تکمیل 17 هزار پروژه عمرانی فقط با 350 همت بودجه؟

به گزارش اقتصادنیوز، روزنامه اعتماد نوشت: اعتبار مورد نیاز برای اتمام کار این میزان پروژه بر زمین مانده بسیار زیاد است. بنابراین محاسبات نشان می‌دهد که با این روند بودجه‌ریزی، تمام شدن این پروژه‌های نیمه کاره، بیش از 13 سال زمان خواهد برد.

این در حالی است که در لایحه بودجه 1404 میزان اعتبارات عمرانی که قرار است از منابع عمومی تامین شود نسبت به قانون بودجه 1403 حدود 50 درصد رشد داشته است. همچنین سهم این اعتبارات از کل منابع و مصارف عمومی دولت در لایحه بودجه سال 1404 حدود 12 درصد است که نسبت به قوانین بودجه سال‌های قبل به‌طور قابل توجهی کمتر است.

البته بودجه سال آینده یک نقطه امیدوارکننده دارد؛ در بودجه سال1403 سهم ردیف‌های متفرقه کاهش یافت و اعتبارات متفرقه به طرح‌های مشخص و شفاف هر دستگاه اضافه شد. این روند مهم و مثبت در سال 1404 نیز حفظ شده است، هر چند همچنان قابل پیشرفت است. این تغییر شفافیت بیشتر بودجه عمرانی را در پی دارد.

چه پروژه‌هایی در اولویتند؟

بیشترین افزایش نسبی بودجه عمرانی در سال آینده به امور «حمایت اجتماعی» اختصاص دارد که بودجه این بخش 651 درصد نسبت به سال جاری رشد کرده. در بخش «امور آموزش» نیز بودجه عمرانی برای سال آینده 125 درصد افزایش داشته است. کمترین افزایش مربوط به امور مسکن و خدمات شهری است که بودجه عمرانی این بخش حدود 20 درصد افزایش پیدا کرده است. همچنین مانند امسال، امور اقتصادی بیشترین سهم و امور دفاع و حمایت اجتماعی کمترین سهم را از اعتبارات عمرانی دارند.

طرح‌هایی برای عبور از فرسودگی

در ادبیات بودجه، طرح‌های «جاری» به پروژه‌هایی اطلاق می‌شود که عموما با عناوینی نظیر «تعمیرات اساسی» و «تأمین تجهیزات» در قوانین و لوایح بودجه سنواتی درج می‌شوند و ماهیت پروژه‌ای ندارند. در واقع این طرح‌ها، هزینه حفظ سرمایه‌گذاری و جبران «فرسودگی» و «استهلاک» هستند و «سرمایه‌گذاری» جدید محسوب نمی‌شوند.

در پیوست یک لایحه بودجه سال آینده، تعداد 410 طرح با عناوینی نظیر تعمیرات اساسی و تأمین ماشین‌آلات و تجهیزات و با اعتباری بالغ بر 37 هزار میلیارد تومان گنجانده شده است. به عبارتی، 20 درصد از طرح‌های عمرانی سال 1404 از منظر تعداد و 11 درصد از منظر بودجه اختصاص یافته، اصلا سرمایه‌گذاری جدید نیستند و برای عبور از فرسودگی تجهیزات بودجه خواهند گرفت.

1713 طرح مندرج در پیوست 1 لایحه بودجه سال گذشته دارای زمان شروع و پایان مشخص است که برای آنها مجموعا در حدود 294 هزار میلیارد تومان اعتبار در سال 1403 لحاظ شده و برآورد شده است که تا اتمام این طرح‌ها، بالغ بر 4۶00 هزار میلیارد تومان دیگر نیاز باشد. این طرح‌ها که عموما ماهیت احداث یا ایجاد دارند، بخش اصلی طرح‌های عمرانی ملّی را تشکیل می‌دهند و از همین بابت بررسی جزییاتی درباره این طرح‌ها اهمیت دارد.

میانه عمر این طرح‌ها از شروع 17 سال بوده و قدیمی‌ترین طرح‌ها «ساختمان شبکه آبیاری و زهکشی سفیدرود و فومنات» و «تکمیل و تجهیز شبکه‌های اندازه‌گیری آب‌های سطحی و زیرزمینی در محدوده استان‌ها» است که 59 سال عمر دارند!

عمر این طرح‌ها به تفکیک بازه‌های زمانی نشان می‌دهد که متأسفانه بیشتر سهم را طرح‌های بالای 20 سال دارند که 544 طرح را شامل می‌شوند. مشخص است که به دلیل تغییرات و تحولات مختلف اجتماعی، سیاسی، جمعیتی، اقتصادی، اقلیمی و آب و هوایی در کنار توسعه فناوری در بازه‌های زمانی 20 سال به بالا، این طرح‌ها بعید است مطابق مقتضیات امروز کشور باشند. همچنین روشن است که به دلیل تغییرات برنامه‌های توسعه و سایر اسناد بالادستی در کشور طی بیست سال گذشته که اولویت‌های تعیین شده در آنها می‌بایست منشأ تعریف طرح‌های سرمایه‌گذاری در کشور باشند. این طرح‌ها نیازمند بازنگری و غربالگری جدی هستند.

از مجموع 1713 طرح موجود و براساس برآوردهای سازمان برنامه و بودجه کشور، قرار است 7 طرح در سال 1404 به اتمام رسیده و عمده طرح‌ها تا پایان سال 1407 تکمیل شوند. با این وجود و با در نظر گرفتن روند تخصیص اعتبارات عمرانی در سال‌های اخیر و محاسبات سرانگشتی ذکر شده تناسب چندانی نداشته و واقع‌بینانه نیست.

باید به این سوال پاسخ دهیم که: چند درصد از طرح‌هایی که در بودجه هر سال قرار بوده در همان سال به پایان برسند، قطعا پایان نیافته‌اند و در بودجه سال بعد برای آنها اعتبار پیش‌بینی شده است؟ آمار سال 1402 به نظر بهتر از سال‌های گذشته می‌رسد. در سال 1403 حدود 89 درصد طرح‌ها برخلاف برنامه‌ریزی اولیه به اتمام نخواهند رسید و این موضوع، واقع‌بینانه بودن برآوردهای موجود را به چالش می‌کشد. بدین علت، مغایر اصلاح ساختار بودجه در تعیین تکلیف طرح‌های عمرانی نیمه تمام، طبق قانون برنامه هفتم است. یکی از عوامل انباشت طرح‌های نیمه تمام در کشور، عدم رعایت دقیق مراحل مقدماتی در تعریف و تصویب طرح‌های عمرانی است. بی‌توجهی به مطالعات توجیهی طرح‌ها و عدم انتشار آنها (علی‌رغم وجود الزامات قانونی متعدد) موجب شده است تا تعریف و تصویب طرح‌ها تحت تأثیر عواملی خارج از حوزه فنی و اقتصادی قرار گرفته و کشور را درگیر مساله سرمایه‌گذاری‌های بدون بازگشت ساخته است.

طرح‌های عمرانی در بودجه 1404

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد در لایحه بودجه سال ۱۴۰۴، کل اعتبارات طرح‌های عمرانی در مصارف عمومی دولت برابر ۶۰۰ هزار میلیارد تومان است که شامل ۳۸۸ هزار میلیارد تومان طرح‌های دستگاه‌های اجرایی ملی، ۹۴ هزار میلیارد تومان اعتبار دستگاه‌های اجرایی محلی در استان‌ها و ۱۱۷ هزار میلیارد تومان اعتبارات ردیف‌های متفرقه است. به این ترتیب 65 درصد از بودجه عمرانی مربوط به طرح‌های ملی، 16 درصد مربوط به ردیف‌های متفرقه و 19 درصد مربوط به طرح‌های استانی است.

البته بخش قابل توجهی از سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی در کشور و طرح‌های عمرانی بزرگ از طریق شرکت‌های دولتی انجام می‌شود که بودجه آنها خارج از بودجه عمومی دولت مورد بررسی قرار می‌گیرد که اعداد و ارقام آن در بودجه عمومی لحاظ نشده است. به‌طور مشخص در لایحه بودجه سال آینده بالغ بر 1200 هزار میلیارد تومان هزینه سرمایه‌ای برای شرکت‌های دولتی پیش‌بینی شده است که بخشی از آن (حدود 156 هزار میلیارد تومان) از طریق بودجه عمومی دولت و مابقی آن از طریق منابع داخلی خود این شرکت‌ها تأمین می‌شود. بنابراین علاوه بر رقم 600 هزار میلیارد تومانی که در مصارف عمومی دولت برای طرح‌های عرانی در نظر گرفته شده است، پیش‌بینی شده حدود 1200 هزار میلیارد تومان دیگر نیز توسط شرکت‌های دولتی سرمایه‌گذاری شود. علاوه بر این، شهرداری‌های کشور نیز در سرمایه‌گذاری‌های عمومی نقش دارند که بودجه آنها مستقل از بودجه دولت بوده و ارقام آن در بودجه عمومی لحاظ نمی‌شود.