بازخوانی یک امر دینی تحریف شده

مروری بر برخی از ویژگیها و شرایط عمل به این فریضه می تواند مدعای بالا را توضیح دهد: 

۱. اگر قرار باشد تکلیف امر به معروف و نهی از منکر را به زبان امروز بیان کنیم باید بگوییم که امر به معروف و نهی از منکر، یک نهاد شرعیِ مدنی به معنای وجوب نظارت همگانی بر روند امور جامعه در سطوح حکومتی، جمعی و فردی است. یعنی مسئولیت همگانی در قبال ارتقای مادی و معنوی جامعه.  

۲. مهمترین آیه قران در مورد امر به معروف و نهی از منکر آیه ۱۰۴ آل عمران است که بین دو آیه ای ( ۱۰۳ و ۱۰۴) واقع شده است که هر دو توصیه به وحدت کرده و نسبت به تفرقه هشدار داده اند. اگر امروز مشاهده می کنیم که امر و نهی در باب حجاب در جامعه ما خود به یکی از عوامل تفرقه و دوقطبی سازی انجامیده، معنایش این است که این به امر به معروف و نهی از منکر مورد سفارش قران ربطی ندارد و انحراف از آن است. 

۳. یکی از مهمترین عرصه های امر به معروف و نهی از منکر، نظارت بر عملکرد حاکمان است و تک تک افراد جامعه حق و بلکه تکلیف دارند در برابر مفاسد، سوء مدیریت و ضعف حکمرانی در مدیران و مسئولان، حساس و تذکر دهنده از طرق گوناگون از جمله رسانه های جمعی باشند. خبرنگاران و روزنامه نگاران می توانند در زمره موثرترین آمران به معروف و ناهیان از منکر باشند. 

۴. کسی که می خواهد امر به معروف و نهی از منکر کند باید دانای به معروف و منکر و دانای به شرایط این فریضه باشد. انسانهای ناآگاه و بی اطلاع نباید در این عرصه وارد شوند. 

۵. شخصی که امر و نهی می کند سزاوار است خود به آنچه امر و نهی می کند عامل و پایبند باشد تا اقدامش موثر باشد. علی علیه السلام فرمود: «من شأن خویش را بالاتر از آن می دانم که دیگران را از چیزی نهی کنم که خود آن را ترک نکرده باشم و به چیزی امر کنم که خود در انجام آن از آنان پیشی نگرفته باشم.» (عیون الحکم، ج 1، ص 170) گویا حضرت می گویند اگر کسی نهی از چیزی کند که خود به انجام آن مبتلاست و امر به چیزی نماید که خود انجام دهنده آن نیست، باعث دست انداختن و استهزای خود شده است. 

۶. امر و نهی باید با رفق و مدارا و خوش زبانی صورت بگیرد. (تحف العقول ص 358) هر گونه خشونت کلامی و بیانی و رفتاری که پس زننده باشد و احتمال تاثیر را کاهش دهد و یا اثر معکوس داشته باشد، نقض شرایط امر و نهی است و باید ترک شود. 

۷. وجوب امر و نهی در صورتی است که احتمال قابل توجه تاثیر داشتن این کنش و اقدام وجود داشته باشد و الا تکلیف ساقط است و باید به دیگر راهها مانند ارتقای سطح دانش و فرهنگ جامعه و ریشه یابی امور برای اصلاح اندیشید. 

۸. اگر امر و نهی، به هر دلیل، مقاومت و عدم پذیرش از طرف مقابل را به دنبال داشته باشد، تکلیف انجام آن ساقط است و اگر به تقابل زبانی و یا فیزیکی بیانجامد نظیر آنچه مثلا در مساله حجاب اغلب شاهدیم، انجام آن ای بسا حرام باشد.  

۹. امر و نهی، زبانی است و کسی حق امر و نهی فیزیکی غیرزبانی را ندارد مگر آن که از جانب نهادهای قانونی در مواردی ماموریت داشته باشد. 

۱۰. اگر در جامعه ای معروفهای بزرگ ترک و منکرهای بزرگ انجام شود و مومنان نسبت به آن بی تفاوت یا ناآگاه باشند، اغلب نوبت به امر به معروفها و نهی از منکرهای کوچک و درجه 2 نمی رسد، چه آن که با واکنش جامعه و افکار عمومی مواجه خواهد شد که چرا مهم را رها کرده اید و فرع را چسبیده اید؟ در واقع در چنین شرایطی احتمال قابل توجه تاثیر که شرط  وجوب امر و نهی است، اغلب وجود ندارد. 

۱۱. بر اساس دیدگاهی قابل تامل اگر واجبی در فرهنگ عمومی و عرف جامعه، معروف و قابل قبول نشده باشد و حرامی هم منکر و غیرقابل قبول نشده باشد، تکلیفی برای امر و نهی تا زمانی که فرهنگ سازی نشود وجود ندارد. 

یک دلیل این مساله این است که وجوب  امر و نهی مشروط به تاثیر است و تا وقتی در فرهنگ عمومی، عمل و کنشی معروف یا منکر نشده باشد، امر و نهی از آن تاثیری ندارد و با مقاومت روبرو می شود و در نتیجه تکلیف امر و نهی ساقط می شود.

منبع: کانال تلگرامی نویسنده