لحظات «سخت» و «خسته‌کننده» مذاکرات وین

به گفته منابع، همه طرف‌ها اتفاق نظر دارند که مذاکرات در مسیری درست قرار گرفته و در ارتباط با کلیت برخی ایده‌ها از جمله اصل راستی‌آزمایی و ارائه تضمین‌ها، تفاهم کلی وجود دارد. اما هنوز موارد اختلافی مهمی باقی مانده است که حل و فصل آن‌ها نیازمند بحث و بررسی بیشتر و اتخاذ تصمیمات سیاسی است.

یک متن با ۳ضمیمه روی میز مذاکرات

همانطور که اکوایران پیش‌تر گزارش داد منابع آگاه از جریان مذاکرات وین می‌گویند که در حال حاضر مجموعا ۴ متن (یک پیش‌نویس اصلی با ۳ ضمیمه) در دست بررسی و مذاکره قرار دارد. 

متن تصمیم (Decision): این متن که دربرگیرنده کلیات توافقات انجام‌گرفته خواهد بود، در کارگروه سوم موسوم به «کارگروه تمهیدات (ترتیبات) اجرایی» در حال نگارش است و سه ضمیمه دارد؛

- ضمیمه نخست، مربوط به رفع تحریم‌هاست و جزئیات تعهدات رفع تحریمی آمریکا علیه ایران را تشریح می‌کند. این پیش‌نویس در کارگروه رفع تحریم در دست نگارش است.

- ضمیمه دوم، مربوط به تعهدات هسته‌ای است که اقدامات جمهوری اسلامی ایران برای توقف گام‌های جبرانی را تشریح می‌کند. کارگروه هسته‌ای مسئولیت نگارش این پیش‌نویس را بر عهده دارد.

- ضمیمه سوم، نحوه پیاده‌سازی اقدامات طرفین و تمهیدات اجرایی توافقات انجام‌شده را شامل می‌شود. این ضمیمه نیز در کارگروه تمهیدات اجرایی در حال نگارش و تکمیل است.

۴ موضوع کلیدی

روزنامه انگلیسی گاردین روز دوشنبه در گزارشی (شمارش معکوس پایان مذاکرات وین)،  نوشت با نزدیک شدن به فرصت نهایی مذاکرات وین، هم‌چنان ۴ موضوع کلیدی مورد اختلاف (شامل: طبقه‌بندی تحریم‌ها، راستی آزمایی رفع تحریم‌ها، تضمین‌ عدم خروج مجدد آمریکا از توافق، و پیشرفت دانش هسته‌ای ایران) وجود دارد که باید برطرف شوند.

بزرگترین اختلاف باقیمانده

یک روز بعد لارنس نورمن خبرنگار روزنامه آمریکایی وال‌استریت‌ژورنال در آخرین گزارش خود (بزرگترین اختلاف باقیمانده در مذاکرات وین) یکی از این ۴ مورد –ارائه تضمین- را به عنوان بزرگترین موضوع باقیمانده برجسته کرده و با اذعان به پیشرفت‌های صورت گرفته مدعی است که «دولت بایدن به دیپلمات‌های تهران گفته است که نمی‌تواند یکی از محکم‌ترین خواسته‌های آنها مبنی بر تعهد قانونی در راستای عدم خروج مجدد آمریکا از توافق هسته‌ای را تأمین کند».

و اما آخرین گزارش‌ها از وین حاکی از ورود مذاکرات به فاز خسته‌کننده و طولانی پیش‌نویس شده است و به نظر می رسد که مذاکره کنندگان برای مدت بیشتری از آنچه پیشتر پیش‌بینی می‌شد با هم رایزنی خواهند کرد.

لارا روزن خبرنگار آمریکایی که مذاکرات هسته‌ای وین را دنبال می‌کند در پیج ساب‌استک خود گزارش داد که منابع مطلع در این زمینه گفتند، مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای ایران وارد مرحله «خسته‌کننده» اما «ضروری» نوشتن موضوعات مورد توافق اصولی شده است، اما شکاف‌ها در زمینه‌های حیاتی همچنان باقی است.

انریکه مورا، هماهنگ کننده اتحادیه اروپا یکشنبه (16 ژانویه) در توییتر نوشت: «موفقیت مذاکرات وین...هنوز نامشخص است، [که] در چنین مذاکره پیچیده ای منطقی است. اما به‌عنوان هماهنگ‌کننده، نمی‌توانم تعهد هیئت‌ها را به موفقیت ستایش نکنم».

یک منبع نزدیک به مذاکرات که نخواست نامش فاش شود روز جمعه به خبرنگاران گفت: «اکنون ما در مرحله ای از مذاکرات هستیم که اساساً مسائل دشوار را بررسی می کنیم و اینکه چگونه می توانیم آن را به کلمات در سند ترجمه کنیم. بنابراین، این احتمالاً سخت‌ترین، خسته‌کننده‌ترین و طولانی‌ترین بخش مذاکره است. اگرچه باید در مورد نحوه قرار دادن چیزی به توافق برسید که اصل آن قبلاً توافق شده است، اما جزئیات مهم هستند.»

پیشرفت در زمینه لغو تحریم‌ها

وی افزود: «در مورد لغو تحریم‌ها، ما بسیاری از نقص ها را رفع کرده ایم. اما همچنان با مسائل دشواری دست و پنجه نرم می کنیم. در مورد گام‌های هسته ای هم همینطور. و اکنون ما به طور فزاینده‌ای روی ضمیمه سوم کار می‌کنیم، که در مورد پیاده‌سازی و توالی اقدامات است.»

او ادامه داد: «ما در حال حاضر واقعاً در حال وارد شدن به جزئیات نابسامانی هستیم. این خسته‌کننده‌ترین و سخت‌ترین بخش مذاکره است، اما برای رسیدن به هدفمان کاملاً ضروری است.»

آمریکا به لحظه تصمیم نزدیک می‌شود

 گزارش وضعیت مذاکرات وین در حالی منتشر می شود که ایالات متحده به یک نقطه تصمیم گیری داخلی در مورد اینکه آیا به زعم کاخ سفید این پیمان احیا شدنی است یا خیر، نزدیک می شود.

به نظر می‌رسید که چندین دیپلمات تلویحاً این موضوع را مطرح می‌کنند که در حالی که پیشرفت در احیای این پیمان طولانی بود، با توجه به پیشرفت‌های رو به جلو، کار مداوم همه هیئت‌ها و فقدان گزینه‌های بهتر، شایسته است که زمان بیشتری به آن داده شود.

 روزن قبلاً گزارش داده بود که دولت بایدن یک ضرب الاجل داخلی تا پایان ماه برای تعیین اینکه آیا توافق دوباره امکان احیا دارد یا خیر، تعیین کرده‌است.

جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی ایالات متحده، یکشنبه (16 ژانویه) به شبکه سی‌بی‌اس در برنامه Face the Nation  مدعی شد: «ما مصمم هستیم که از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای جلوگیری کنیم. ما معتقدیم که دیپلماسی بهترین راه برای انجام این کار است. اما همانطور که وزیر امور خارجه گفته است، زمان کم است.

علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران گفت: با توجه به اینکه پیشرفت هایی حاصل شده است، ایرانی ها عمل گرایی نشان داده اند و فقدان گزینه های جایگزین بهتر، ایالات متحده نباید خود را در یک ضرب الاجل مصنوعی برای تلاش برای احیای توافق قرار دهد.

واعظ در مصاحبه ای در 17 ژانویه گفت: «حتی اگر جزئیات لغو تحریم ها به طور کامل نهایی شود، فکر نمی کنم از نظر فیزیکی بتوان همه شکاف ها را تا پایان ماه پر کرد».

واعظ ادامه داد: «آنچه من می‌شنوم این است که به طور کلی، ارزیابی آمریکا این است که ایرانی‌ها بسیار عمل‌گراتر هستند. مسئله این است که در زمینه های کلیدی اختلافی، پیشرفت هنوز اندک و بسیار کند است». او گفت: «برخی از پرانتزها بسته شده است و پیشرفت تا به امروز را بیشتر در زمینه مسائل جانبی توصیف کرد. اما در مسائل کلیدی - دامنه لغو تحریم‌ها، تضمین‌ها، ترتیب و همه این مسائل - هنوز [هنوز] نتوانسته‌اند شکاف‌ها را پر کنند».

پلن B فاجعه‌بار است

روزن می افزاید: اما علیرغم مدت زمانی که ممکن است برای مذاکره برای بازگرداندن قرارداد طول بکشد، گزینه‌های جایگزین بسیار پرخطر، و بطور بالقوه فاجعه‌بار هستند و هیچ مزیت ماندگار خاصی ندارند.

گزارش جدید گروه بحران، (آخرین بزنگاه «احیای برجام»؛ یا حالا، یا هرگز!)، که نویسنده اصلی آن علی واعظ است، استدلال می کند: «درک واقع بینانه از هزینه های مربوط به گزینه های طرح B، پیگیری برنامه A – بازگرداندن برجام – را به یک ضرورت استراتژیک برای همه طرف ها تبدیل می کند». 

این گزارش می‌نویسد: توسل به نیروی نظامی می تواند بدترین جهان را خلق کند. حمله به برنامه هسته ای گسترده، قوی و به لحاظ جغرافیایی پراکنده ایران هزینه های اساسی و خطرات شدید با منافع نامشخص را در پی خواهد داشت. ایران مطمئناً مستقیماً انتقام خواهد گرفت، همانطور که در پاسخ به ترور [شهید] سلیمانی توسط آمریکا در سال 2020 انجام داد.

به گفته ژنرال کنت مک کنزی، رئیس ستاد فرماندهی مرکزی ایالات متحده مسئول عملیات نظامی در خاورمیانه و جنوب آسیا، «ایران ظرفیت بالایی برای انتقام‌جویی دارد. ظرفیت استراتژیک ایران اکنون بسیار زیاد است. آنها با هم تطابق دارند... در تئاتر - توانایی غلبه کردن».

گروه بحران بر این باور است که «توسل به زور می‌تواند از طرق دیگر نیز علیه واشنگتن عمل کند. متحدان خاورمیانه‌ای تهران احتمالا وارد این معارضه خواهند شد و به طور بالقوه به اسرائیل ضربه می‌زنند و تلاش می‌کنند ایالات متحده را از عراق و سوریه بیرون برانند و خطر تشدید تنش ویرانگر در سطح منطقه افزایش می یابد».

این گزارش می‌افزاید: «تاخیر هسته‌ای ایران به وضوح خطراتی را به همراه خواهد داشت، اما حملات پیشگیرانه نیز همینگونه است، و حتی می‌تواند تشدید گسترده‌تری را برانگیزد».

سالیوان از کاخ سفید روز یکشنبه گفت که اکنون ایالات متحده با گزینه های بدی روبرو شده است زیرا رئیس جمهور سابق از توافق هسته‌ای ایران خارج شد و آن را با هیچ جایگزین کرد. سالیوان به سی‌بی‌اس گفت: «دلیل اینکه ما در شرایط فعلی قرار داریم این است که دولت قبلی از توافق هسته‌ای ایران خارج شد و ما هزینه آن اشتباه فاجعه‌بار را می‌پردازیم».

احیای امید دیپلمات‌ها

روسیه و اتحادیه اروپا در عین حال ابراز اطمینان کردند که مذاکرات بر سر احیای توافق موفق خواهد شد. سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه در 10 ژانویه در ژنو به خبرنگاران گفت: «مذاکرات وین سرعت گرفته است. ما معتقدیم که شانس دستیابی به راه حل افزایش یافته است. این یک چیز مثبت است. همه طرف ها آمادگی خود را برای حل مشکلات باقی مانده نشان می دهند.

وی ادامه داد: «طرح‌های مختلفی برای رسیدن به بازیابی توافق هسته‌ای ایران به شکل اولیه‌اش امکان‌پذیر است، از جمله رویکرد گام به گام مبتنی بر عمل متقابل». وی با رد صحبت در مورد توافق موقت افزود: مایلم تاکید کنم که گام‌های میانی احتمالی جایگزین توافق اساسی نمی‌شود که باید به طور کامل بازیابی شود.

جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در نشست غیررسمی وزرای خارجه اتحادیه اروپا در برست، فرانسه، جمعه (14 ژانویه) به خبرنگاران گفت: «جو از کریسمس بهبود یافته است. من قبل از آن بدبین بودم اما اکنون فکر می کنم می توانیم به توافق برسیم». وی ادامه داد: «در چند هفته آینده، امیدوارم بتوانم شما را از نتایج نهایی یک معامله مطلع کنم. امیدوارم بتوانیم توافق را تضمین کنیم.»

«خوش‌بینی اغراق‌شده» به مثابه تاکتیک خرید زمان

روزن مدعی است، ابراز خوش بینی در مورد چشم اندازهای احیای توافق در کوتاه مدت ممکن است توسط برخی به عنوان تاکتیکی برای خرید زمان بیشتر، اغراق آمیز بیان شود.

تریتا پارسی، تحلیلگر ایران به من گفت: «پیامی که من دریافت کردم این است که خوش بینی اغراق شده است».

در همین حال، فرانسه، مانند واشنگتن، گفت که مذاکرات نیاز به پیشرفت سریع‌تری دارد. ژان ایو لودریان، وزیر امور خارجه فرانسه روز جمعه به خبرنگاران در برست گفت: «این مذاکرات بسیار کند پیش می‌رود. انتخاب این است که خیلی سریع به توافق برجام بازگردیم یا یک بحران جدید اشاعه با ایران.»

او مدعی شد: «امروز هشدار می‌دهم، زیرا همه چیز برای رسیدن به نتیجه بسیار کند پیش می‌رود و اگر به همین منوال ادامه پیدا کند، چیزی برای مذاکره باقی نمی‌ماند.»