برجام در یک قدمی سقوط احیا می‌شود؟

این بیانیه می‌افزاید آنها «خواستار احیای توافق سته‌ای به شکل متوازن اولیه خود که توسط [قطعنامه ۲۲۳۱] شورای امنیت سازمان ملل متحد تأیید شده، هستند. آنها تأیید کردند که این تنها راه تضمین حقوق و منافع همه طرف‌های توافق است».

آیا برجام قابل احیاست؟

از سوی دیگر جن کربی، در تحلیلی برای پایگاه وُکس، به این پرسش پرداخته که آیا برجام همچنان قابلیت احیا شدن دارد یا خیر، و نوشته است: مذاکرات قرار است در پایان ماه از سر گرفته شود، اما چالش ها برای دستیابی به توافق همچنان بسیار زیاد است. این آخرین تلاش دولت های برای نجات این توافق خواهد بود. و اکنون، حداقل، تاریخی وجود دارد که شاید بتوان آن را آغاز یک مسیر دانست: 29 نوامبر، زمانی که مذاکرات در وین از سر گرفته خواهد شد.

وی پس از ارائه تاریخچه وضعیت برجام، نوشته است: بایدن از زمان مبارزات انتخاباتی خود گفته بود که می‌خواهد توافق را بازگرداند، اما در اوایل دولت او، کاخ سفید نشان داد که ایالات متحده برای انجام کار عجله ندارد. او یک فرصت مهم ۳ماهه را از دست داد و مذاکراتی که در ماه آوریل بین تهران و سایر طرف های توافق با حضور غیرمستقیم آمریکا آغاز و پیشرفت هایی حاصل شد.

اما مذاکرات در ژوئن پس از انتخاب ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور جدید و محافظه‌کار ایران، به حالت تعلیق درآمد. مذاکرات اواخر این ماه از سر گرفته خواهد شد.

توافق متقابل

هدف از هر گفتگو این است که هر دو طرف را وادار به تعامل و بده‌بستان کند - ایران از انجام کارهایی مانند تولید سوخت هسته‌ای در سانتریفیوژهای نسل آینده دست بردارد، و ایالات متحده تحریم‌ها را به صورت معنادار لغو کند- و به چیزی برسند که دیپلمات‌ها و مذاکره‌کنندگان دوست دارند آن را «توافق متقابل» بنامند.

به ادعای این گزارش، با این حال  تهران ممکن است چیز دیگری را بخواهد که احتمالاً ارائه آن فوق‌العاده دشوار باشد: تضمینی که اگر مرد دیگری - یا خود ترامپ - رئیس‌جمهور آمریکا شود، همه چیز دوباره از بین نخواهد رفت.

همانطور که ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در این هفته گفت، هدف ایالات متحده «دستیابی سریع و اجرای تفاهم در مورد بازگشت متقابل به پایبندی» به برجام است.

منتقدان توافق هسته‌ای ایران اغلب این توافق را مورد انتقاد قرار می‌دادند، زیرا نتوانست به دیگر فعالیت‌های ایران مانند برنامه موشک‌های بالستیک و نفوذ منطقه‌ای تهران رسیدگی کند. وقتی نوبت به «تمدید و تقویت توافق» می‌رسد، ایالات متحده گفته است که باید ابتدا طرفین به پایبندی دوجانبه بازگرداند.

احیای برجام، نقطه شروع یا پایان؟

برخی کارشناسان بر این باورند که احیای برجام نقطه شروعی برای همکاری بیشتر یا حداقل یک پیروزی برای عدم اشاعه خواهد بود، و موارد دیگر در مجامع دیگر قابل بررسی است. اما دولت بایدن به تحریم ایران برای مواردی از جمله اخیراً پهپادهای ایران اقدام می کند؛ نشانه‌ای از اینکه ایالات متحده همچنان فشار را ادامه می‌دهد. برای ایران، ادامه پیشبرد برنامه هسته‌ای ، اهرم فشار این کشور را موثرتر می کند.

در این میان، ایالات متحده بسیاری از اهرم های خود را مصرف کرده است و علی‌رغم اینکه آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه، آخر هفته گذشته گفت که «همه گزینه‌ها روی میز است»، بعید به نظر می‌رسد که دولت تمایلی برای مداخله نظامی بیشتر در منطقه داشته باشد.

کربی می افزاید: اگر اهرم به خودی خود هدف نیست، پس سوال بزرگ پیش از هر گفتگوی جدید این است که ایران دقیقاً چه چیزی ممکن است در ازای این اهرم فشار بخواهد؟

رویکرد ماکسیمالیستی یا حقوق حداقلی؟

اسفندیار باتمنقلیج، عضو شورای روابط خارجی اروپا (ECFR) گفت: «این فرض وجود دارد که این دولت [رئیسی] رویکرد حداکثری در مذاکرات را در پیش خواهد گرفت».

این رویکرد «ماکسیمالیستی» تا حدودی روش خوبی برای گفتن است که تهران می‌تواند تقاضایی را مطرح کند که برای ایالات متحده سازنده نیست، چیزی مانند فشار برای لغو تحریم‌های بیشتر فراتر از برنامه هسته‌ای‌اش، یا درخواست مهلت راستی‌آزمایی لغو تحریم‌ها.

به ادعای این گزارش، ایران احتمالاً استدلال خواهد کرد که ایالات متحده آمریکاست که توافق را ترک کرده است و تهران به مدت یک سال به آن پایبند ماند، بنابراین این امر بر عهده ایالات متحده است که ثابت کند با حسن نیت عمل می کند. اما اکنون که ایران قطعاً توافق را زیر پا گذاشته است، این خط مشی کمی کهنه شده است. هر دو طرف اکنون از پایبندی به توافق بسیار دور هستند. ساموئل هیکی، تحلیلگر پژوهشی در مرکز کنترل تسلیحات و عدم اشاعه، گفت: بنابراین منطقی است که هر دو طرف به تدریج گام هایی برای بازگشت به توافق بردارند.

پیچیدگی‌های مسیر

در ادامه گزارش آمده است: حتی اگر ایران با رویکرد ماکسیمالیستی مذاکره نکند، اینکه دقیقاً لغو تحریم ها چگونه خواهد بود و چگونه عمل خواهد کرد، بخش بزرگی از این مذاکرات خواهد بود.

الکس واتانکا، مدیر برنامه ایران در موسسه خاورمیانه، گفت که در سال 2015، کاهش تحریم‌هایی که برجام وعده داده بود به طور کامل برای ایران محقق نشد. «آنچه در واقعیت کشف کردند این بود که تهدید مجازات آمریکا همچنان بزرگ بود و بالای سر تهران و شرکای تجاری بالقوه‌اش آویزان بود و تنها بر روی کاغذ، آنها می توانستند با جهان تجارت کنند. در واقعیت، شرکت‌ها و بسیاری از کشورها همچنان از ایران فاصله داشتند». و به همین دلیل رهبر عالی ایران می‌گوید تحریم‌ها نه تنها بر روی کاغذ، بلکه «در عمل» باید لغو شوند.

به ادعای نویسنده، این خواسته اول ممکن است با درخواست دوم پیچیده تر شود: نوعی تضمین برای اینکه این توافق بتواند در برابر تغییرات سیاسی داخلی ایالات متحده مقاومت کند. حتی اگر دولت بایدن بخواهد این کار را انجام دهد نمی تواند و بنابراین خطر مجازات های آمریکا همچنان وجود دارد. این نیز  نفع ایران است، زیرا می تواند از آن به عنوان نوک پیکان موضع خود در هر گفتگو استفاده کند.

سید حسین موسویان، دیپلمات سابق ایرانی ، گفت که ایران می‌تواند با محدود کردن برنامه هسته‌ای خود به موقعیت قبلی برسد، اما وقتی صحبت از تضمین آمریکا به میان می‌آید، هیئت آمریکایی نمی تواند هیچ تضمینی بدهد.

غلبه بر همه این چالش‌ها دشوار خواهد بود. کارشناسان می گویند که ایالات متحده و شرکای اروپایی آن ممکن است مجبور شوند سریعاً از تحریم ها خلاص شوند، اما همچنین مکانیسمی بیابند تا به بقیه جهان و موسسات مالی اطمینان دهد که تجارت با ایران واقعاً بدون مشکل است.