طرح اردوغان برای تغییر بازی خاورمیانه!

تغییر در بازی امنیتی منطقه

اکوایران در این باره نوشت: سفر دو روزه اردوغان رئیس جمهور ترکیه به ریاض به احتمال زیاد روابط دوجانبه را تقویت خواهد کرد، اما مهمتر از آن این است که می‌تواند وضعیت امنیتی کل منطقه را -از ایران تا جنگ یمن- تغییر دهد.

به ندرت پیش می‌آید که سفر یک رئیس دولت،  باعث حبس نفس کل منطقه شود. با این حال، سفر دو روزه رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه به عربستان سعودی، نه تنها این پتانسیل را دارد که روابط بین دو کشور را احیا کند، بلکه می‌تواند یک تغییر بازی برای کل منطقه باشد.

قتلی که همه چیز را به هم ریخت

پس از دیدار اردوغان با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، خبرگزاری دولتی عربستان سعودی روز جمعه گزارش داد که هر دو طرف درباره راه‌های گسترش همکاری «در تمام زمینه‌ها» گفتگو کرده‌اند. روابط دوجانبه ترکیه و عربستان سعودی پس از قتل جمال خاشقجی منتقد آمریکایی-سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول در سال 2018 به سردی گرائیده بود. اگرچه اردوغان هرگز مستقیماً محمد بن سلمان را متهم نکرد، اما گفته بود که این قتل به دستور «بالاترین سطوح دولت سعودی» بوده است. با این حال عربستان سعودی این اتهامات را رد کرده است.

در پی این قتل، مقامات ترکیه فایل‌های صوتی مربوط به این قتل را منتشر و به روابط دوجانبه ترکیه و عربستان ضربه دیگری وارد شد. به همین ترتیب آمریکا و دیگر کشورهای غربی نیز از این کشور نفت خیز فاصله گرفتند. اما به نظر می رسد که به‌تدریج روابط بین ریاض و جامعه بین‌المللی - که اخیراً به واسطه جنگ در اوکراین نیاز به نفت عربستان را بیش از پیش احساس می‌کند- بهبود یافته است.

در تلاش برای بهبود روابط

پیش از سفر اردوغان، آنکارا اقدامات زیادی برای بهبود روابط با همتای پر قدرت مسلمان خود انجام داده است. از جمله این‌که برای اولین بار، انتقادات خود را در مورد قتل جمال خاشقجی کاهش داد. به نوبه خود، واردات عربستان سعودی از ترکیه در دو ماه اول سال 2022 به میزان 2.8 درصد افزایش یافت. در سال قبل، واردات از ترکیه با 62.3 درصد کاهش به 3.32 میلیارد ریال سعودی (معادل 886 میلیون دلار، 844 میلیون یورو) رسید.

به‌عنوان گام بعدی آشتی‌جویانه، ترکیه در ماه آوریل پرونده محاکمه 26 مظنون سعودی که با پرونده خاشقجی مرتبط بودند را -علی‌رغم انتقادهای گسترده از سوی گروه‌های حقوق‌بشر و نامزد خاشقجی-  از آنکارا به ریاض منتقل کرد.

بازسازی وجهه بن‌سلمان

برای ترکیه، نزدیکی به عربستان سعودی –بالاخص به دلایل اقتصادی- از اهمیت بالایی برخوردار است. در حال حاضر اوضاع سیاسی و اقتصادی در ترکیه متشنج است. سباستین سونز، کارشناس اندیشکده کارپو مستقر در آلمان، به دویچه وله گفت: «عربستان سعودی بازار مهمی است، از یک سو به عنوان خریدار محصولات ترکیه و هم‌چنین به عنوان یک سرمایه‌گذار بالقوه».

به گفته او: «این دیدار به ویژه برای شهرت محمد بن سلمان مهم است. سعودی‌ها امیدوارند این دیدار اعتبار بن‌سلمان را احیا کرده و این سفر را به عنوان نوعی پوزش‌طلبی ترکیه تلقی می‌کنند. تصور آن‌ها بر این است که این سفر برای ریاض به عنوان تقویت نقش رهبری عربستان و نقش رهبری شخصی بن سلمان در منطقه جلوه داده شود».

این دیدگاه توسط هانی نقشبندی، تحلیلگر سیاسی و روزنامه نگار سعودی نیز تائید می‌شود: «این سفر یک سفر عادی یک رئیس دولت نیست، بلکه بیش‌تر یک ژست نمادین است که با افزایش حجم تجارت، گردشگری و روابط اقتصادی همراه خواهد بود».

او علاوه بر این مسئله، نوعی «میل مشابه متناظر برای آشتی در کل منطقه» را مشاهده می‌کند.

بهبود روابط در سراسر منطقه

پروفسور سمیر سلها، متخصص مسائل ترکیه و منطقه در دانشگاه کوجالی ترکیه، به دویچه‌وله متذکر شد که آنکارا هم‌چنین برای بهبود روابط با امارات متحده عربی، اسرائیل، قطر و مصر تلاش کرده است.

سفر اردوغان به امارات متحده عربی در فوریه سال جاری منجر به قراردادهایی به ارزش 4.9 میلیارد دلاری (4.6 میلیارد یورو) شد که برای کمک به تثبیت لیر ترکیه و همچنین طرح ایجاد صندوق 10 میلیون دلاری برای سرمایه گذاری در اقتصاد ترکیه منجر شد.

در ماه مارس، آنکارا به گرمی از اسحاق هرتزوگ، رئیس‌جمهور اسرائیل استقبال کرد و ترکیه روابط خوبی نیز با قطر دارد. روابط با مصر نیز مستحکم است و در واقع تصور می‌شود که نقش مهمی در نزدیکی ترکیه و عربستان سعودی داشته است. سونز به دویچه‌وله گفت: «بنابراین ما شاهد نوعی همکاری سه طرفه در زمینه مشارکت اقتصادی و هم‌چنین در رابطه با منافع امنیتی در قبال ایران هستیم».

رویای رهبری منطقه

از آن‌جایی که عربستان سعودی هم‌چنان درگیر یک جنگ نیابتی با ایران در یمن است، ریاض ممکن است امیدوار باشد که روابط طولانی مدت ترکیه با تهران بتواند برای پایان دادن به این جنگ حیاتی باشد.

به عقیده سونز: «از یک سو باید به ایران از نظر تاکتیکی برخورد کرد تا راه حلی ممکن با حوثی‌ها در یمن پیدا شود. از سوی دیگر، ایران هم‌چنان به عنوان یک رقیب مشترک عمل می‌کند».

به گفته سونز: «تشکیل محوری ضدایرانی همراه با ترکیه، اسرائیل و مصر بخشی از استراتژی سیاست خارجی محمد بن سلمان برای بازگرداندن خود و عربستان سعودی به نقش رهبری در منطقه است».

نقشه روابط در خاورمیانه آینده

با توجه به اکثریت اهل سنت در ترکیه و عربستان سعودی و اکثریت شیعیان در ایران، برخی از تحلیل‌گران روابط دوجانبه نزدیک‌تر جدید را حاکی از تشکیل یک اتحاد جدید سنی در منطقه می‌دانند.

اما نقشبندی معتقد است که این اسلام سنی نیست که اساس اتحادهای جدید در منطقه خواهد بود، بلکه «حل‌وفصل اختلافات سیاسی» اساس این مسئله خواهد بود.

سونز موافق است که روابط بین آنکارا و ریاض «به ماهیت تاکتیکی خود ادامه خواهد داد». به باور او: «بی‌اعتمادی هر دو طرف، به ویژه در طرف سعودی، همچنان بسیار بالاست».