آزمون سخت پیش روی رئیسی/ پس لرزه های ادامه دار انتصابات فامیلی در دولت سیزدهم

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از قرن نو، سال‌ها است که در سیستم اجرایی کشور شاهد رانت و رویه ناصواب فامیل‌سالاری هستیم؛ موضوعی که نه‌تنها مورد انتقاد صاحب‌نظران سیاسی و اجتماعی قرار دارد، بلکه مورد انتقاد عموم مردم است.

شرایط به‌گونه‌ای پیش رفته که این جمله در بین مردم به کرات نقل می‌شود که اگر فرزند یا داماد سیاسیون نباشید به پست مهمی در کشور دست نخواهید یافت؛ رویه‌ای که گویا در دولت سیزدهم پررنگ‌تر از قبل به‌چشم می‌خورد؛ آن هم در شرایطی که یکی از دلایل انتخاب رئیسی در انتخابات ریاست‌جمهوری 1400، می‌تواند تأکید وی بر شایسته‌سالاری بوده باشد.

رهبر معظم انقلاب نیز پیش از سر کار آمدن دولت سیزدهم تأکید فرمودند که به اعتماد بین دولت و ملت آسیب وارد شده و باید احیا شود.

اکنون با بالا گرفتن انتقادات سیاسیون و رسانه‌ها از عزل و نصب‌های فامیل‌سالارانه به جای شایسته‌سالارانه و درخواست مطالبه تحقق وعده‌ها، رئیس‌جمهور نسبت به این انتقادات واکنش نشان داده و خواستار بازرسی فوری از انتصابات فامیلی در دولت شده است؛ «مسئولین ضمن اینکه مراقب هستند وارد حاشیه‌های کاذب نشوند، باید به افکارِعمومی اهمیت قائل شوند و به شبهات، پاسخ مستند و مستدل بدهند.»

نگاهی به انتقادات

انتصاب‌ها در دولت و دستگاه‌های اجرایی که با عناوینی چون گزینش فامیلی، خویشاوندسالاری و رابطه بازی از آن یاد می‌شود، مورد انتقاد شدید چهره‌ها و تشکل‌های سیاسی، نمایندگان مجلس و... بوده و برخی آن را به عنوان بدترین تجربه مدیریتی در دوران اخیر یاد می‌کنند.

محمدعلی نمازی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب، درباره روند خویشاوندسالاری در میان جریان اصول‌گرایی بعد از یکدست شدن قوا گفت: امروز شعارها و وعده‌هایی که جناب آقای رئیسی در انتخابات دادند تحقق پیدا نکرده است و یا معکوس آن گفته‌ها رخ داده، ازجمله همین خویشاوندسالاری‌ها که ریشه‌ در عدم شایسته‌سالاری دارد.

مسیح مهاجری، روزنامه‌نگار و فعال سیاسی با بیان اینکه این شرایط، همان «شایسته‌سالاری» است که در شعارهای انتخاباتی حضرات مطرح بود و ما نمی‌دانستیم منظور چیست، گفت: آنها می‌دانستند که شایسته‌ها فقط در همین مجموعه حضور دارند و با همین انتصابات می‌توان مطمئن شد که مصادر امور به افراد شایسته سپرده شده است.

مهاجری در این‌باره اظهار داشت: این روش البته چندان هم بدیع و جدید نیست، در دولت‌های گذشته هم همین نوع شایسته‌سالاری را تجربه کرده‌ایم و نتایجش نیز نصیب کشور و ملت شده است.

وی افزود: اگر سخنی در این مقوله برای گفتن وجود داشته باشد، ایراد گرفتن از دولت سیزدهم نیست، بلکه نالیدن از روش نادرستی است که در نظام جمهوری اسلامی نهادینه و به یک فرهنگ غلط تبدیل شده است.

جواد امام، مدیرعامل بنیاد باران نیز در مورد انتصاب‌های فامیلی در دولت و حتی خارج از آن گفت: از نظر گستردگی و کثرت در این دولت بیشتر شاهد انتصاب‌های خویشاوندسالاری بوده‌ایم؛ آن هم در شرایطی که کسانی سر کار هستند که شعار شایسته‌سالاری می‌دادند.

وی افزود: از طرفی قرار بر این بوده که دولت لاغرتر و کوچک‌تر شود؛ بااین‌حال افرادی خارج از نیروهای استخدامی پست می‌گیرند و وارد دولت می‌شوند.

نمایندگان چه می‌گویند

انتصابات فامیلی انتقاد نمایندگان مجلس را  هم برانگیخته و حتی برخی از سرد شدن رابطه دولت و مجلس و به میان آمدن موضوع سهم‌خواهی سخن می‌گویند.

فداحسین مالکی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در این‌باره گفت: به‌نظر می‌رسد برخی از وزرا هنوز در ماه‌عسل انتصابات به‌سر می‌برند. ما هم به صورت کلی نکاتی را درباره انتصابات فامیلی بیان کردیم و بهتر است فرمایشات رئیس‌جمهوری دراین‌زمینه بر زمین نماند.

مالکی ضمن تشکر از رئیس دولت سیزدهم بابت این اظهارنظر که خط قرمزی از سوی وزرا و دفترش ندارد، گفت: این به‌تنهایی کافی نیست، برای عملی شدن سخن‌تان مهلت یک هفته‌ای تعیین کرده و به دفتر بازرسی ریاست‌جمهوری دستور دهید تا گزارش دقیقی از این موضوع تهیه کنند و افرادی که براساس نسبت‌های فامیلی سمت‌هایی را تصاحب کردند برکنار شوند.

نماینده مردم زاهدان درباره اینکه رابطه دولت و مجلس به سردی می‌رود، اضافه کرد: علت اصلی این رابطه سرد عدم پاسخگویی وزرا به نمایندگان ملت است، ادامه این روند به صلاح دو قوه نیست.

فداحسین مالکی در پاسخ به این سؤال که طرح چنین موضوعی از سوی نمایندگان شائبه سهم‌خواهی ندارد، گفت: موضوع سهم‌خواهی در میان نیست؛ زیرا دولت انتصاب‌های خود را انجام داده است و مجلس به دنبال دخالت در مسائل اجرایی کشور نیست و صرفاً نظارت عالیه دارد. فرهنگ عمومی جامعه ما امروز اجازه انتصابات فامیلی را نمی‌دهد لذا بهتر است از توانمندی و قابلیت‌های این افراد در جاهای دیگری استفاده شود و در کنار خود فردی که مسئولیتی دارد و نسبت فامیلی دارند، نباشد.

محمدصالح جوکار، نماینده یزد نیز در این‌باره می‌گوید؛ مردم آنچه که نسبت به آن در دولت قبل اعتراض و انتقاد داشتند به‌کارگیری افراد با نسبت فامیلی در مناصب مختلف و باز گذاشتن دست آنها در مسائل مالی مانند واردات و صادرات بود. در اثر این اتفاق یک نگاه منفی در اذهان مردم ایجاد شد و انتظار داشتند و دارند که این اتفاق در دولت فعلی سیزدهم انجام نشود.

وی ادامه داد: مسئله انتصابات فامیلی یک مشکل دیگر دارد و آن ایجاد شبهه فساد است، به‌ویژه در بحث‌های اقتصادی باید به‌شدت از به‌کارگیری افراد نزدیک خود در مسائل اقتصادی که بوی رانت و انحصار بدهد به کلی حذر کنند.

مسلم صالحی، نماینده اقلید نیز می‌گوید: طبق بررسی‌های به‌عمل‌آمده بیش از پنجاه درصد انتصاب‌ها هیچ‌گونه منطق و توجیه قابل‌قبولی ندارند. این انتصاب‌ها مغایر با اصل شایسته‌سالاری است که آقای رئیسی قول آن را به مردم داده بودند. همچنین قرار بود دولتی فراجناحی تشکیل شود که بتواند از پتانسیل‌های عظیم نیروی انسانی و باتجربه و متخصص کشور نهایت استفاده را کنند، اما افراد باتجربه وزارتخانه‌ها به دلایل واهی حذف شدند.

اشکال در چیست؟

مصباحی‌مقدم، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به اینکه انتصاب‌های فامیلی یک رانت است،  در این‌باره گفت: حقیقت این است که در انتصابات فامیلی به فرض اینکه رعایت شایسته‌سالاری صورت گیرد، شبهه‌ناک است. شبهه آن، این است که همین شایسته‌سالاری و همین شایستگی‌ها را ممکن است فرد دیگری هم داشته باشد.

وی با بیان اینکه مردم ذهنیت خوبی از فامیل‌بازی بین مقامات سیاسی ندارند، افزود: جلب اعتماد عمومی و بالا رفتن سرمایه اجتماعی اقتضا می‌کند که به‌شدت از اینگونه انتصابات خودداری و پرهیز شود.

واکنش دولت و توصیه کارشناسان

دراین‌میان سیدمحمد حسینی، معاون پارلمانی رئیس‌جمهور در پاسخ به انتقادات گفته است؛ متأسفانه برخی براساس یک‌سری اخبار غیرموثق به این مسائل می‌پردازند. اگر بر فرض موردی هم باشد آیت‌الله رئیسی تأکید کردند که هیچ خط قرمزی نداریم و کسی نباید در انتصابات خلاف ضابطه عمل کند.

وی ادامه داد: فعالان سیاسی، نمایندگان و رسانه‌ها اگر مواردی از فامیل‌گرایی را سراغ دارند، یا اینکه مسئولی در دولت اقوام خود را خارج از شایستگی و ضابطه انتصاب کرده است، اطلاع دهند حتماً پیگیری می‌شود؛ تردید نکنید بنای دولت بر شایسته‌سالاری و قانون‌مداری است.

کارشناسان سیاسی براین‌باورند که دولت باید برای پیدا کردن عوامل فسادزا از خود شروع کند. این گروه براین‌باورند که اگر حتی این افراد دارای مهارت و هوش ویژه‌ای نیز هستند، به دور از خویشان خویش به خدمت به کشور بپردازند و دور آنها نچرخند.

عده‌ای از تحلیلگران نیز با اشاره به بهانه امنیت و حفظ اطلاعات برای اینگونه انتصابات، خاطرنشان می‌کنند: چنین سخنانی دستگاه‌های امنیتی را زیر سؤال می‌برد و با این فرض کاستی و کم‌کاری دستگاه امنیتی آشکار می‌شود. انتظار مردم این است که دولت نه‌تنها این موضوع را بررسی بلکه در این انتصابات تجدیدنظر شود و این آزمون بزرگی برای دولت رئیسی است تا تعهد به وعده‌های خود را به مردم ثابت کند.