نقشه‌راه عملیاتی برای احیای برجام

به گزارش اقتصادنیوز ؛ علی واعظ تحلیلگر مسائل بین‌الملل و مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران (International Crisis Group) در مقاله‌ای برای گاردین، نوشت: دامنه تأثیر تحریم‌های آمریکا علیه ایران، جهانی است و پایان دادن به این روند نیز مستلزم یک اراده بین‌المللی خواهد بود.

واعظ که مشاور ارشد رابرت مالی -رئیس گروه بین‌المللی بحران- است در گاردین نوشت:

یک اقدام هماهنگ از سوی ایالات متحده، بریتانیا و اتحادیه اروپا برای استحکام بخشیدن به توافق هسته‌ای می‌تواند زمینه‌ساز کاهش تنش‌ها باشد.

به یک بند مو آویزان

برای قریب به سه سال، سرنوشت توافق هسته‌ای ایران در وضعیتی متزلزل و پرمخاطره به یک تارِ مو آویزان ماند و سقوط نکرد. دولت ترامپ در ماه می ۲۰۱۸ از برنامه جامع اقدام مشترک (JCPOA) -برای تغییر نام رسمی آن به نام خود- خارج شد، با این استدلال که سیاست اجبار اقتصادی تحت عنوان "فشار حداکثری" به یک توافق ارتقاءیافته منجر می‌شود. اما در نهایت چیزی به دست نیاورد. اروپا که نقشی اساسی در ممانعت از سقوط کامل برجام داشته است، اکنون باید از فرصت موجود استفاده کرده و به احیاء و حتی ارتقاء آن کمک کند.

معامله اصلی ذیل برجام سرراست بود؛ محدودسازی و نظارت بر آنچه جامعه جهانی به عنوان نگران‌کننده‌ترین جنبه سیاست‌های ایران می‌دانست، در ازای کاهش تحریم‌های بین‌المللی که در طول سال‌ها برهم انباشته شده بود.

سیاست تحریمی گسترده ترامپ یک سوی معامله را منحل کرد و در نتیجه، ایران مسیر عبور از محدودیت‌های برجامی را آغاز کرد. افزایش خلوص غنی‌سازی اورانیوم تا سطح ۲۰ درصد و آغاز فعالیت‌های مربوط به تولید فلز اورانیوم در اوایل ماه جاری آخرین گام از مجموعه گام‌های متزلزل نقض برجام از سوی ایران بود که تأثیر فزاینده تحریم‌های ایالات متحده گریبان‌گیر اقتصادش شده است. ایران اکنون در سومین سال متوالی رکود اقتصادی قرار دارد.

اولین گام برای تعامل‌های گسترده‌تر

با روی کار آمدن دولت بایدن، سه قدرت اروپایی یعنی انگلیس ، فرانسه و آلمان (E3)، که همگی از اعضای شریک در برجام هستند، و نیز اتحادیه اروپا که به عنوان هماهنگ کننده تعامل ایفای نقش می‌‌کند، برای به دست گرفتن ابتکار عمل در راستای احیای برجام، از جایگاه مناسبی برخوردار هستند. این امر به عنوان اولین گام در جهت تعامل با ایران در موضوعات گسترده‌تر، یک تلاش هماهنگ و چندجانبه است.

چالش اصلی، عملیاتی ساختن این فرآیند خواهد بود؛۳ دولت اروپایی و اتحادیه اروپا (E3 و EU) به عنوان مشارکت‌کنندگان برجام باید با همکاری ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) در تهیه نقشه راه روشنی برای ایران در راستای معکوس سازی گام‌های ایران در عبور از محدودیت‌های هسته‌ای همکاری کنند و همگی اجرای کامل توافق را از سر بگیرند. 

این نقشه راه باید شامل یک جدول زمانی برای برچیدن آبشارهای سانتریفیوژ مازاد و نیز کاهش خلوص یا انتقال ذخایر اضافی اورانیوم غنی‌شده باشد. این فرآیند باید از نظر فنی طی دو یا سه ماه قابل دستیابی باشد.

به موازات این، اروپا باید اقدامات مقدماتی فوری را برای جبران آسیب اقتصادی ناشی از تحریم‌های ایالات متحده اجرایی کند. تحریم‌هایی که کمابیش از ابتدای توافق، تهران را از اغلب مزایایی که انگیزه و هدف اصلی‌اش از برجام بود، محروم کرده است. این می تواند از طریق همکاری با بخش خصوصی برای حمایت از تجارت با ایران انجام شود. تحریم های ایالات متحده ممکن است یک جانبه باشد، اما دامنه تأثیر مخرب آن‌ها جهانی بود.

در صورت تخفیف یا لغو بخشی از تحریم‌ها از سوی دولت بایدن، حمایت شفاف دولت‌های اروپایی از شرکت‌ها برای تعامل با بازار ایران -آزادانه و بدون ترس از تنبیه‌های دولت آمریکا-  گامی اساسی در جهت اطمینان از تأمین منافع اقتصادی "همه طرف‌های شریک در برجام" اعم از ایران و آمریکا تا اروپا و چین و روسیه خواهد بود.

سال گذشته ، تهران برای مقابله با شیوع کرونا که یک بار اضافی بر دوش اقتصاد از پیش نابسامان ایران بود، از صندوق بین المللی پول درخواست وام کرد. در حالی که واشنگتن برای لغو تدریجی سیاست تحریمی گسترده خود علیه ایران زمینه‌سازی می‌کند، اروپایی‌ها باید از دولت بایدن بخواهند که از این درخواست حمایت کند ، و همچنین اطمینان حاصل کنند که تجارت بشردوستانه بلامانع است. ایالات متحده همچنین می تواند به پیش‌خریدهای نفتی اروپا چراغ سبز نشان دهد تا اروپایی‌ها مجوز یک خط اعتباری  برای تجارت‌های بشردوستانه یا سایر کالاهای اساسی را در اختیار ایران قرار دهند؛ ایده‌ای که امانوئل مکرون ، رئیس جمهور فرانسه در سال ۲۰۱۹ مطرح کرد، اما توسط دولت ترامپ با مخالفت مواجه شد.

ایران نیز باید متقابلاً گام‌های جدی برای اعتمادسازی بردارد. از جمله تعامل با ایالات متحده، انگلیس و دیگر دولت‌ها در مورد آزادی اتباع خارجی بازداشت شده در ایران با اتهامات سیاسی. چیزی که پیش از این نیز ظریف علناً برای مذاکره درباره‌اش اعلام آمادگی کرده بود؛ در واقع تنها تعامل مثمر ثمر میان ایران و دولت ترامپ در این زمینه بود.

عنصر مهم دیگر در تلاش دیپلماتیک اروپا شامل هدایت ایران و همسایگان عرب حاشیه خلیج فارس از تخاصم به سوی تعامل است. ترغیب ایران برای تشویق متحدان حوثی خود به کاهش درگیری پرهزینه در یمن کمک می‌کند و راه را برای گفتگوی دولت‌های حاشیه خلیج فارس با یکدیگر با حمایت بازیگران اروپایی هموار می‌سازد. چنین ابتکاری می تواند بهترین راه برای کاهش روابط متشنج بین همسایگان ، به ویژه ایران و عربستان سعودی باشد.

توافق هسته‌ای سال 2015 درمانی برای روابط خصمانه ایران با ایالات متحده و تا حدی با اروپا نبود. اما دست‌کم با ارائه توافقی با چارچوب‌های قوی در زمینه منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای، این یک نگرانی اساسی را برطرف کرد.

اگر اروپا برای کمک به احیا و تداوم برجام کمک کند، تحقق این امر با عزم مشترک، شدنی و در دسترس است.