پایان یک ایدئولوژی دیگر

این ایدئولوژی که با قرائت­‌های مختلف از مبارزه با امپریالیسم از اواخر قرن نوزدهم آغاز شد؛ هم‌اکنون فقط در سه کشور تبلور دارد (کوبا، بلاروس، کره‌شمالی). چینی‌­ها در دهه۱۹۶۰ متوجه شدند که سخنرانی­‌های آتشین در مجامعِ جهان‌سومی و غیرمتعهدها، سطح فقر و محرومیت مردم چین را نمی­‌کاهد؛ بلکه باید از طریقِ کار و رقابت، با منظومۀ جهانی تعامل کنند تا "سهم اقتصادی و در نتیجه سیاسی" به‌دست آورند.

چینی‌­ها با توانِ مالی و مازادی (Surplus) که جمع کردند، ثروتمند و مدرن شدند و درعین‌حال، کنفوسیوسی ماندند تا آنجا که در سه دهه، ۵۰۰مرکز آموزشِ کنفوسیوس در جهان تأسیس کردند و تنها در آمریکا، ده‌هزار نفر استادِ چینی، زبان چینی تدریس می‌­کنند.

این تحولاتِ امروزی از زمانِ خود مائو و با مدیریتِ تئوریک و سیاسی چوئن لای طی سال‌های ۱۹۶۸ تا ۱۹۷۶ آغاز شد. به‌عبارتی، برای مبارزه با فقر در داخل و کسب سهم قدرت سیاسی در منظومۀ جهانی، خودِ رفیق مائو قبول کرد مائوزدایی شود؛ ولی با پیچیدگی­‌های روانی و فرهنگی چینی‌­ها، خود را خیلی آلوده نکرد و مسئولیت تغییر را به نفر دوم هرمِ قدرت یعنی چوئن لای تفویض کرد.

چین از زمان انقلاب (۱۹۴۹) تا ۱۹۷۰ که وارد نظام جهانی شد، شش معاهده امضا کرده بود. اما از ۱۹۷۰ تا ۲۰۱۹ برای پیشرفت و توسعه خود، ۲۶۸ معاهده امضا کرده و از طریقِ چندجانبه‌گرایی به قدرت و ثروت رسیده است.

۳۰درصد گازهای گلخانه‌ای در جهان ناشی از فعالیتِ صنایع سنگین است. دولت‌های سوئد و هند با همکاری داووس گروهی را برای به صفر رساندن انتشار کَربن تشکیل داده­‌اند که بعد از حدود یکسال، ۲۳ دولت و شرکت در آن عضویت دارند و از دستاوردهای فن­‌آوری و مدیریتی یکدیگر می­‌آموزند.

ایرباس بعنوان یک تولیدکننده اروپایی با حدود ۱۲هزار عرضه‌کننده قطعات (Supply chains) همکاری می‌­کند. نکتۀ بسیار حائزاهمیت در این رابطه اینست که ۴۰درصد از این عرضه‌کنندگان غیرغربی هستند. قاعدتا غرور غربی- اروپایی در صنعت و سیاست نباید اجازه می‌­داد که چنین تعاملی با عرضه­‌کنندگان جهان سومی تحقق پیدا کند؛ اما عرضه­‌کنندگان قطعات ایرباس در اثر تعامل و یادگیری و بهبود کیفیت تا آنجا پیش رفته‌­اند که از ۳۵کشور تأمین‌کننده قطعات، ۲۴کشور از آسیا و آمریکای لاتین هستند. در حدی فرصت همکاری و تعامل در جهان افزایش یافته که در مجموع، ایرباس ۸۰درصد از قطعاتِ موردنیاز خود را از طریق برون‌سپاری (Outsourcing) تهیه می‌­کند.

ویتنام کشوری است که بخوبی در دهه۱۹۹۰ این واقعیت جهانی را تشخیص داد، غرور بی­جای خود را کنار گذاشت، وارد عرصۀ دادوستدِ جهانی شد، رقابت کرد و هم‌اکنون شرکت‌های بزرگی مانند سامسونگ، مایکروسافت، نوکیا، تویوتا و هوندا این کشور را مهم­ترین پایگاه تولیدی خود قرار داده‌­اند. در فرآیند تولید این شرکت‌ها، بومی‌ها بسیار می‌آموزند. طی ده سال از ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۷، ویتنام ۳۰۰میلیارد دلار سرمایه ‌گذاری خارجی جذب کرد.

آیا ویتنام برای تولید ثروت و بهره­‌برداری از مازاد، انتخاب دیگری جز ورود در صحنه رقابت جهانی داشت؟ آیا ویتنامی­‌ها می­‌توانستند در سال۲۰۲۰ با همان منطقِ سال۱۲۰۰ زندگی کنند که هر خانواده­‌ای از چندکیلومتری منزل خود خارج نمی­‌شد و صرفا با قدری تولید کشاورزی بقا داشت؟ آیا ویتنام می‌توانست درگیری تاریخی خود را با چین، ژاپن، کره، آمریکا و فرانسه ادامه دهد؟

ویتنام سال۱۹۹۶ تقاضای عضویت در سازمانِ تجارت جهانی (WTO) داد و سال۲۰۰۷ پس از ۱۱سال عضو شد. شاید برای تبیین بحثِ منسوخ شدنِ اندیشۀ مبارزه با جهان، آنچه در آن ۱۱سال اتفاق افتاد، بسیار حائز اهمیت باشد. مسئولان و دانشگاهیان ویتنام که این نویسنده فرصت گفت‌وگوی با آنها را داشته، مکرر بیان می­‌داشتند که اقتصاد و نظامِ تصمیم‌سازی ویتنام چندین گرفتاری جدی داشت: فساد، خویشاوندسالاری، ناکارآمدی و هدر دادن منابع تولید.

در طول ۱۱سال مذاکرۀ WTO با ویتنام، مقامات این کشور باید به ۱۵۰۰ سئوال حقوقی، نهادی، ساختاری، مالی و تصمیم­‌سازی در ویتنام پاسخ می­‌دادند. هرچند مشکلات اقتصادی فوق با درصدی در عموم نظام‌­های اقتصادی وجود دارد؛ اما به اذعان مقامات و دانشگاهیان ویتنامی، ورود در اقتصاد جهانی و تعامل مستقیم با صدها شرکت و تولیدکننده بزرگ، باعث دو تحولِ عمده در این کشور شد: شفافیت مالی و رقابت شدید تولیدکننده داخلی با خارجی.

با بهبود وضع اقتصادی و علاقمندی شهروندان به کار و فعالیت و فرهنگ و کشورشان در اثر ثبات اقتصادی، جریانِ مبارزه با امپریالیسم در حاکمیتِ ویتنام به‌تدریج جان باخت و گروه تعامل با جهان در عمل اثبات کرد که تعامل به ثبات اقتصادی و حتی سیاسی می­‌انجامد.

طی ۱۰سال، تولید ناخالص ویتنام از ۱۱۵میلیارد دلار به ۲۶۱میلیارد (۲۰۱۹) ارتقاء یافته است. کشوری که ۹۷میلیون نفر جمعیت و ۳۱۱۲۱۱کیلومترمربع مساحت دارد، تنها با آمریکا از اول ۲۰۲۰ تا اوت ۲۰۲۰، بالغ بر ۵۶میلیارد دلار تجارت داشته است (۴۹میلیارد صادرات به آمریکا و ۷میلیارد واردات از آمریکا).

در سمینارِ مجازی داووس، رؤسای دولت از پنج قاره جهان یک دغدغه مشترک داشتند: در منظومه جهانی به‌شدت بهم‌تنیده، چگونه می­‌توان بیشتر آموخت، رقابت کرد و مازاد و ثروت برای مردم تولید کرد؟

در این راستا، چرا این سه کشور (کوبا، بلاروس، کره‌شمالی) با بقیه متفاوت هستند؟ هرچند می­‌توان دلایل مختلفی را تبیین کرد؛ ولی کانونِ اصلی را شاید در ساختاری باید جستجو کرد که اِلیت‌­های اجرایی و فکری در آن زیست می­‌کنند.

حکمرانی در جهان امروز عمداً به موضوع "تصمیم‌سازی" برمی­‌گردد. کمااینکه سنگاپور با مشورت و تعامل، اقتصادی پویا ایجاد کرده است. اینکه چگونه و با کدام اطلاعات و در چه فضاهایی، تصمیم گرفته می­‌شود کلیدی است و ماهیتِ حکومت، حداقل درآسیا جنبه ثانوی دارد.

طبق بررسی اکونومیست، در سال۲۰۱۹ از میان ۱۶۷کشوری که مطالعه شده‌­اند، تنها ۲۲کشور دموکراسی پیشرفته قلمداد شدند. در مطالعه اکونومیست، بسیاری از کشورهای غربی هنوز نتوانسته‌اند نمره دموکراسی پیشرفته را اخذ کنند. اکثریت کشورهای جهان، اقتدارگرا محسوب می‌­شوند. اما آنچه که اقتدارگرایی بعضی کشورها را از دیگران متمایز می­‌کند، اقتدارگرایی فردی در مقامِ مقایسه با اقتدارگرایی سازمان‌یافته حزبی و تشکیلاتی است.

هنگامی که به کر‌ه‌شمالی یا کوبا یا بلاروس توجه می‌کنیم، تنها به یک فرد فکر می­‌کنیم؛ اما در اقتدارگرایی چینی، ویتنامی، سنگاپوری، اندونزیایی و ده‌ها کشور جهان‌سومی، به تشکیلاتِ گسترده‌ای برمی‌­خوریم که در آن دیالوگ­‌های درون‌حاکمیتی وجود دارد، گردشِ اطلاعاتِ جدید جریان دارد و فراکسیون‌­های درون‌حاکمیتی نه‌تنها رسمیت دارند؛ بلکه به درجه­‌ای از مصالح‌ملی می­‌اندیشند.

حرکت از اقتدارگرایی فردی به اقتدارگرایی بوروکراتیک و تشکیلاتی، خود گامی درجهتِ بهبود حکمرانی و تصمیم‌سازی­‌های بالنسبه معقول­‌تر است. برزیل، آرژانتین و مکزیک چنین مسیری را طی کرده­‌اند و وضع عمومی مدنی، اقتصادی و بین­‌المللی آنها نسبت به دهه۱۹۸۰ به مراتب بهتر است.

اروپا نیز دو قرن اقتدارگرایی فردی (Absolutism) را تجربه کرد که با انقلاب فرانسه در سال۱۷۸۹ به مرحله دیگری از حکمرانی و طرح تدریجی رقابت و تفکیک قوا روی آورد.

دموکراسی راه و روشی سخت و طولانی است و در آن، رقابتِ علنی و آزادِ تشکل­‌ها اعم از سیاسی، اقتصادی و مدنی وجود دارد. نمی‌شود به بام دموکراسی یک‌باره پرید؛ کمااینکه نمی‌شود اول طبقۀ پنجم یک ساختمان را ساخت. فونداسیون و دوام دموکراسی تابع ثبات اقتصادی و توزیع عادلانه منابع و فرصت‌ها است. رشد و ثبات اقتصادی هم بدون تعامل جهانی امکان‌پذیر نیست.

یادگیری و تمرین دمکراتیک از کار سازمان‌یافته جهانی در اقتصاد آغاز می شود. فقر تئوریک در میان الیت‌های سه کشور از شناخت منظومه جهانی، باعث شده تا در سعی و خطا و تکرار اشتباه‌ها، همچنان دور خود بچرخند. تجربه به‌خصوص کره‌شمالی نشان می‌دهد که جهل، حد و مرزی ندارد و زندگی و فکر خارج از مدارهای بین‌المللی، ذهن را اُکسیده می‌کند.   

چرا اقتدارگرایی فردی با منطق منظومه فعلی جهانی ما ناسازگار است؟ و چرا این سیستم نمی­‌تواند با جهان، تعامل و همکاری کند؟ چون مصالح، فرصت‌ها، مناسبات و تهدیدات متوجه یک تشکیلات نیست؛ بلکه متوجه یک گروهِ بسیار کوچک است (Oligarchy).

در این نوع حکمرانی، هر موضوعی با نسبت به جمع الیگارشیک محاسبه می­‌شود. کلیت یک جامعه و کشور در بهترین تخمین‌­ها در مراتب بعدی قرار می‌­گیرد. تعامل با جهان امروز به یک سیستم پیشرفته تصمیم‌­سازی در تمام عرصه‌­های بانکی، صنعتی، نرم­افزاری، آموزشی و بخش‌های خدمات مانند حمل‌ونقل و سوخت نیاز دارد. همچنین، تعاملِ این شبکه به روش‌­ها و رویه­‌های استاندارد و برنامه‌ریزی‌شده احتیاج دارد (Standard Operating Procedures).

آقای رئول کاسترو و اطرافیان او در کوبا نمی‌­توانند به صورت بسته، این شبکه را کنترل کنند؛ بلکه این شبکه در یک قالب کلان بین­‌المللی باید عمل کند. آقای الکساندر لوکاشنکو، رییس‌جمهور بلاروس که اخیرا برای بارِ ششم با ۸۰.۱درصد آرا انتخاب شد، پسر ده‌ساله‌ای دارد که با خود اسلحه حمل می‌کند. در سیستم مدیریتی او، اگر دانش‌آموزان زیاد پرسش داشته باشند، گزارش می‌شوند. فضای پروپاگندا، ترس و کنترل حتی در نام غذا هم دیده می‌شود: .Tankoburger.

شاید ریشه بحران این سه کشور، در فقر اندیشه و تعریف یک‌سویه از زندگی است. تعامل با منظومه جهانی، اندیشه‌ها را صیقل می‌دهد و خودخواهی رنگ می بازد. کارِ با جهان مسئولیت هم به دنبال می‌آورد. تحقق کارآمدی محلی نیست؛ بلکه جهانی است.

ابعاد زندگی و مدیریت امروز بسیار گسترده‌تر از سال ۱۲۰۰ یا ۱۳۰۰ میلادی است و چالش‌­هایی که انسان و جامعه امروزی با آن روبه‌روست، شاید در هیچ بعدی قابل مقایسه با آن دوران نباشد.

از منظر اندیشه­‌ای، احتمالا بتوان مطرح کرد که این بحث به ماهیت یک نظام سیاسی کمتر مربوط می‌­شود؛ بلکه اصل موضوع، "روش حکمرانی و نظام تصمیم‌­سازی" در یک کشور است. ویتنام دموکراسی را نپذیرفته است؛ ولی اطلاعات دقیق، گردش اطلاعات، انتخاب‌های متعدد در تصمیم‌­سازی، بحث‌وجدل پیرامون انتخاب‌های گوناگون و یادگیری از محیط بین­‌المللی را حداقل در مسایل اقتصادی پذیرفته است.

رهبران نهضت‌­های آزادی‌بخش آفریقا که به‌تدریج طی دهه۱۹۵۰ به قدرت رسیدند و استقلال سیاسی خود را از استعمارگران گرفتند؛ در عرض ۱۰-۱۵سال متوجه شدند که اقتصاد خود را نمی‌­توانند به صورت محلی و دور از مدارهای بین­‌المللی مدیریت کنند.

اصالتا و تحقیقا، کارآمدی اقتصادی در سایه تعاملات بین‌المللی قابلیت تحقق دارد. همانطوری که یکی از رؤسای دولت آفریقایی در سمینار مجازی داووس مطرح کرد، کشورهای آفریقایی طی نیم‌قرن اخیر، طبقه‌­ای از مدیران آگاه، تحصیل‌کرده، آشنا با چندین زبان، دنیادیده، از طبقه متوسط شهری، مسلط به اقتصاد و سیاست بین‌المللی تربیت کرده‌اند. وضع عمومی آفریقای امروز قابل‌مقایسه با دهه‌­های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ نیست.

درعین‌حال، به موازاتِ ظهور تدریجی سیستم‌­های اقتدارگرایی بوروکراتیک در جهان‌سوم و بعضا مهیا شدنِ آرام تحولات مدنی، وقایع مثبت دیگری هم به وقوع می‌پیوندند. چون ایدئولوژی عدم یادگیری و همکاری با منظومه جهانی فرصت مقایسه کردن ندارد و بعنوان مثال، چگونه کارخانه زیمنس یا پاناسونیک با سیستم و الگوریتم مدیریت می‌شوند، تصمیم‌­سازی را نه با ارقام بلکه با تخیلات انجام می­‌دهد.

این بحث را می‌توان به‌وضوح در تفاوت میان دیپلمات‌های کره‌جنوبی و کره‌شمالی دید. دیپلمات‌های کره‌جنوبی مسلط به عموم مهارت‌­های بین‌المللی و با اعتمادبه‌نفس در جهان ظاهر می­‌شوند؛ ولی دیپلمات­‌های کره‌شمالی در میان خود معاشرت می‌­کنند و نگران تماس و معاشرت و تبادل و یادگیری از دیگران هستند. حتی لباس پوشیدن این دو گروه دیپلمات هم با هم متفاوت است. چون در کره‌شمالی، اندیشه و زندگی حالت دستوری دارد، لباس دیپلمات نیز اختیاری نیست و معمولا یک سایز بزرگ‌تر است.

تکامل اقتدارگرایی به تکامل جامعه و شهروندان نیز می‌انجامد. در اقتدارگرایی بوروکراتیک، کشور، مصالحِ کشور و آینده کشور به‌تدریج اهمیت پیدا می‌­کند و شهروند این تغییر را در سیاست‌ها و برنامه‌­ریز­ی‌ها و اقدامات حاکمیت مشاهده می­‌کند. از این زاویه است که ناسیونالیسم احساسی (محل تولد، غذا و محل تفریح) به ناسیونالیسم عقلی (مسئولیت، تلاش و آینده سرزمین) سوق پیدا می­‌کند.

ناسیونالیسم عقلی با سخنرانی و میزگرد تحقق پیدا نمی­‌کند؛ کمااینکه مردمِ جوامع بسته با نوعی انفعال و بی‌حسی روبه‌رو می‌­شوند. زنده بودن و نوآور بودن مردم کره‌جنوبی از این حیث با چندشخصیتی بودن و فیلم بازی کردن جامعه کره‌شمالی قابل‌مقایسه است.

تنها راه اثبات‌شده تولید ثروت به‌معنای توانایی و مازاد (Surplus)، ارتباط و یادگیری جهانی است. در این رابطه، متونِ بسیار غنی مربوط به مبادله (Trade)، ادله فراوان تاریخی عرضه می­‌کند. منابع قدرت و ثروت در جهانِ امروز بسیار متکثر شده‌اند و کشورهای کوچک و بزرگ فرصت دارند تا در این بازار متنوع و بزرگ، توانایی‌­های خود را به نمایش بگذارند.

بدون ثروت و مازاد نه فرهنگِ بومی حفظ می‌­شود و نه امنیت‌ملی تامین می­‌شود. ایدئولوژی عدم تعامل مجبور می­‌شود امنیت الیگارشی را بر تولید ثروت اولویت دهد. ثروت و مازاد، ثبات سیاسی نیز به همراه می­‌آورد. در مقابل، ایدئولوژی عدم تعامل، سیاست و زندگی را سینوسی و بی‌ثبات می‌­کند.

منبع: کانال تلگرامی نویسنده