جمله حامد کرزی، رئیس‌جمهور پیشین افغانستان و عبدالله عبدالله، عضو ائتلاف قدرت در دولت سرنگون شده غنی-ترتیب دهند، می‌تواند مانع از حمایت گسترده از مقاومت مسلحانه علیه طالبان شوند.

اما اگر طالبان تنها خود را یکه‌تاز قدرت بدانند و به دنبال انتقام‌جویی خشونت‌آمیز علیه مقامات سابق دولت افغانستان باشند، در این صورت به باور برخی از کارشناسان، جایگزین ائتلاف شمال از حمایت برخوردار می‌شود.

در این شرایط، هرگونه منازعه خشونت آمیز داخلی می‌تواند باعث تشدید بحران انسانی بغرنجی شود که جمعیت غیرنظامی افغانستان را در برابر مورد تهدید مستقیم قرار می‌دهد.

راه ناروشن

حتی برای رهبران این گروه تازه تاسیس، هنوز مشخص نیست که آیا از نیروی انسانی و پشتیبانی کافی برای ایجاد مقاومت در برابر طالبان برخوردار خواهند بود یا نه، و این‌که ایالات متحده برای ارائه سلاح و کمک بیش‌تر وارد عمل شود. مسعود در آن یادداشت نوشت: «ما می‌دانیم که نیروهای نظامی و تدارکات ما کافی نخواهد بود. آن‌ها به سرعت مضمحل خواهد شد، مگر این‌که دوستان ما در غرب بتوانند بدون تأخیر راهی برای تأمین ما بیابند».

امرالله صالح، معاون رئیس‌جمهور افغانستان، پس از فرار رئیس‌جمهور اشرف غنی از کشور در هنگام حرکت طالبان به سمت کابل خود را «رئیس‌جمهور موقت قانونی» اعلام کرد. محل اقامت صالح هنوز نامعلوم است، اما متحدانش امیدوارند صالح بتواند برای به چالش کشیدن حکومت طالبان یک جنبش مقاومت پایدار را در خارج از پنجشیر ترتیب دهد.

قیام علیه بردگی

محمدظاهر اغبر، سفیر افغانستان در تاجیکستان به رویترز گفته: «به نظر من طالبان در جنگ پیروز نشد. این اشرف غنی بود که پس از مذاکرات خائنانه با طالبان قدرت را رها کرد... و اکنون فقط پنجشیر به رهبری امرالله صالح معاون رئیس‌جمهور مقاومت می‌کند... پنجشیر در برابر هر کس که می‌خواهد مردم را به بردگی بگیرد ایستاده است».

مسعود در یادداشت واشنگتن‌پست خود گفته که از زمان سقوط کابل، در حال افزودن  به صفوف این گروه و سربازان سابق ارتش افغانستان که «از تسلیم فرماندهان خود» بیزار شده‌اند و نیروهای ویژه سابق به آن‌ها پیوسته‌اند.

به اعتقاد بیل راجیو، که سال‌ها میدان‌های جنگ و درگیری‌های افغانستان را از نزدیک دنبال می‌کند: «مسئله کلیدی این است که در حال حاضر مقاومت سازماندهی شود و بلافاصله تا قبل از این‌که طالبان به طور کامل کنترل خود را بر کشور تحکیم بخشد، تمام نیروها دور هم جمع شوند». به گفته او: «پنجشیر و ولایت همسایه بدخشان در طول تاریخ سنگر مقاومت ضدطالبان بوده‌اند. بدخشان با تاجیکستان و منطقه تحت کنترل پاکستان همسایه است. اگر صالح بتواند موقعیتش را در پنجشیر مستحکم کرده و تمام یا بخشی از بدخشان را بازپس گیرد تا بتواند حمایت نیروهای خارجی را به دست آورد، ممکن است آن‌ها دوام بیاورند. اما یک سئوال کلیدی دیگر باقی می‌ماند: چه کسی از آنها حمایت می‌کند؟»

برخی از نمایندگان کنگره، مانند مایک والتز، نماینده جمهوریخواه فلوریدا، که به عنوان عضو نیروهای حافظ صلح در افغانستان خدمت می‌کرده، در حال حاضر از دولت بایدن خواسته که به مسعود کمک کند. هنوز مشخص نیست که پنتاگون قصد دارد با 3.3 میلیارد دلار بودجه‌ای که برای ارتش افغانستان اختصاص داده و طی چند هفته در مقابل حمله طالبان فروپاشید، چه باید بکند. تاکنون وزارت خارجه آمریکا در پاسخ به این سئوال که آیا ایالات متحده با صالح یا مسعود تماس گرفته است یا خیر جوابی نداده است.

نقشه نظامی دل‌سردکننده؛ هیچ مقاومت واقعی وجود ندارد

اما هنوز برای هر نوع مقاومت در حال ظهوری،  نقشه نظامی  مایه یاس است. پدر فقید مسعود در دهه 1990 توانست تا پیش از راندن طالبان از کابل در سال 2001 و با همکاری آمریکایی‌ها، بین 5 تا 10 درصد از کشور را از کنترل طالبان خارج کند. اما  این بار، پنجشیر در محاصره شبه‌نظامیان قرار دارد.

به گفته اسفندیار میر، تحلیل‌گر مسائل آسیای جنوبی در دانشگاه استنفورد: «در آن زمان اتحاد شمال دارای قلمرو قابل توجهی شامل چندین استان بود. اما در حال حاضر، ما در مورد این یک یا دو منطقه در یک استان صحبت می‌کنیم. بنابراین ، هیچ مقاومت واقعی وجود ندارد».

بر اساس ارزیابی اطلاعاتی که به دست رویترز رسیده، طالبان در پی حمله‌ی صاعقه‌آسا به کابل، مجموعه عظیمی از ادوات و تجهیزات نظامی آمریکا شامل بیش از 2000 خودروی زرهی و 40 هواپیما را به چنگ آورده است. طالبان در استان‌های شمالی که پایگاه مسعود به شمار می‌رفت، هسته‌های نفوذ بیش‌تری ایجاد کرده و به آن‌ها این توانایی را می‌دهد که به سرعت قیام احتمالی را سرکوب کنند.

به گفته ابراهیم باحث، کارشناس گروه بین‌المللی بحران: «طالبان در شمال حضور بسیار قوی دارد. آن‌ها اخیرا به سادگی پایتخت را اشغال کردند و تجهیزات کافی برای مقاومت طولانی مدت در برابر دشمن بزرگ‌تری مانند طالبان وجود ندارد».

آسیب‌پذیری از طریق کانال‌های مالی

اما حتی در حالی که به نظر می‌رسد طالبان دارای دستاوردهای نظامی تثبیت شده و قدرت‌های خارجی مانند چین، پاکستان و روسیه آن را به رسمیت شناخته‌اند، کارشناسان معتقدند که آن‌ها می‌توانند در معرض تنگناهای مالی و اعتباری قرار گیرند. وال استریت ژورنال گزارش داده که دولت بایدن جریان مالی به افغانستان را با نزدیک شدن طالبان به کابل متوقف کرد. بخش بزرگی از ذخایر 9 میلیارد دلاری بانک مرکزی افغانستان در خارج از کشور نگهداری می‌شود و طالبان که هنوز در لیست تحریم بسیاری از کشورهای غربی قرار دارد، احتمالا در برابر مسدود شدن دارایی‌های دولت‌های خارجی آسیب پذیر باشد.

به گفته دیوید پترائوس، ژنرال بازنشسته ارتش آمریکا که از سال 2010 فرماندهی نیروهای آمریکایی و ناتو در افغانستان را بر عهده داشت: «این بستگی به توانایی آن‌ها در درآمدزایی دارد - بخش اعظم آن از کشت خشخاش تامین می شود. اما اگر آن‌ها بتوانند سرمایه‌گذاری خارجی جذب کنند، ممکن است امنیت را -که قبلا مختل می‌کردند- تضمین کنند. آن‌ها صاحب تریلیون ها دلار مواد معدنی زمینی هستند».

پترائوس معتقدست که سیستم حکومتی احتمالی طالبان بر اساس کنترل قوی مرکزی، نیاز به بودجه‌های چند میلیارد دلاری دارد که حفظ آن‌ها با خروج سازمان‌هایی که با کمک‌های مالی خارجی سرپا بود، مشکل خواهد بود. این‌که طالبان این مشکلات را بدون کمک‌های ایالات‌متحده، ژاپن و دیگر کشورهای خارجی و با سوءاستفاده‌گری اعضای شبه‌نظامی حل کند، قابل تصور نیست.

به گفته کارشناسان و مقامات سابق، مشکلات طالبان احتمالاً به همین جا ختم نمی‌شود. طالبان به جنگیدن به عنوان شورشی عادت کرده‌اند، اما حفظ ارتش ثابت بسیار گران‌تر خواهد بود. و با توجه به این‌که افغانستان درآمدهای مالیاتی چندانی هم ندارد، چگونه می‌تواند از پس هزینه‌ها بربیاد.