هراس بایدن از ائتلاف چین و روسیه

اما این دیدار از این جهت اهمیت خاصی داشت که دو کشور در روابط شان با دولت ایالات متحده دچار تنش‌های کم‌سابقه‌ای –دست‌کم در طول دهه‌های اخیر- هستند. در شرایطی که مسئله اوکراین باعث ایجاد بحران روابط  روسیه با غرب شده، اختلاف بر سر حاکمیت بر جزیره تایوان نیز روابط تیره آمریکا با چین را تشدید کرده است.

بحران دوجانبه

هفته گذشته نیوزویک با انتشار یادداشتی با اشاره به بحران تایوان و اوکراین استدلال کرده بود که پوتین و شی با همکاری یکدیگر سعی دارند بایدن را از دو طرف در تنگنا قرار دهند. بر اساس این یادداشت تشدید بحران‌های اوکراین و تایوان باعث پیوندی بی‌سابقه میان پوتین و شی، به عنوان دو رقیب اصلی امریکا شده است، چرا که آنها دریافته‌اند که می‌توانند بایدن را وارد یک بحران دوجانبه در دو جبهه سازند و این موضوع می‌تواند دولت او را بیش از حد ضعیف سازد.

این یادداشت متذکر شده بود چین و روسیه، ایالات متحده را بازیگری مداخله جو می‌دانند. در شرایط کنونی آنها به شکل فراینده‌ای تقویت همکاری های سیاسی، اقتصادی و نظامی میان کشورهایشان را به عنوان بهترین فرصت برای مهار تلاش های واشنگتن به منظور باقی ماندن در جایگاه تنها ابر قدرت جهان قلمداد می‌کنند. از نگاه آنها یکی از راه حل‌های پیش روی امریکا، تنظیم دوباره تعهدات واشنگتن در قبال مرز‌های دور دست مانند اوکراین و تایوان به همراه به کارگیری دیپلماسی است و آنها از طریق بحران سازی سعی در خنثی سازی این تلاش ها دارند.

در همین زمینه روزنامه نیویورک تایمز با انتشار یادداشتی با عنوان «پوتین و شی جبهه‌ای متحد را در میان تنش‌های فزاینده با ایالات متحده به نمایش می‌گذارند» به قلم آنتون ترایانفسکی و استیون لی مایرز به بررسی این مسئله پرداخته است.

اتحاد علیه فشارهای فزاینده غرب

بر اساس گزارش روزنامه نیویورک تایمز، ملاقات اخیر شی و پوتین، اعلام نوعی اتحاد غیررسمی در برابر درگیری‌های فزاینده‌شان با غرب است. در واقع اگر بایدن اجلاس اتحاد دموکراسی‌ها را به راه می‌اندازد، روسیه و چین هم با برقراری چنین ملاقات‌هایی تاکید می‌کنند که همدیگر را دارند.

شی که با تحریم دیپلماتیک المپیک زمستانی چین توسط بایدن و برخی متحدانش روبرو شده، در این دیدار از پوتین قول حضور در این مسابقات را گرفته است. شی در این دیدار به پوتین پیشنهاد کرده برای «حفاظت مؤثرتر از منافع امنیتی هر دو طرف» با یکدیگر همکاری داشته باشند. در واقع این دیدار هم نمایش هم‌بستگی دو حاکم مستبد بود که در تقابل با فشار فزاینده غرب می‌جنگند و هم پیش‌‌پرده نوع روابطی که علاقه دارند در آینده از آن پرده‌برداری کنند: مشارکتی سودمند و بسیار نزدیک.

فراتر از یک ائتلاف رسمی

با این حال هنوز اختلافات عمده‌ای میان آن‌ها وجود دارد: از موضوع کوچکی چون چوب‌بری در سیبری تا دسته‌ای از مناقشات تاریخی. اما در زمینه تجارت، امنیت و ژئوپلیتیک آنها به طور فزاینده ای در یک زمین قرار دارند و با تشدید تقابل هر دو کشور با ایالات متحده، آن‌ها به دنبال تشکیل بلوکی هستند که تلاش می‌کند نفوذ آمریکا را تحت تأثیر قرار دهد.

دو کشور در یک ائتلاف رسمی قرار ندارند. اما به گفته یکی از دستیاران کرملین، یوری وی. اوشاکوف، طی این دیدار شی به پوتین گفته که «از نظر نزدیکی و اثربخشی، این رابطه حتی از یک اتحاد فراتر می رود».

عامل مهم در رابطه چین و روسیه

به گفته اوشاکوف، این دو رهبر درباره ایجاد یک «زیرساخت مالی مستقل» برای کاهش اتکای آن‌ها به بانک‌های غربی و آسیب پذیری آن‌ها در برابر اقدامات تنبیهی غرب بحث کردند. آن‌ها به دنبال یک نشست سه جانبه احتمالی با هند نیز هستند که شاهدی بر جاه‌طلبی‌های ژئوپلیتیک گسترده‌تر آنهاست.

به اعتقاد تحلیل‌گران، یک عامل مهم در روابط روسیه و چین، رابطه شخصی بین پوتین و شی است؛ هر دو مردانی هستند که در اواخر دهه 60  خود زندگی می‌کنند و کنترل خود را بر نظام‌های سیاسی کشورهای خود را تثبیت کرده‌اند.

شی پوتین را «دوست قدیمی» خود خطاب کرد، و رئیس‌جمهور روسیه هم‌تای چینی خود را «دوست عزیز» و «دوست محترم» خود خواند.

اولویت های متفاوت

با این حال، شی و پوتین با اولویت‌های کوتاه مدت بسیار متفاوت به جلسه چهارشنبه آمدند. برای شی، این دیدار فرصتی برای منحرف کردن انتقادات فزاینده در مورد اقدامات چین در سرکوب جنبش دموکراسی‌خواه در هنگ‌کنگ، تهدید تایوان و سرکوب گروه‌های اقلیت مسلمان در غرب چین، و برخی مسائل کم‌اهمیت‌تر بود.

او امیدوار است نشان دهد که چین از نظر دیپلماتیک منزوی نشده است، به ویژه در آستانه بازی‌های المپیک زمستانی، که قصد دارند از این طریق جایگاه جهانی چین را به نمایش بگذارند و نه تیره شدن روابط این کشور با بیش‌تر کشورهای جهان.

برای پوتین، این دیدار در یک لحظه پر خطر و در آستانه نفوذ غرب در اوکراین انجام شد. مقامات غربی از تحرکات نیروهای روسیه در نزدیکی مرز اوکراین نگران هستند و تصور می‌کنند روسیه حتی با وجود تهدیدات دیپلماتیک اقدام به حمله کند.

پاسخی به «اجلاس سران برای دموکراسی» 

به نظر می‌رسد که جبهه متحد رهبران دو کشور در این نشست، پاسخی به «اجلاس سران برای دموکراسی» که هفته گذشته آقای بایدن میزبانی آن را بر عهده داشت -و به عنوان تلاشی برای ایجاد سنگری در برابر دولت‌های استبدادی مانند دولت‌های روسیه و چین تبلیغ شد- تلقی می شود. 

شی در این دیدار گفته «برخی از نیروهای بین‌المللی تحت عنوان «دموکراسی» و «حقوق بشر» در امور داخلی چین و روسیه دخالت می‌کنند. این که آیا یک کشور دموکراتیک است و چگونه می توان دموکراسی را بهتر تحقق بخشید، فقط توسط مردم آن کشور قابل قضاوت است.

تعمیق روابط از زمین تا آسمان

در سال های اخیر دو کشور روابط با یکدیگر را تعمیق بخشیده اند؛ روابطی که برای دهه ها مملو از سوء ظن بوده و در سال 1969 به درگیری مرزی در نزدیکی خاباروفسک منجر شد.

زمانی که روسیه به دنبال الحاق شبه جزیره کریمه اوکراین در سال 2014 با تحریم‌های غرب مواجه شد، پوتین برای کاستن از ضربات این ماجرا، به چین روی آورد و تجارت میان دو طرف را افزایش داد.

در همان سال، افکار عمومی روسیه نسبت به چین به شدت بهبود یافت. بر اساس نظرسنجی مرکز لوادا، اکنون 70 درصد از روس ها نگرش مثبتی نسبت به چین دارند -و این بسیار بهتر از دیدگاه آنها نسبت به ایالات متحده، اتحادیه اروپا و یا اوکراین است.

همچنین نظامیان هر دو کشور تمرینات و حتی عملیات مشترک از جمله در هوا و برای اولین بار در ماه اکتبر، گشت زنی دریایی در اقیانوس آرام را افزایش داده اند. آنها همچنین متعهد شده اند که در فضا هم فعالیت های مشترکی داشته باشند.

محدودیت های جبهه متحد

با این حال، این جبهه متحد محدودیت هایی دارد. به عنوان مثال، چین هرگز الحاق کریمه را به رسمیت نشناخته است و روسیه نیز در مورد ادعاهای گسترده  در دریای چین جنوبی در کنار چین قرار نمی گیرد. آنها همچنین از انعقاد یک پیمان رسمی ائتلافی خودداری کرده اند و ترجیح می دهند توانایی خود را برای عمل مستقل و انعطاف پذیر حفظ کنند.

سرگئی رادچنکو، استاد دانشکده جان هاپکینز که به طور جدی مسائل مربوط به این موضوع را پیگیری می‌کند، گفت: «من تصور نمی‌کنم که آنها هنوز به نقطه‌ای رسیده باشند که پکن از هرگونه اقدام ماجراجویانه در اوکراین حمایت کند، و همچنین اگر چینی‌ها تصمیم به حمله به تایوان بگیرند، روسیه مشتاقانه در کنار چین قرار بگیرد. به نظر من هر کدام از آنها در این قضایا درجه‌ای از بی‌طرفی محتاطانه را نسبت به دیگری در پیش بگیرند».