گزینه مطلوب برای احیای برجام

توافق ایران و آمریکا برای تبادل زندانی ها!

 امروز از یک سو اصرار بر این است که دیپلماسی بهترین گزینه است در حالی که در سوی دیگر زمزمه هایی شنیده می شود مبنی بر این که برجام دیگر در دستور کار نیست.

رایزنی های برجامی از سپتامبر 2022 متوقف شده است؛ پس از آن دو گزاره ناآرامی ها در ایران و همچنین ادعای همکاری پهپادی ایران و روسیه در جنگ اوکراین؛ ادعایی که تهران شدیدا آن را رد کرده، موجب گشت تا تلاش ها برای احیای این توافق بیش از هر زمان دیگر به تعویق افتاده و در میانه هیاهو گم شود.

آگوست 2022 جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت که توافق نهایی برای احیای توافق هسته ای ایران آماده امضا است، با این همه اختلاف های پادمانی میان ایران و نهاد ناظر اتمی و ایران و غرب، بار دیگر مانع از احیای توافق شد.

ناظران مدعی اند که تهران در ماه های اخیر نشان داده که خواهان احیای توافق هسته ای است. به ادعای وبگاه ریسپانسیبل استیت‌کرفت که به موسسه کوئینسی وابسته است، ایران و ایالات متحده در باب جزئیات مرتبط با تبادل زندانی ها به توافق رسیده اند اما واشنگتن احتمالا از واکنش های احتمالی در داخل نگران است چرا که در جریان تعامل، آزادی زندانی ها منوط به پایان دادن به بلوکه شدن 7 میلیارد دلار از سرمایه های ایران در خارج است.

چالش دولت بایدن

بنا به گزارش اکوایران، در این میان بحث بندهای غروب تعریف شده در برجام نیز مطرح است. براساس مفاد برجام، شورای امنیت سازمان ملل قرار است در اکتبر 2024 محدودیت های اعمالی علیه برنامه موشکی و پهپادی ایران را بردارد؛ همزمان دولت بایدن باید بتواند کنگره را برای پایان دادن به بخشی از تحریم های تحمیلی علیه ایران قانع کند.

در چنین وضعیت پیچیده ای، دولت بایدن بیش از هر زمان دیگر سردرگم است. شاید توافق موقت بتواند به سان راهی میان بر جهت خروج واشنگتن از این وضعیت لحاظ شود. هرچند چنین گزاره ای با سیاست اخیر کابینه بایدن مبنی بر «بدون توافق بدون بحران» در ارتباط با ایران سازگار است، بالاخص این که دولت کنونی ایالات متحده به دنبال ان است تا جایی که امکان دارد به گزینه نظامی متوسل نشود.

سناریوهای حاشیه ساز

امروز ایالات متحده و اروپا با سه گزینه روبرو هستند، نخست توافق موقت یا طرح«بی». پیشتر ایران چنین گزینه ای را رد کرده چرا که به ادعای ناظران در چنین شرایطی تهران اهرم چانه زنی اش را از دست خواهد داد.

با این همه با توجه به این خواست ایران مبنی بر این برداشته شدن تحریم ها علیه موسسه های مالی و صادرات نفت، شاید بتواند گزینه نخست را با لحاظ کردن این گزاره اجرایی کرد. ایالات متحده و اروپا نگران ذخایر اوانیوم غنی شده در ایران و پایبندی تهران به پروتکل الحاقی پادمانی آژانس انرژی اتمی هستند.

به ادعای ناظران بازرس ها به شفاف سازی برنامه هسته ای ایران کمک خواهد کرد. با این همه توافق موقت راه حل پایداری نخواهد بود. زیرا بعید است که دولت بایدن با لغو تحریم های اعمالی بر موسسه های مالی و صادرات نفت ایران به عنوان بخشی از توافق موافقت کند.

گزینه دوم که توسط حامیان اروپایی برجام در حال بررسی است، فعال کردن مکانیسم ماشه است؛ مکانیسمی که در قطعنامه 2231 شورای امنیت جهت حراست از برجام پیش بینی شده بود. با فعال شدن ماشه تحریم هایی که به حالت تعلیق درآمده اند دوباره فعال خواهند شد.

فرانسه، آلمان و بریتانیا اخیرا با ده عضو غیر دائم شورای امنیت جلسه ای برگزار کرده اند تا درباره فعال شدن مکانیسم ماشه رایزنی داشته باشند. این سناریو می تواند پیامدهای منفی را به دنبال داشته باشد. ناظران مدعی اند که چنین تصمیمی می تواند محرکی باشد جهت خروج ایران از معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای، توافقی که به آژانس اجازه می دهد بر برنامه هسته ای بازیگران عضو نظارت داشته باشد.

از طرفی دیگر هرگونه ماجراجویی نظامی اسرائیل و آمریکا می تواند تمامی معادلات منطقه را تغییر داده و امنیت خاورمیانه و حاشیه خلیج فارس را به خطر بیاندازد. ناظران می گویند پیامدهای جنگ با ایران فراتر از پیامدهای جنگ آمریکا با افغانستان و عراق خواهد بود خصوصا در شرایطی که ایالات متحده و اروپا همزمان درگیر جنگی نیابتی در اوکراین با روسیه هستند.

سناریوی مطلوب

سومین و بهترین گزینه برای ایران و آمریکا، از سرگیری رایزنی های مستقیم، مصالحه بر روی اقدام های اعتمادساز جهت مهار تنش ها، احیای برجام براساس پیش نویس توافقنامه اوت 2022 و تبادل زندانی ها خواهد بود. اخیرا در اوایل ماه می، آژانس بین المللی انرژی اتمی براساس نوافق این نهاد با تهران، نصب دوباره دوربین ها در برخی از تاسیاست هسته ای را آغاز کرد.

برجام می تواند به سنگ بنای امنیت منطقه تبدیل شود

همزمان و با لحاظ کردن مسائل منطقه ای، رایزنی میان ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز آغاز شده است. توافق اخیر ریاض و تهران مبنی بر احیای روابط دیپلماتیک فرصتی طلایی برای آغاز رایزنی های منطقه ای درباره امنیت جمعی ایجاد کرده است. چنین گفت و گوهایی می تواند منجر به توافق برای همکاری در زمینه امنیت انرژی و مسائل دریایی در خلیج فارس، نزدیکی اعراب و ایران و حل و فصل بحران های منطقه ای شود.

رزماری دی کارلو، معاون دبیر کل سازمان ملل در این باب به پروجکت سندیکیت گفت برجام به شکلی گسترده به عنوان سنگ بنای عدم اشاعه و نمونه ای از آنچه گفت و گو و دیپلماسی می تواند محقق کند، تلقی می شود. به باور تحلیلگران برجام باید به عنوان مسیری برای بازسازی یک سیستم امنیت منطقه ای صلح امیز در خلیج فارس و خاورمیانه مورد توجه قرار گیرد. پنج سال پس از اشتباه استراتژیک ترامپ که همانا خروج از برجام بود، بایدن نباید اجازه دهد که تلاش برای توافق بهتر از میان برود و در نتیجه فرصت ها را برای ایجاد یک مکانیسم امنیتی و همکاری جدید مسدود کند.