استراتژی آمریکا برای ایجاد نظم نوین خاورمیانه

به گزارش اقتصادنیوز ؛ مارتین ایندیک عضو ارشد شورای روابط خارجی آمریکا در مقاله‌ای برای فارن افرز با عنوان «تقدم نظم بر صلح؛ دیپلماسی خاورمیانه‌ای کیسینجر و درس های آن برای امروز» که خلاصه‌ای اقتباسی از کتاب وی با نام «استاد بازی: هنری کیسینجر و هنر دیپلماسی خاورمیانه» است، ضمن تبیین دکترین خاورمیانه‌ای کیسینجر، تلاش کرده است تا با به روزرسانی آن بر مبنای الگوهای رایج در رویکرد این استراتژیست شهیر آمریکایی، راهبردی کارآمد را برای نحوه تعامل دولت ایالات متحده با مناسبات کنونی خاورمیانه ارائه دهد.

ایندایک بر این باور است که «ایالات متحده باید یک استراتژی پساافغانستان و یک نقشه راهِ راهبردی برای ارتقای نظم در خاورمیانه طراحی کند، حتی در عصری که اولویت‌های استراتژیک آمریکا به سوی شرق آسیا و هندوپاسیفیک شیفت می‌کنند».

با این وجود، دور شدن از خاورمیانه گسترده‌تر در سخن بسیارآسان‌تر از انجام آن است. اگر ایران به پیشبرد برنامه هسته ای خود ادامه دهد، می تواند یک مسابقه تسلیحاتی یا حمله پیشگیرانه اسرائیل کلید بخورد که ایالات متحده را به جنگ دیگری در خاورمیانه بکشاند. این منطقه به دلیل مرکزیت ژئواستراتژیک آن که در تقاطع اروپا و آسیا قرار دارد، همچنان مهم است. اسرائیل و متحدان عرب واشنگتن برای امنیت خود به ایالات متحده وابسته هستند. کشورهای شکست خورده مانند سوریه و یمن همچنان محل پرورش بالقوه تروریست هایی هستند که می توانند به ایالات متحده و متحدانش ضربه بزنند. و اگرچه ایالات متحده دیگر به جریان آزاد نفت از خلیج فارس وابسته نیست، اما وقفه طولانی مدت در آنجا می تواند اقتصاد جهانی را به رکود بکشاند. چه بخواهیم چه نخواهیم، ایالات متحده باید یک استراتژی پساافغانستان برای ارتقای نظم در خاورمیانه طراحی کند، حتی اگر تمرکز خود را به اولویت های دیگر تغییر دهد.

در ایجاد آن استراتژی، سابقه ای وجود دارد که می تواند به عنوان یک الگوی مفید عمل کند. این برگرفته از تجربه استراتژیست برجسته واشنگتن، هنری کیسینجر است. اگرچه کسینجر به ندرت به دلیل سیاستش در خاورمیانه شهرت دارد ، اما در طول چهار سالی که کیسینجر به عنوان وزیر امور خارجه رؤسای جمهور ریچارد نیکسون و جرالد فورد خدمت کرد، رهبری تلاش‌های موفقیت‌آمیز برای ایجاد نظم پایدار خاورمیانه را بر عهده داشت، نظمی که 30 سال به طول انجامید.

کیسینجر در حالی که ایالات متحده تمام نیروهای خود را از ویتنام خارج می کرد و از آسیای جنوب شرقی عقب نشینی می کرد، توانست به آن دست یابد. دورانی بود، مثل امروز، که دیپلماسی باید جایگزین توسل به زور می شد. این با رسوایی واترگیت مصادف شد که ایالات متحده را در یک بحران عمیق سیاسی فرو برد و نیکسون را مجبور به کناره گیری کرد و خلاء بالقوه ای را در رهبری ایالات متحده در صحنه جهانی ایجاد کرد.

و با این حال، در این دوره از ضعف آمریکا در بحبوحه جنگ سرد، دیپلماسی کیسینجر توانست اتحاد جماهیر شوروی را به حاشیه رانده و پایه های یک روند صلح به رهبری آمریکا را که عملاً به درگیری بین کشورهای عربی و اسرائیل پایان داد، پی ریزی کرد، حتی اگر در حل مناقشه اسرائیل و فلسطین شکست خورد.

یکی از مهم‌ترین درس‌های دوران کیسینجر این است که تعادل در موازنه قدرت منطقه‌ای برای حفظ نظم پایدار کافی نیست. برای مشروعیت بخشیدن به این نظم، واشنگتن باید راه هایی برای تشویق متحدان و شرکای خود برای رسیدگی به نارضایتی های منطقه بیابد.

اگرچه سیاستگذاران باید در تلاش‌های صلح‌آمیز خود محتاط باشند و ثبات را بر معاملات پایان مناقشه ترجیح دهند، اما باید از دسترسی ناکافی نیز اجتناب کنند، زیرا این امر می‌تواند نظم را نیز بی‌ثبات کند. در حالی که در واشنگتن اشتهای کمی برای رسیدگی به مناقشه اسرائیل و فلسطین وجود دارد، دولت بایدن باید در برابر وسوسه نادیده گرفتن این موضوع مقاومت کند. همانطور که کیسینجر از راه سخت یاد گرفت، درگیری هایی که به نظر خفته می رسند می توانند در لحظات غیرمنتظره به بحران های تمام عیار تبدیل شوند. مقابله با یکی از درگیری های مرکزی در خاورمیانه با به کارگیری استراتژی کیسینجری از گام های افزایشی، بهترین راه برای جلوگیری از سعله‌ور شدن آتشی دیگر در این منطقه قابل احتراق است.

نظم، نه صلح

این نظم بود، نه صلح، که کیسینجر به دنبال آن بود، زیرا او معتقد بود که صلح نه یک هدف دست یافتنی و نه حتی مطلوب در خاورمیانه است. از نظر کیسینجر، حفظ نظم خاورمیانه مستلزم حفظ تعادل قوا به صورت پایدار است. کیسینجر در پایان‌نامه دکترای خود که متعاقباً در سال 1957 با عنوان جهانی بازسازی شده منتشر شد، نشان داد که چگونه دیپلمات اتریشی کلمنس فون مترنیخ و دولتمرد انگلیسی-ایرلندی، لرد کاسلریگ، 100 سال ثبات نسبی را در اروپا با توجه هنرمندانه به موازنه قوا و توازن قدرت‌ها ایجاد کردند و به طرز ماهرانه ای کسانی را که سعی در برهم زدن آن داشتند، دستکاری می کردند.

کیسینجر در زمانی که فرصت پیدا کرد به دنبال تکرار این رویکرد در خاورمیانه بود. اما او فهمید که تعادل در موازنه قوا کافی نیست. برای اینکه نظم پایدار باشد، باید مشروع نیز باشد، به این معنی که تمام قدرت‌های بزرگ درون نظام باید به مجموعه‌ای از قوانین پذیرفته شده مشترک پایبند باشند. این قوانین تنها در صورتی قابل احترام خواهند بود که برای تعداد کافی از دولت ها احساس عدالت کافی ایجاد کنند. او می‌نویسد که این نیاز به جلب رضایت همه نارضایتی‌ها نداشت، «فقط مستلزم غیبت نارضایتی‌هایی که انگیزه تلاش برای سرنگونی نظم را فراهم می‌کردند، بود». کیسینجر استدلال کرد که یک دستور مشروع، درگیری را از بین نمی برد، اما دامنه آن را محدود می کند.

این نتیجه گیری همچنین از آنچه او در طول جنگ جهانی دوم مشاهده کرد، حاصل شد، زمانی که ایده‌آلیسم ویلسونی که به دنبال صلح برای پایان دادن به همه جنگ ها بود، در عوض به مماشات و فتح اروپا توسط هیتلر منتهی شد. همانطور که کیسینجر در خاطرات خود آورده، "برای اکثر مردم در بیشتر دوره های تاریخ، صلح یک وضعیت مخاطره آمیز بود و نه ناپدید شدن هزاران ساله همه تنش ها." در نتیجه، در تلاش‌های دیپلماتیک خود در خاورمیانه، کیسینجر پیوسته از پیگیری معاهدات صلح اجتناب می‌کرد و در عوض به دنبال توافق‌هایی بود که به همه طرف‌ها در حفظ نظم موجود کمک می‌کرد. همانطور که او چندین دهه بعد به من گفت، "من هرگز فکر نمی کردم لحظه ای از آشتی جهانی وجود داشته باشد."

شک و تردید کیسینجر برای اولین بار در زیرنویسی که او برای «یک جهان بازسازی‌شده» انتخاب کرد، عنوان شد: مترنیخ، کاسلریگ و مشکلات صلح.. این واقعیت که او پس از سال‌ها تحقیق عمیق به این نتیجه رسید که صلح مشکل‌ساز است، تأثیر شکل‌دهنده‌ای بر رویکرد او به دیپلماسی در خاورمیانه داشت.

کیسینجر در صفحه اول مقدمه کتاب توضیح می دهد که چرا به این نتیجه رسیده است. او می نویسد: «دستیابی به صلح به آسانی میل به آن نیست.» دوره هایی مانند دوره ای که او مطالعه کرده بود، به طور متناقض، صلح آمیزترین دوره ها بود، زیرا دولتمردان، به واسطه‌گری برای صلح مشغول نبودند.

امانوئل کانت، فیلسوف آلمانی قرن هجدهم، تأثیر دیگری بر سیاست‌گذاری کیسینجر در خاورمیانه داشت. کانت معتقد بود که صلح اجتناب ناپذیر است. اما چیزی که کیسینجر از مقاله «صلح همیشگی» برداشت، این بود که تضاد بین دولت‌ها به مرور زمان منجر به فرسودگی قدرت‌هایشان می‌شود. در نهایت، آنها صلح را به بدبختی جنگ ترجیح می دهند. به عبارت دیگر، ایجاد صلح فرآیندی تدریجی بود که نمی‌توان آن را تعجیل کرد. همانطور که کیسینجر اشاره کرد، کانت فهمید که «معضل اصلی زمان ما این است که اگر تلاش برای صلح به تنها هدف سیاست تبدیل شود، ترس از جنگ به سلاحی در دستان بی‌رحم‌ترین‌ها تبدیل می‌شود و این باعث خلع سلاح اخلاقی می شود.»

هنگامی که کیسینجر این منشور را در خاورمیانه به کار برد، تصور کرد که اعراب آمادگی آشتی با دولت یهود را ندارند و اسرائیل قادر به دادن امتیازات ارضیبه آنها بدون به خطر انداختن موجودیت خود نیست. بنابراین او روند صلحی را ایجاد کرد که اسرائیل را در گام‌های کوچک و تدریجی از سرزمین‌های عربی که در جنگ شش روزه ۱۹۶۷ اشغال کرده بود، عقب‌ راند. اصل مشروعیت بخشی به این رویکرد در قطعنامه 242 شورای امنیت سازمان ملل متحد که مبادله سرزمین در مقابل صلح را پیش بینی می کرد، تصریح شد.

با این حال، روند صلح کیسینجر برای خرید زمان طراحی شد تا صلح: زمان برای اسرائیل برای ایجاد قابلیت‌های خود و کاهش انزوای خود، و زمان برای اعراب برای خسته شدن از درگیری و تشخیص مزایای همکاری با یک همسایه اسرائیلی که به طور فزاینده‌ای قدرتمند است. در این میان، او صلح خاورمیانه را با احتیاط، بدبینی و تدریجی دنبال می‌کرد، به همین دلیل است که آن را «دیپلماسی گام به گام» نامید.

تعادل و مشروعیت در تعقیب نظم و فزاینده گرایی در پیگیری صلح مفاهیم اساسی رویکرد استراتژیک کیسینجر بود. او موفق شد سه توافق موقت میان مصر، سوریه و اسرائیل را به مذاکره بنشیند و پایه های معاهدات صلح بعدی را که اسرائیل با مصر و اردن منعقد کرد، بنیان نهاد.

با این حال، زمانی که رئیس جمهور ایالات متحده، بیل کلینتون، تاکید کیسینجر بر احتیاط را نادیده گرفت و تلاش ناکام برای پایان دادن به درگیری اسرائیل و فلسطین را صورت داد، روند کیسینجر شروع به واگرایی کرد. و سپس پرزیدنت جورج دبلیو بوش حمله شوم خود را به عراق آغاز کرد و با ایجاد امکان برای ایران در راستای به چالش کشیدن سلطه دشمن خود، ایالات متحده در جهان عرب سنی، دستور کیسینجر را متلاطم کرد.