ستاره رو به افول اردوغان /رقابت نرم ایران و ترکیه

به گزارش اقتصادنیوز ، استراتژی ایالات متحده در خروج از خاورمیانه باعث شده تا رقابت قدرت ها در این منطقه وارد مرحله تازه تری شود. در این میان به نظر می رسد علی رغم ادامه منازعات در جبهه نبرد و سیاست حمایت از نیروهای نیابتی توسط قدرت های منطقه ای، نوعی رقابت پنهان و عیان بر سر قدرت نرم و نفوذ منطقه ای میان این قدرت ها جریان دارد. جیمز دورسی، تحلیلگر مسائل خاورمیانه با انتشار یادداشتی در پایگاه اینترنتی رسپانسیبل استیتکرفت با عنوان «قدرت نرم به چالش بزرگتری از قدرت سخت برای ایران و ترکیه تبدیل شده است» ضمن بررسی آخرین تحولات در یک ماهه اخیر با اشاره به چالش های اخیر که بر سر قدرت نرم دو قدرت بزرگ منطقه، ترکیه و ایران، استدلال کرده که این قدرت ها با درک تغییر در شرایط زمانه، در پی یافتن راههایی جدید برای مواجهه با این چالش ها هستند.

زمانه در حال تغییر

«زمانه در حال تغییر است» (اشاره به ترانه ای از باب دیلن)؛ احتمالا رهبران ایران و ترکیه طرفدار باب دیلن نباشند، اما این ترانه در برابر آن چه آن ها در پیش رو دارند، بیش از هر زمان دیگری طنین انداز می شود.

در اکوایران ببینید؛ «یارگیری بایدن علیه ایران»

ستاره رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، در مقام مدافع سرسخت آرمان‌های اسلامی-البته به جز در مواردی که هزینه‌های اقتصادی به همراه داشته باشد، همانند مورد سرکوب وحشیانه مسلمانان ترک تبار چین- با اتهام نسبت به چشم‌پوشی از پولشویی و سوءمدیریت اقتصادی، رو به افول است. این مسئله در زمانی اتفاق افتاد که محبوبیت اردوغان در نظرسنجی ها در حال سقوط است.

هفته پیش ترکیه سفیران ایالات متحده، کانادا، فرانسه، فنلاند، دانمارک، آلمان، هلند، نیوزلند، نروژ و سوئد را به دلیل همراستایی با تصمیم دادگاه حقوق بشر اروپا در فراخوان آزادی عثمان کاوالا، فعال مدنی و حقوق بشری، اخراج کرد.

رقابت بر سر قدرت نرم

ترکیه و ایران در شرایطی دچار چالش های جدیدی شده اند که هر دو علاوه بر منافع ژئوپلیتیک، دیپلماتیک و اقتصادی بزرگی که در خاورمیانه دارند، بر سر قدرت نرم -اگر نگوییم رهبری جهان اسلام- با عربستان سعودی، امارات متحده عربی و همچنین نهضت‌العلمای اندونزی در حال رقابت هستند.

این رقابت از آن جا حائز اهمیت بیشتری می شود که رقبای خاورمیانه قصد دارند در عوض حل و فصل اختلافات، برای مدیریت مسائل، تمرکز بر اقتصاد، مبادلات تجاری و قدرت نرم را جایگزین قدرت سخت و جنگ های نیابتی کنند.

ستاره رو به افول اردوغان

در یکی از رویدادهای اخیر، هدایت نور وحید، نایب رئیس پارلمان اندونزی، با نامگذاری خیابانی در جاکارتا به نام مصطفی کمال آتاتورک، مخالفت کرد. وحید پیشنهاد کرد که بزرگداشت سلاطین عثمانی هم چون محمد فاتح و سلیمان محتشم یا عارف و ​​شاعر نامی، جلال الدین رومی مناسب تر است. وحید از رهبران حزب عدالت و رفاه (PKS) وابسته به اخوان المسلمین و از اعضای هیئت مدیره اتحادیه جهانی مسلمانان است.

از آن مهمتر، صداقت ترکیه به عنوان کشوری که به شدت با تامین مالی تروریسم و پولشویی مبارزه می کند، توسط گروه ویژه اقدام مالی (FATF) زیر سوال رفته و گشوده شدن یک پرونده قضایی دیگر در ایالات متحده می تواند وجهه اردوغان را بیشتر خدشه دار کند.

جمعه گذشته دادگاه تجدیدنظر در آمریکا حکم داد که هالک بانک دولتی ترکیه، به اتهام کمک به ایران در دور زدن تحریم های آمریکا قابل پیگرد قانونی است. دادستان هالک بانک را متهم به تبدیل درآمدهای نفتی ایران به طلا و سپس پول نقد کرده و ادعا شده که با دستکاری و مستندسازی محموله های مواد غذایی جعلی، نقل و انتقال درآمدهای نفتی را موجه جلوه داده است. دادگاه همچنین ادعا کرده که هالک بانک به ایران کمک کرده تا به صورت مخفیانه 20 میلیارد دلار از وجوه بلوکه شده را منتقل کند، که حداقل یک میلیارد دلار آن از طریق سیستم مالی ایالات متحده اتفاق افتاده است.

هالک بانک اظهار بی گناهی کرده و استدلال می کند که طبق قانون فدرال مصونیت حاکمیت خارجی، باید از پیگرد قانونی مصون باشد، چرا که این بانک نیز هم چون دولت ترکیه باید از مصونیت قانونی برخوردار باشد. این پرونده از همان ابتدا روابط ایالات متحده و ترکیه را پیچیده کرده بود، به گونه ای که در سال 2018 اردوغان شخصا با ارسال یادداشتی برای دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت ایالات متحده، از بی گناهی هالک بانک حمایت کرد.

هفته گذشته FATF هم ترکیه را در فهرست خاکستری خود قرار داد و بدین ترتیب این کشور به جمع کشورهایی نظیر پاکستان، سوریه، سودان جنوبی و یمن پیوست که نتوانسته اند استانداردهای این گروه را رعایت کنند. صندوق بین‌المللی پول (IMF) اوایل سال جاری هشدار داد که حضور در فهرست خاکستری این گروه بر توانایی کشور برای استقراض در بازارهای بین‌المللی تأثیر می‌گذارد و معادل 3 درصد تولید ناخالص داخلی و همچنین کاهش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی هزینه خواهد داشت.

سلطان فاتح در مرز سقوط

نتیجه یک نظرسنجی افکار عمومی در ماه مه حاکی از این بود که 56.9 درصد از پاسخ دهندگان در انتخابات بعد به اردوغان رای نخواهند داد و رئیس جمهور در دور دوم در برابر هر کدام از رقبای خود، منصور یاواس، شهردار آنکارا و اکرم امام اوغلو، همتای استانبول او، شکست خواهد خورد.

در خبر بد دیگری برای رئیس جمهور ترکیه، موسسه نظرسنجی متروپول اعلام کرد مطابق که نظرسنجی ماه سپتامبر 69 درصد از پاسخ دهندگان سکولاریسم را یک ضرورت می دانند و 85.1 درصد نیز مخالف سوءاستفاده از دین در مبارزات انتخاباتی بودند.

وضعیت پیچیده ایران

در مورد ایران هم، دولت با دردسرهایی در روابطش با برخی همسایگان و وضعیت نیروهای مورد حمایتش در منطقه مواجه شده است. گزارش تازه منتشر شده توسط مرکز مطالعات آکادمی نظامی ایالات متحده وست پوینت ادعا کرده دولت در کنترل نیروهای منطقه ای مورد حمایتش دچار برخی مشکلات شده است. برخی از این گروهها که تمایلات به شدت آمریکایی دارند، موافقت چندانی با تغییر رفتار خود در راستای کاهش تنش‌ها میان آمریکا و ایران ندارند. تنش‌زدایی میان ایران و ایالات متحده تابعی از تلاش‌ها برای احیای توافق هسته ای 2015 و گفت‌وگوهایی با هدف بهبود روابط با عربستان سعودی است؛ حتی اگر هیچ کدام از آن ها هنوز به نتایج ملموسی نرسیده باشد.

علاوه بر این، قدرت نرم ایران در عراق و لبنان هم با چالش مواجه شده است. لبنان کشوری در آستانه فروپاشی است و نخبگان سیاسی لبنان، از جمله متحدین ایران، هنوز نتوانسته اند از پس بحران بر بیایند. از آن بدتر این که خطر یک جنگ داخلی دیگر این کشور را تهدید می کند.

از سوی دیگر، ائتلافی از نیروهای مورد حمایت ایران، در انتخابات اخیر چندان موفق نبودند. ائتلاف فتح که قبلاً دومین بلوک بزرگ پارلمان بود، شاهد کاهش کرسی های خود از 48 به 17 بود.

با این حال، وقایع در عراق تا حدی برای ایران امیدبخش هم بود. از جمه این که تلاش فعالان آمریکایی در ماه سپتامبر برای حمایت از به رسمیت شناختن اسرائیل توسط عراق نتیجه معکوس داد. ضمن این که ایران ماه گذشته تاسیساتی را در شمال عراق که توسط گروه‌های کرد مخالف اداره می‌شد، مورد هدف قرار داد. تهران بر این باور است که آنها بخشی از حلقه محاصره ایالات متحده و اسرائیل در اطراف جمهوری اسلامی هستند که شامل نیروهای نیابتی و عملیات مخفی در مرزهای عراق و آذربایجان می شود.

با این حال تلاش ها برای کاهش تنش با آذربایجان تاکنون بی نتیجه بوده و جنگ لفظی میان طرفین تبدیل به دوئل مانورهای نظامی در دو سوی مرزها شد. این در حالی است که به نظر می رسد الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان، که به واسطه حمایت اسرائیل و ترکیه در جنگ سال گذشته علیه ارمنستان جسورتر شده، تمایلی به کاستن از این لفاظی ها ندارد.

در شرایطی که احیای برنامه هسته ای در ابهام قرار دارد، ایران بیم آن را دارد که آذربایجان به سکوی جدید برنامه ریزی برای عملیات های مخفی آمریکا و اسرائیل تبدیل شود. این تردیدها با درخواست‌ حمایت از آذربایجان توسط اندیشکده‌های محافظه‌کار واشنگتن، از جمله مؤسسه هادسون و بنیاد هریتیج، تقویت شده است.

الدار ممدوف، مشاور سیاسی سوسیال دموکرات‌ها در کمیته روابط خارجی پارلمان اروپا، هشدار داده که «دولت آمریکا باید در برابر درخواست‌های تندروها برای درگیر شدن در مناقشه‌ای مقاومت کند که در آن هیچ منفعت حیاتی در خطر نیست، و طرف مورد حمایتش در تضاد با بسیاری از ارزش‌ها و منافع ایالات متحده قرار دارد». او خاطرنشان کرده که علی اف سازمان‌های غیردولتی بزرگ آمریکایی را مجبور به ترک آذربایجان کرده است، حقوق بشر و آزادی های سیاسی را زیر پا گذاشته است و نسبت به میراث ارمنی این کشور نامدارا بوده است.