نقشه راه پیچیده سوریه؛ چرا روسیه منفعل ماند؟/ 2 سناریوی مهم درباره شورش در شام

به گزارش اقتصادنیوز، نشریه فارین پالسی با انتشار یادداشتی مدعی شد، پس از نزدیک به پنج سال که تصور می‌شد تنش‌های سوریه منجمد مانده است، فصل جدید و بی‌سابقه‌ای در جنگ داخلی 13 ساله سوریه نوشته شد. روز چهارشنبه، شورشیان در شمال این کشور ​​ارتش این کشور را هدف قرار دادند و در عرض 72 ساعت موفق شدند بخش‌هایی از کلان شهر بزرگ حلب را تصرف کنند.

به ادعای فارین پالسی یک روز بعد، شورشیان تل رفعت، آخرین دژ اصلی در شمال غرب سوریه را که توسط گروه سوم، نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) تحت کنترل کردها و تحت حمایت ایالات متحده قرار داشت را تصرف کردند. این نشریه در ادامه مدعی شد، اهمیت و سرعت پیروزی شورشیان در حلب قابل اغراق نیست. از سال 2012 تا 2016، هزاران سرباز شورشی و نیروهای دولتی در نبردهای طاقت فرسا و خانه به خانه در شهر جان باختند، در طول این سال‌ها بارها خط مقدم جابه‌جا شد.

چرایی انفعال روسیه

با این همه در سال 2016 به واسطه حملات یکپارچه جنگنده‌های سوری و روسیه شورشیان مهار و از حلب خارج شدند. به ادعای این نشریه، اما حالا تصرف بخشی از این شهر در جریان حمله‌ای برق آسا نشان دهنده میزان تغییر موازنه قدرت جهانی همراه با اولویت‌های بازیگران کلیدی منطقه‌ای - به ویژه روسیه و ایران - است.

برخلاف سال 2016، روسیه در طول پیشروی اولیه شورشیان، در راستای حراست از دارایی‌های نظامی‌اش در این کشور گامی برنداشت و به شورشیان اجازه داد تا 20 مایل بدون مانع به سمت حلب از سنگر ادلب پیشروی کنند.

به ادعای فارین پالسی، روسیه تنها در روزهای پس از تصرف حلب، حملات هوایی‌اش را آغاز کرد تا از پیشروی شورشیان جلوگیری کند، زیرا این گروه در حال حرکت به سمت جنوب و نزدیک شدن به ورودی‌های حماه در مرکز کشور بود.

به ادعای بسیاری از ناظران، رویکرد مسکو در برابر پیشروی شورشیان غیرقابل توجیه است بالاخص آن که این کشور سال گذشته برای مقابله با شورش احتمالی تروریست‌های داعش نیروهای نظامی خود را در منطقه‌ای بیابانی در مرکز سوریه مستقر کرد، منطقه‌ای که از منظر استراتژیک از اهمیت کم‌تری برخوردار است و از پایگاه هوایی بزرگ حمیمیم روسیه در امتداد سواحل سوریه فاصله دارد.

در مقابل، حلب و ادلب با فاصله در مجاورت حمیمیم - یکی از بزرگترین پایگاه‌های نظامی روسیه در خارج از اتحاد جماهیر شوروی سابق - قرار دارند و مسکو از سال 2018 برای انتقال تسلیحات و نیرو به مناطق جنگی در سراسر آفریقا به این پایگاه تکیه کرده است. حمیمیم که نماد حضور مسکو در این کشور است، مرتباً هدف حملات پهپادهای شورشیان قرار گرفته است. در همین راستا می‌توان گفت که پیشروی شورشیان می‌تواند تهدیدی جدی علیه این تأسیسات و سایر دارایی‌های کلیدی روسیه در منطقه باشد.

به ادعای فارین پالسی، رویکرد منعفعلانه روسیه برای جلوگیری از پیشروی شورشیان باعث شده که بسیاری در باب محاسبات مسکو سؤال کنند، از جمله اینکه آیا کرملین عامدانه و با هدف تحت فشار قرار دادن سوریه جهت برقراری ارتباط نزدیک‌تری با ترکیه که زمینه‌ساز تحقق اهداف مسکو است، به چنین رویکردی متوسل شده است یا نه.

دو فرضیه درباره پیشروی شورشیان در حلب

از سال 2022، روسیه از تلاش‌های میانجی‌گری بین دولت سوریه و ترکیه حمایت می‌کند و در این میان رجب طیب اردوغان امیدوار است تا به راه‌حلی سیاسی برای پایان درگیری دست یابد؛ درگیری که به 4.7 میلیون آواره سوری ساکن ترکیه اجازه می‌دهد تا به خانه‌های خود بازگردند. همزمان از منظر روسیه، یک راه‌حل سیاسی به رسمیت شناخته شده بین‌المللی به رفع تحریم‌ها علیه سوریه کمک می‌کند و امکان سرمایه گذاری بیشتر در بازسازی این کشور را فراهم می‌کند –برآوردها نشان می‌دهد بازسازی سوریه چند صد میلیارد دلار هزینه خواهد داشت. شرکت‌های روسی براساس توافقاتی که از سال 2017 با دولت سوریه منعقد شده‌اند، آماده خواهند بود که از این تلاش‌ها سود ببرند.

در این میان سناریوی دیگری نیز مطرح است. براساس سناریوی دوم ادعایی، روسیه به واسطه هزینه جنگ در اوکراین و خسارت‌هایی که در این جبهه متحمل شده، در تامین امنیت سوریه گام‌های محتاطانه‌تری برداشته است. با این حال، علی‌رغم فرضیه ادعایی اخیر - پس از چندین تلاش ناموفق - اسد و اردوغان هنوز به دلیل اختلافات مداوم بر سر وضعیت ده‌ها هزار سرباز ترکیه‌ای که هنوز در سوریه هستند، با یکدیگر ملاقات نکرده‌اند، هرچند راه رایزنی‌ها را هم مسدود نکرده‌اند.

مخالفت بشار اسد با فرایند رایزنی‌ها موجب شده که بسیاری بر این سناریوی ادعایی تاکید کنند که روسیه و ترکیه از حمله شورشیان به حلب اطلاع داشتند و به شورشی‌ها فرصت دادند تا حمله را انجام دهند. شاید بدین طریق رئیس جمهوری سوریه پشت میز مذاکره بازگردد. به گزارش رویترز (به نقل از منابع مخالفان مرتبط با نهادهای اطلاعاتی ترکیه)، پیش از حمله هفته گذشته، مقامات ترکیه به نیروهای شورشی برای حمله به حلب چراغ سبز نشان دادند.

فرصت سازی به سبک آنکارا

به نوشته فارین پالسی، این ادعا که خود روس‌ها نیز از این حمله آگاه بودند، غیرقابل قبول نیست. شورشیان در ادلب برای اولین بار در اوایل اکتبر 2024 به طور علنی ادعا کردند که قصد دارند کمپینی زمینی را برای تصرف حلب در پاسخ به تشدید حملات پهپادهای انتحاری نیروهای روسیه و سوریه، تعریف کنند.

ماه اکتبر، ظاهراً این تصمیم توسط ترکیه وتو شد، ارتش ترکیه از سال 2020 هزاران نیرو را در مناطق تحت کنترل شورشیان مستقر کرد تا از حملات ارتش سوریه جلوگیری کند. استقرار نظامیان به ترکیه اهرم قابل‌توجهی در ارتباط با شورشیان داده که به واسطه‌اش آنکارا از آن برای اجرای توافقات با روسیه در اواخر سال 2017 استفاده کرد و همزمان مناطقی را که شورشیان مجاز به استقرار نیرو در آن هستند را محدود می‌کند.

با این حال، در یک ماه گذشته، مخالفت بشار اسد و واکنش تند ترکیه، فرایند معادلات را پیچیده کرد. هاکان فیدان - وزیر امور خارجه و رئیس سابق جاسوسی - اوایل نوامبر مدعی شد «به نظر می‌رسد رئیس جمهوری سوریه و شرکای او آماده حل مشکلات نیستند». در اواخر ماه - قبل از حمله هفته گذشته – فیدان ادعا کرد «بشار اسد خواهان صلح در سوریه نیست».

انتخابات اخیر ایالات متحده و آغاز دوره اردک لنگ جو بایدن، به ترکیه فرصت بیشتری داد تا حقایق ادعایی را در میدان تعریف و موقعیت خود را در هر گونه مذاکره درباره آینده سوریه تقویت کند. اندکی قبل از حمله هفته گذشته شورشیان، رسانه‌های منطقه گزارش دادند که رئیس جمهوری سوریه برای گفتگو درباره از سرگیری مذاکرات آشتی با ترکیه به مسکو سفر کرده است.

دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، هنگامی که در یک کنفرانس مطبوعاتی در 29 نوامبر از او پرسیده شد که آیا بشار اسد واقعاً در مسکو بوده، نه این گزارش ها را تایید و نه رد کرد و گفت: "من در این باره چیزی برای گفتن ندارم."

با این حال و به ادعای فارین پالسی، تحولات اخیر، فراتر از فعل و انفعال‌های روسیه و ترکیه قابل تحلیل است. به ادعای این نشریه در واقع، بارزترین عاملی که به پیروزی شورشیان کمک کرد، جای خالی ایران و حزب‌الله لبنان، حامیان اصلی سوریه بود. دو بازیگری که امروز بر رویارویی با اسرائیل متمرکز هستند.

به ادعای فارین پالسی، پس از آغاز حمله اسرائیل به لبنان در ماه سپتامبر، هزاران نفر از اعضای مقاومت عراق تحت حمایت حزب‌الله و ایران در منطقه مستقر شدند و از خطوط مقدم اصلی در سوریه فاصله گرفتند. در این میان ارتش سوریه برای مقابله با شورش احتمالی گروه تروریستی داعش در صحرای مرکزی مستقر شده و بدین طریق از خط مقدم حمله شورشیان فاصله گرفت. در چنین شرایطی یگان‌های ارتش سوریه همچنان در خط مقدم بدون حمایت مشخصی باقی مانده‌اند، تا حد زیادی در برابر شورشیان به رهبری تحریر الشام که زمانی عضو القاعده بود، بی دفاع ماندند.  

شورشیان جبهه دومی باز می‌کنند؟

به ادعای فارین پالسی، پس از حلب، تحریر الشام و متحدانش برای پیشروی در جنوب، شرق و شمال فشارها را ادامه داده و برای بازپس گیری مناطق از دست رفته خیز برداشتند و ادعای مالکیت بر مناطق جدیدی از جمله شهرهای نبل و زهرا را داشتند؛ مناطقی که مدت‌ها به عنوان قوی‌ترین پایگاه حایمان دولت سوریه در روستاهای نزدیک حلب قلمداد می‌شد.

30 نوامبر، ارتش ملی سوریه (SNA)، یکی دیگر از اعضای ائتلاف شورشیان مستقر در حومه شمال حلب، کمپین خود را برای تصرف پایگاه نیروهای دموکراتیک سوریه در تل رفعت تعریف کرد و در طول نبرد با تحریر الشام هم صدا شد. از 2 دسامبر، شورشیان به سمت جنوب پیشروی کردند تا به ورودی حماه برسند. در شرایط کنونی درگیری‌ها در اطراف کوه زین‌العابدین در حومه شمالی شهر ادامه دارد. در سراسر کشور، هواداران شورشیان در شهرهای اطراف شهر بزرگ حمص و بخش‌های روستایی جنوب سوریه علیه ارتش دست به حملاتی زدند.

بسیاری از این مهاجمان شورشیان سابقی بودند که از سال 2016 تا 2018 در یک سری توافقنامه‌های "آشتی" تسلیم دولت سوریه شده و به آنها اجازه داده شد تا در برابر تعهد به دولت، سلاح‌هایشان را نگاه دارند. پیشتر و در سال‌های 2020 و 2021 بخشی از شورشی‌های مستقر در درعا به واسطه طغیان علیه دولت سرکوب شدند. در هر دو مورد، شورشیان درعا با مشارکت نیروهای ویژه سوریه شکست خوردند که در نمونه دوم نیروی هوایی روسیه نیز حضور داشت. در شرایط کنونی اگر شورشی‌ها و اعضای تحریرالشام به پیشروی‌شان در سراسر سوریه ادامه دهند، شورشیان درعا و جاهای دیگر می‌توانند جبهه دومی را باز کرده و خطوط مقدم را تحت فشار قرار دهند.

ترامپ و چالش جبهه سوریه

حمله برق آسای شورشیان سوری در سراسر حلب، شرایط را برای ترامپ پیچیده‌تر خواهد کرد، بالاخص آن که ایالات متحده از حامیان اصلی نیروهای دموکراتیک سوریه است؛ گروهی که روز یکشنبه پس از اشغال شهرهای اطراف از تل رفعت اخراج شدند.

با این حال، تصرف تل رفعت تنها آغازی برای جاه‌طلبی‌های بزرگتر ترکیه در سوریه است، که شامل بیرون راندن نیروهای دموکراتیک سوریه از تمام مناطقی است که این گروه کنترل می‌کند.در سال 2018، در اولین دوره ریاست جمهوری ترامپ، رئیس جمهوری از تمایل خود برای خروج نیروهای آمریکایی از سوریه خبر داد و این کار را بعداً در سال 2019 پس از حمله ترکیه به نیروهای دموکراتیک سوریه اجرایی کرد. اکنون، به دنبال پیشروی‌های اخیر تحریرالشام و شبه نظامیان شورشی SNA ایالات متحده تحت فشار بیشتری از سوی آنکارا برای خروج از سوریه قرار خواهد گرفت.

عقب نشینی ایالات متحده احتمالاً باعث احیای داعش می‌شود، گروهی که به گفته چارلز لیستر، کارشناس سوریه میزان حملاتش به سراسر کشور از سال 2023 سه برابر شده است. طبیعتا حضور کم رنگ ایران و روسیه نیز می‌تواند زمینه را برای ظهور داعش هموار سازد.

در این میان و به ادعای فارین پالسی، نیروهای دموکراتیک سوریه تحت حمایت ایالات متحده برای متوقف کردن جریان حملات داعش نقش برجسته‌ای دارند. اگر این گروه مجبور به مقابله با نیروی شورشی با حمایت نیروی هوایی ترکیه شوند، چنین روندی ممکن است پرتنش‌تر شود.

در این میان ادعا می‌شود که اگر ترکیه، با شورشی‌ها و تحریرالشام در اطراف شهر منبج هم صدا شود، نیروهای آمریکایی یا مجبور خواهند شد با نیروهای شورشی بسیار قوی‌تر با حمایت نیروی هوایی ترکیه مقابله کنند. یا عقب نشینی کنند.

در چنین شرایطی ترامپ تحت فشار قابل توجهی قرار خواهد گرفت. این معضل می‌تواند به عنوان اولین چالش سیاست خارجی در دوره دوم ریاست جمهوری‌اش تبدیل شود، زیرا رئیس جمهور بین جناح انزواطلب حزبش و صداهای جنگ طلب تر که مخالفت با ایران و مقاومت را در کانون توجه قرار داده اند، درگیر خواهد شد.