پشت پرده سفر محرمانه نماینده ترامپ به عربستان و امارات؛ آیا خلیج فارس برای فاز دوم پروژه عادی سازی آماده است؟

به گزارش اقتصادنیوز، نیویورک تایمز با انتشار یادداشتی مدعی شد: در دوره نخست ریاست جمهوری دونالد ترامپ، پادشاهی‌های ثروتمند خلیج فارس روابطی هماهنگ با او داشتند. امروز نیز که ترامپ برای بازگشت به کاخ سفید آماده می‌شود، رهبران کشورهای حاشیه خلیج فارس از بازگشتش استقبال کرده‌اند.

با این همه، این بار به نظر می‌رسد که پادشاهی‌های خلیج فارس و رئیس جمهوری منتخب آمریکا در باب موضوعاتی چون اسرائیل و ایران اختلاف نظر دارند؛ همزمان رویکرد و سیاست‌های متفاوتشان در حوزه انرژی نیز می‌تواند زمینه‌ساز تنش یا اصطکاک‌های احتمالی شود.

محرمانه‌های سفر فرستاده ترامپ به خاورمیانه

نیویورک تایمز در ادامه گزارش خود آورد: بعید است در روابط ایالات متحده و متحدانش در حاشیه خلیج فارس شاهد گسستی جدی باشیم؛ اما ترامپ با منطقه‌ای روبرو است که از زمان آغاز جنگ اسرائیل علیه غزه در واکنش به حمله حماس به شکل جدی تغییر کرده است.

به گفته مقامات بهداشتی، بیش از 45 هزار نفر در جریان جنگ در غزه کشته شدند؛ همزمان به واسطه آتش بس برقرار شده میان اسرائیل و حزب‌الله، این گروه بیش از هر زمان دیگر بر معادلات داخلی متمرکز شدند. در این میان، اما تحولات سوریه و شام برجسته‌تر است؛ تحولاتی که بخش عمده‌ای از معادلات منطقه را تحت تاثیر قرار داد.

به ادعای این نشریه آمریکایی، امروز ترامپ در شرایطی برای بازگشت به قدرت آماده می‌شود که کابینه‌اش پر شده از شاهین‌های ضدایرانی و مدافع اسرائیل، این در حالی است که پادشاهی‌های خلیج فارس به شکلی عریان از واشنگتن خواستند تا در ارتباط با تهران از موضع ملایم‌تری پیروی کرده و با توسل به رویکرد سخت گیرانه‌تری تل‌آویو را مهار کند.

به نوشته نیویورک تایمز، شواهد نشان می‌دهد که در حال حاضر دولت ترامپ مشتاق تعامل با قدرت‌های خلیج فارس، یعنی عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی است. ماه دسامبر، استیو ویتکاف، منتخب ترامپ در قامت فرستاده‌اش در خاورمیانه، در ابوظبی، پایتخت امارات، به همراه اریک ترامپ، پسر رئیس جمهور منتخب در کنفرانس بیت کوین شرکت کرد. به گزارش آکسیوس، این دو پس از آن به ریاض رفتند و با محمد بن سلمان دیدار داشتند.

پیام اعراب به ترامپ

یکی از درخواست‌های اصلی پادشاهی‌های خلیج فارس از ترامپ، پرهیز از دستور کار انزواطلبی یا همان سیاست اول آمریکا است. گفته می‌شود شاهزاده ترکی الفیصل، رئیس سابق سرویس‌های اطلاعاتی عربستان سعودی چنین درخواستی را مطرح کرده است.

به ادعای نیویورک تایمز، شاهزاده ترکی در نامه‌ای سرگشاده خطاب به رئیس جمهور منتخب آمریکا که در نوامبر در روزنامه نشنال در ابوظبی منتشر شد، به سوءقصدی علیه آقای ترامپ اشاره کرد و در این باره مدعی شد:‌ خدا جان شما را حفظ کرد.

به باور فیصل، ترامپ می‌تواند ماموریتش در خاورمیانه در دوره اول ریاست جمهوری‌اش را ادامه دهد. به نوشته فیصل این مأموریت ایجاد صلح با حروف بزرگ بود.

به ادعای نیویورک تایمز، در دوره اول ریاست جمهوری ترامپ، دولت او برای تحقق توافقنامه آبراهام میانجی‌گری کرد که قابش چندین کشور عربی روابط خود را با اسرائیل عادی سازی کردند. گفته می‌شود انور قرقاش، مشاور شیخ محمد بن زاید، پیام مشابه فیصل برای ترامپ ارسال کرد و نوشت در شرایطی که منطقه خلیج فارس درگیر تحولاتی پیچیده است، رهبری و مشارکت آمریکا در فعل و انفعال‌های منطقه ضرورت دارد.

قرقاش در پیامش تاکید کرد: «ما به رهبری قوی نیاز داریم که نگرانی‌های بشردوستانه را با منافع استراتژیک متعادل کند».

سیگنال‌های متناقض به اسرائیل

در این میان بن سلمان در باب رویکرد اسرائیل پیامی جدی و غیرمنتظره برای آمریکا مخابره کرد. شاهزاده محمد که اخیرا در نشست اتحادیه عرب در ریاض سخنرانی داشت، برای اولین بار عملیات نظامی اسرائیل در غزه را "نسل کشی" خواند.

به ادعای این نشریه، درست قبل از شروع جنگ در غزه در اکتبر 2023، به نظر می‌رسید که عربستان سعودی در آستانه برقراری روابط دیپلماتیک با اسرائیل بدون انجام پیش شرط دیرینه‌اش یعنی تعریف یک کشور فلسطینی قرار دارد. چنین توافقی می‌توانست خاورمیانه را تغییر دهد.

طبق طرح پیشنهادی، عربستان سعودی در ازای روابط دفاعی قوی‌تر با ایالات متحده و حمایت آمریکا از برنامه هسته‌ای غیرنظامی‌اش، روابط با اسرائیل را عادی سازی می‌کرد. اما مواضع اخیر بن سلمان حکایت از آن دارد که هرگونه معامله در شرایط کنونی بعید است. شاهزاده سعودی در سخنرانی بی‌سابقه‌اش صراحتا اعلام کرد که تا زمانی که کشور فلسطین تشکیل نشود، عربستان سعودی با اسرائیل روابط دیپلماتیک برقرار نخواهد کرد. با توجه این که کابینه راست گرای نتانیاهو با تحقق چنین ایده‌ای به شدت مخالف است، به باور ناظران عادی سازی روابط تل‌آویو و ریاض نیز دور از ذهن خواهد بود.

علی شهابی، تاجر سعودی که به خاندان حاکم پادشاهی نزدیک است، در این باره به نیویورک تایمز گفت: «من فکر می‌کنم که ولیعهد می‌خواست موضع خود را روشن و فراتر از هر گونه تردیدی بیان کند». این در حالی است که امارات متحده عربی - یکی از امضاکنندگان توافقنامه ابراهیم، نیز موضع سخت گیرانه‌ای علیه اسرائیل اتخاذ کرده است.

شیخ عبدالله بن زاید، وزیر امور خارجه این کشور هفته گذشته به همتای اسرائیلی خود گفت که امارات از هیچ تلاشی برای حمایت از فلسطینیان دریغ نخواهد کرد. علیرغم موضع علنی عربستان سعودی در مورد وضعیت عادی سازی روابط، دیپلما‌ت‌های آمریکایی مدعی‌اند که پادشاهی (عربستان) ممکن است به صورت خصوصی برای پیشبرد این توافق در دوره ریاست جمهوری دوم ترامپ - مشروط به آتش بس دائمی در غزه و تعهد ملموس اسرائیل به یک توافق،- آماده باشد.

آنتونی جی. بلینکن، وزیر امور خارجه وقت ایالات متحده، روز چهارشنبه گفت: «اگر فرصتی برای آتش‌بس در غزه و همچنین تفاهم در باب فلسطینی‌ها محقق شود، شرایط برای عادی سازی فراهم است،‌ بنابراین، فرصت فوق العاده‌ای در انتظارمان است.»

ورق در خاورمیانه به نفع ایران برگشت؟

عربستان سعودی و امارات متحده عربی در دوره اول ریاست جمهوری ترامپ از موضع جنگ طلبانه‌اش در برابر ایران حمایت کردند و تهران را رقیب خطرناکی در منطقه دیدند. این دو کشور هنگامی که ترامپ ایالات متحده را از توافق هسته‌ای با ایران خارج کرد و متعاقبا فرمان ترور (شهید) قاسیم سلیمانی را داد، خوشحال شدند، اما پویایی‌های منطقه در دوره نخست رئیس جمهوری منتخب پایان یافته است.

عربستان سعودی و ایران در مارس 2023 به توافقی دست یافتند که تنش‌ها در خلیج فارس را کاهش داده و بستر را برای رایزنی‌ها و تماس‌های دیپلماتیک در سطح بالا هموار ساخته است.

در همین راستا، بحرین پس از سال‌ها تنش با ایران، به تهران پیشنهادی برای تعامل داده است، به طوری که حمد بن عیسی آل خلیفه، پادشاه این کشور اعلام کرده که دلیلی برای به تاخیر انداختن از سرگیری روابط دیپلماتیک وجود ندارد. پادشاهی جزیره کوچک همچنین هدف قرار دادن ایران توسط اسرائیل در اکتبر گذشته را محکوم کرد، زمانی که جنگ سایه بین دو بازیگر با حملات تند و تیز آغاز شد.

از منظر عربستان سعودی، هدف روشن است؛ ایجاد یک محیط منطقه‌ای باثبات برای تحقق رویای بن سلمان جهت تنوع بخشیدن به اقتصاد وابسته به نفت عربستان. از منظر ایران، دهه‌ها انزوای اقتصادی و سیاسی، در کنار بحران اقتصادی، آشتی با ریاض را به یک ضرورت تبدیل کرده است.

همچنین نشانه‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد ایران ممکن است آماده مذاکره با ترامپ باشد. بسیاری از مقامات سابق، کارشناسان و سرمقاله‌های روزنامه‌ها در ایران آشکارا خواستار تعامل دولت دوم رئیس جمهوری منتخب آمریکا شده‌اند.

به نوشته نیویورک تایمز، تا اینجای کار، ترامپ نیز دست کم برای ترسیم مسیری متفاوت از کمپین «فشار حداکثری» آماده است. مقامات ایرانی گفتند که در ماه نوامبر، ایلان ماسک، مشاور نزدیک رئیس جمهوری، با سفیر ایران در سازمان ملل متحد دیدار داشت.

ترامپ در سپتامبر با اشاره به پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران مدعی شد: «ما باید توافق کنیم زیرا عواقب عدم توافق بسیار بالاست».

تنش بر سر نفت

در حالی که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس - بحرین، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی - به نظر می‌رسند که رویکرد معاملاتی ترامپ در دیپلماسی را پذیرا باشند. آن‌ها ممکن است خود را در تضاد با سیاست‌های اقتصادی رئیس جمهوری بیابند.

وعده اصلی مبارزات انتخاباتی ترامپ تقویت تولید نفت و گاز ایالات متحده است، اقدامی که می‌تواند به اقتصادهای خلیج فارس آسیب برساند. اگر ایالات متحده آنگونه که ترامپ متعهد شده، تولید نفت را افزایش دهد، تولیدکنندگان نفت خلیج فارس بهانه اندکی برای افزایش تولید بدون کاهش قیمت خواهند داشت.

بادر السیف، یکی از همکاران موسسه تحقیقاتی چتم هاوس مستقر در لندن، در گزارش اخیر نوشت: «افزایش اکتشاف و تولید نفت ایالات متحده قیمت‌ها را کاهش می‌دهد و اقتصادهای نفت محور خلیج فارس را به خطر می‌اندازد».

همچنین انتظار می‌رود که ترامپ اجرای پروژه‌های گاز طبیعی مایع را سرعت بخشیده، مجوزهای معلق شده توسط بایدن را را اجرایی کرده و صادرات ایالات متحده به ویژه به اروپا را افزایش دهد. قطر که یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گاز در کنار ایالات متحده است، به احتمال زیاد بیشترین آسیب را خواهد دید، اما تاکنون نگرانی‌های خود را کمرنگ جلوه داده است.