رویارویی قدرت های نوظهور در قفقاز/ جدال پنهان هند، روسیه، آمریکا در ارمنستان

به گزارش اقتصادنیوز، زمانی که نوبت به مانورهای ژئوپلیتیک هند می‌رسد، جامعه استراتژیک جهانی احساس می‌کند که دهلی نو بسیار کمتر از وزن خود، خود را به آسیای جنوبی محدود کرده است. تا همین اواخر، محاسبات استراتژیک هند در درجه اول به پاکستان و پس از آن چین محدود می شد. ارتباط دهلی نو با جهان غرب عمدتا اقتصادی و فرهنگی بود، بدون اینکه یک جزء استراتژیک جزئی در معاملات دفاعی متمرکز شود. با این حال، پس از اینکه حمله چین به دوکلام و گالوان، روابط هند و چین و دخالت بازیگران فرامنطقه‌ای مانند ترکیه در مناقشه کشمیر تنش ها را تشدید کرد. از همان زمان رویکرد و محاسبات استراتژیک سیاست خارجی هند فراتر از جنوب آسیا گسترش یافته است. برخی از مظاهر آن عبارتند از علاقه هند به اقیانوس آرام، پروژه های اتصال استراتژیک جهانی مانند  کریدور خاورمیانه- اروپا، افزایش روابط دوجانبه هند و یونان، و رهبری نشست گروه بیست.

هم صدایی استراتژیک

آنگونه که نشنال اینترست نوشته، دستیابی هند به ارمنستان، کشوری دور در قفقاز جنوبی، بخشی از تغییر رویکرد این بازیگر است. سفر اسال 2021 وزیر امور خارجه هند به ایروان تاریخی است زیرا این اولین سفر مقام رسمی دهلی نو به ارمنستان در سی سال گذشته است. پیش از این، نارندا مودی، نخست وزیر هند و نیکول پاشینیان، همتای ارمنی اش در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد داشتند و از ایروان برای نهایی کردن توافق تجاری با اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EaEU) حمایت کردند.در سه سال گذشته، هند به عنوان تامین کننده اصلی تسلیحات برای ارمنستان ظاهر شده است. این قراردادهای دفاعی بزرگ شامل فروش پرتابگرهای موشک چند لول پیناکا، قرارداد 40 میلیون دلاری رادارهای مکان یاب، موشک های ضد تانک مهمات و تفنگ های توپخانه 155 میلی متری است.

سپتامبر 2022، هند و ارمنستان یادداشت تفاهم (MOU) در زمینه فرهنگ، زیرساخت های دیجیتال و انرژی های تجدیدپذیر برای ارتقای روابط تجاری در کنفرانس هند و ارمنستان 2022 در بنگالورو امضا کردند. نمایندگان پتانسیل تجارت و سرمایه گذاری در داروسازی، کشاورزی، فناوری اطلاعات، سینما و گردشگری را مورد بررسی قرار دادند. علاوه بر این، می توان شاهد افزایش همکاری در سطح اتاق فکر بین هند و ارمنستان بود. همه این تحولات در بستر محکم پیوندهای فرهنگی و تاریخی قوی بین دو کشور استوار است. جامعه تجاری ارمنی بیش از چهار قرن است که در هند زندگی می کند. تا جنگ 2020، هند کم و بیش موضع روشنی داشت و از ارمنستان در برابر حمله آذربایجان حمایت می کرد. حمایت ترکیه و پاکستان از آذربایجان، حمایت هند از ارمنستان را بیش از پیش ضروری کرد.

چرایی نزدیکی دهلی نو به ایروان

سال 2017، ترکیه، آذربایجان و پاکستان توافقنامه سه جانبه وزیران را برای تقویت روابط دفاعی و استراتژیک امضا کردند. قابل ذکر است که آذربایجان حمایت خود را از پاکستان در مورد کشمیر اعلام کرده است، در حالی که ارمنستان از هند حمایت می کند. روابط ترکیه و پاکستان به سال 1947 بازمی گردد. پس از لغو وضعیت ویژه کشمیر در سال 2019، ترکیه به عنوان طرفدار سرسخت موضع پاکستان در برابر هند ظاهر شد. تحت رهبری ا اردوغان علاقه و حمایت آنکارا از پاکستان تقویت شد. اخیرا، گفته می شود که نیروی نظامی ترکیه، ممکن است در اعزام مزدوران آموزش دیده به کشمیر فعال باشند.هند علاوه بر توازن بین ترکیه و پاکستان، به ارمنستان به‌عنوان نقطه‌ای با اهمیت برای گسترش دامنه راهبردی و اقتصادی خود به قفقاز جنوبی نگاه می‌کند.

حیاتی ترین منافع دهلی در این منطقه در پروژه های اتصال استراتژیک نهفته است. علاقه هند به INSTC (کریدور بین المللی شمال-جنوب)، که ارمنستان بخشی از آن است، ریشه محکمی در تلاش برای اتصال زمینی به اوراسیا، آسیای مرکزی و اروپا از طریق فلات ایران دارد. با این هدف، هند قصد دارد INSTC را به ارمنستان گسترش دهد و بندر چاهبهار در جنوب شرق ایران را به بازارهای اروپا و اوراسیا متصل کند. هند و ایران دو گزینه دارند: خطوط راه آهن شمال غرب ایران را به روسیه یا دریای سیاه از طریق استان سیونیک ارمنستان یا از طریق سواحل خزر متصل کنند. ارمنستان به دلیل نزدیکی آذربایجان به پاکستان و ترکیه یک انتخاب طبیعی برای هند است. ارمنستان نیز به شدت به INSTC علاقه مند است.

فرصت طلبی دهلی نو

با توجه به تحولات فوق، منطقی است که نتیجه گیری شود که هر دو کشور به سمت یک مشارکت استراتژیک قوی حرکت می کنند. با این حال، سکوت نسبی هند پس از بازپس گیری قره باغ در سال 2023، نشان دهنده کاهش اشتیاق دهلی نو برای این است. شاید پس از آنکه آذربایجان کنترل خود را بر قره باغ تثبیت کرد، هند اکنون نسبت به سرمایه گذاری ها و برنامه های خود برای پروژه های اتصال استراتژیک در این منطقه احساس ناامنی می کند. هند ممکن است در اولویت ذکر شده در بالا برای مسیر ترانزیتی سیونیک به دلیل منطقه زنگگور که در داخل آن قرار دارد، تجدید نظر کند. باکو ادعاهایی را در مورد کریدور زنگگور مطرح کرده زیرا دسترسی بلامانع به منطقه خود در نخجوان را فراهم می کند. از این رو، بی ثباتی حاکم و وضعیت امنیتی ناپایدار ممکن است اشتیاق هند برای یک مسیر ترانزیتی از طریق سیونیک را کاهش دهد.

با این وجود، هند با انتخاب سختی روبروست. این کشور عمیقا در پروژه چابهار سرمایه گذاری کرده و INSTC را به عنوان یک پروژه اتصال حیاتی برای دستیابی به مسیرهای زمینی به اروپا می داند. با وجود تحریم‌ها علیه ایران و روسیه و اختلافات عمده بر سر مسائل داوری با ایران، هند قراردادی 10 ساله با ایران برای استفاده از بندر چابهار نهایی کرده است.سفیر آنیل تریگونایات، کارشناس غرب آسیا و فرستاده سابق هند به بسیاری از کشورهای خاورمیانه، در مصاحبه ای تلفنی گفت که پس از جنگ اوکراین، روس ها در مورد اجرای سریع INSTC برای دسترسی به چاهبهار از طریق اقیانوس هند بسیار جدی شده اند. هند نمی خواهد این فرصت را از دست بدهد. او همچنین گفت که اگر هند تمایل نداشته باشد، چین احتمالا جای این کشور را پر می کند زیرا روابط قوی با روسیه دارد.

علاوه بر عوامل فوق الذکر، دخالت روزافزون قدرت های جهانی در قفقاز جنوبی نیز می تواند مانع از تبدیل روابط هند و ارمنستان به یک مشارکت استراتژیک شود. پس از پاسخ منفعلانه روسیه به جنگ ارمنستان با آذربایجان، ایروان به واشنگتن نزدیک تر شده و این گزاره ای است که مسکو را ناراحت کرده است. در جنگ اخیر روسیه و اوکراین، هند مجبور شد برای کنار گذاشتن روسیه با فشار عظیمی از سوی قدرت های غربی روبرو شود. دهلی نو با توجه به بیزاری خود از اتحاد، از گرفتار شدن در جبهه جنگ سرد دیگری بین ایالات متحده و روسیه اجتناب خواهد کرد. همچنین، روابط قوی هند با اسرائیل، دشمنی اش با چین، ادامه مشارکت بیشتر هند در INSTC به رهبری روسیه-ایران را به طور فزاینده ای چالش برانگیز خواهد کرد. بدترین سناریو برای هند عبور INSTC از آذربایجان خواهد بود. از این رو، می توان استدلال کرد که در صورت تداوم بی ثباتی حاکم در قفقاز جنوبی، هند ترجیح می دهد در مسیری دوجانبه با ارمنستان با تمرکز ویژه بر معاملات دفاعی و روابط اقتصادی حرکت کند.