پشت پرده یک اتحاد نامیمون برای غرب/ سودای پکن و مسکو؛ پوتین و شی چه در سر دارند؟
به گزارش اقتصادنیوز،چین و روسیه که قرن‌ها رقیب بودند، اکنون به شکلی دوفاکتو متحد هستند، حتی اگر نتوانند دوستی بدون محدودیتی را که پیش از حمله روسیه به اوکراین برآن تاکید داشتند را اجرایی کنند. روابط نظامی و سیاسی ایجاد شده میان دو کشور در دهه گذشته- که هدفش برهم زدن حداقل بخش‌هایی از نظم پس از جنگ سرد تحت سلطه ایالات متحده است امروز بیش از گذشته تقویت شده است. این گزاره نگرانی بسیاری از بازیگران از آمریکا تا ژاپن را به دنبال داشته است.در این میان سوال این است، چه مولفه ای چین و روسیه را به هم نزدیک کرد؟
ریشه های یک اتحاد!
نشریه بلومبرگ با انتشار یادداشتی در این باره تاکید داشت که، نزدیکی میان مسکو و پکن ماحصل دوری دو کشور از واشنگتن است، گزاره ای که پس از تهاجم آمریکا به عراق در سال 2003 عمیق تر شد و پس از بحران مالی 2008 که منشأ آن در ایالات متحده بود، به طور فزاینده ای عریان. هر دو بازیگر به این نتیجه رسیدند که برهم زدن نظم حاکم، ایمان جهانی به مدل اقتصادی و سیاسی ایالات متحده را تضعیف خواهد کرد. آنها تا سال 2014 روابط خود را به شکلی محتاطانه افزایش دادند، زمانی که الحاق شبه جزیره کریمه به روسیه زمینه ساز اعمال تحریم ها و گسست قطعی روابط بین روسیه و غرب شد. این گزاره مسکو را ناچار کرد تا به دنبال شرکای جدید، به ویژه بازارهای جدید برای صادرات انرژی خود باشد. چین به واسطه رشد سریع برای خرید انبوه کالاها و تسلیحات روسیه گزینه ای مناسب بود.این دو کشور همزمان با اتحادهای تحت رهبری ایالات متحده بالاخص در حوزه های نفوذ خود، خصومتی جدی دارند. از منظر روسیه، سازمان پیمان آتلانتیک شمالی در اروپا و از نگاه چین، شبکه معاهدات دفاعی دوجانبه واشنگتن در منطقه هند و اقیانوس آرام ، تهدیدهایی بالقوه هستند.
پشت پرده هم صدایی دو رهبر!
کودکی سخت، عزم رهبران چین و روسیه را برای سرکوب مخالفان در خانه و بازگرداندن عظمت از دست رفته و انتقام تحقیر تصور شده توسط ایالات متحده و اروپا جزم کرده است. «شی» و «پوتین» حداقل 40 بار ملاقات کرده اند.در سال 2019، شی پوتین را "بهترین دوست" خود خواند. پوتین چند روز پس از آغاز پنجمین دوره ریاست جمهوری خود در ماه می 2024، چین را به عنوان اولین مقصد سفرهای خارجی اش برگزید. در بیانیه مشترک دو رهبر در پکن، روابط روسیه و چین "در حال تجربه بهترین دوره در تاریخ خود" است.این دو در بیانیه مشترک خود در سال 2023، هم صدا ایده های غربی درباره دموکراسی، بدون اشاره به انتخابات، دادگاه های مستقل یا رسانه های آزاد تحقیر کرده و به چالش کشیدند و تاکید داشتند که هر کشوری خود میزان دموکرات بودنش را تعیین خواهد کرد لاغیر.این دو مرد ماه اکتبر و در نشست دیگری در چین روابط خود را تقویت کردند.
در اواسط دهه 1800، روسیه از جمله قدرت‌های اروپایی بود که معاهدات نابرابر را بر سلسله چینگ چین تحمیل کرد ،معاهده ای که به واسطه اش چین مجبور بود 1 میلیون کیلومتر مربع (386100 مایل مربع) از خاک خود را واگذار کند - منطقه ای تقریباً به اندازه فرانسه، آلمان و ... انگلستان. پس از اینکه مائوتسه تونگ در سال 1949 حزب کمونیست چین را به قدرت رساند و متحدی طبیعی چون جوزف استالین یافت، روابط دو کشور برای مدت کوتاهی بهبود یافت. اما مائو با تغییرات سیاسی در اتحاد جماهیر شوروی موسوم به استالین زدایی که پس از مرگ رهبر شوروی در سال 1953 اتفاق افتاد، مخالفت کرد. در سال 1969، دو کشور در یک جنگ مرزی کوتاه بر سر سرزمین مورد مناقشه رویاروی هم قرار گرفتند و در سال 1972، چین با چرخش به سمت ایالات متحده کاری دست به اقدامی غیرمنتظره زد. تا اواسط دهه 1980، زمانی که میخائیل گورباچف مسئولیت کرملین را بر عهده داشت، روابط دو بازیگر گرم تر شد.
بهانه ای برای همگرایی
حال سوال این است، روسیه و چین چه چیزی می توانند در اختیار هم بگذارند؟از سال 2014، روسیه برخی از پیشرفته ترین سیستم های تسلیحاتی خود از جمله سامانه های موشکی ضد هوایی اس-400 و جت های تهاجمی SU-35 به ارزش 5 میلیارد دلار را به چین فروخته است. همزمان چین به یکی از خریداران اصلی نفت، گاز و زغال سنگ روسیه تبدیل شده و با کاهش واردات اروپا روی قیمت‌های مطلوب مذاکره کرده است. ظرف دو ماه پس از الحاق کریمه، شرکت گازپروم روسیه قراردادی به ارزش حدود 400 میلیارد دلار برای تامین گاز طبیعی چین-با قیمتی کمتر از مشتریان اروپایی - امضا کرد و حالا برای توافقی تازه در این باره در تلاش است.به دنبال تحریم‌های غرب که از زمان حمله پوتین به اوکراین اعمال شد، پکن به راه نجات برای تحقق نیازهای وارداتی روسیه تبدیل شده و در ازای آن، منابع انرژی را با تخفیف دریافت می‌کند. پوتین در بحبوحه فشار فزاینده ایالات متحده بر چین برای کاهش حمایتش از مسکو، در دیدار ماه مه 2024 خود، بر تجارت و سرمایه گذاری به عنوان موضوعات کلیدی گفتگو با شی تاکید کرد. همزمان روسیه و چین مواضع خود را در شورای امنیت سازمان ملل متحد هماهنگ کرده اند، جایی که هر دو از حق وتو برخوردارند و دشمنی مشترک به نام آمریکا دارند.
چرایی هراس غرب؟
همکاری نزدیک بین چین و روسیه موجب شده تا برخی از سیاستگذاران در ایالات متحده در باب جنگ این بازیگر در دو جبهه به هراس بیفتند. یکی از دغدغه ها این است که چین با سوء استفاده از تمرکز ایالات متحده بر تسلیح اوکراین جهت دفاع از خود در برابر حمله روسیه، به تایوان حمله کند. این نگرانی بالاخص در شرایط کنونی که خاورمیانه به سان انبار باروت شده، جدی تر هم گشته است. جیم اینهوف، سناتور سابق ایالات متحده، استدلال است که با توجه به برابری قدرت خرید، چین و روسیه در مجموع بیشتر از ایالات متحده برای دفاع هزینه می کنند. ژاپن در گزارش سالانه دفاعی خود در سال 2023 نسبت به افزایش تعداد رزمایش های نظامی مشترک بین چین و روسیه ابراز نگرانی جدی کرد و این رزمایش ها را تحریک آمیز آشکار و عمدی خواند. پوتین و شی در نشست سال 2024 خود اعلام کردند که ارتش دو کشور "اعتماد و همکاری را عمیق تر خواهند کرد".این نگرانی گسترده‌تر وجود دارد که ترکیبی از نیروهای اقتصادی، نظامی و سیاسی دو کشور، زمینه ساز جسارت سایر رهبران جهان با تمایلات استبدادی، تضعیف اعتماد به دموکراسی به عنوان یک نظام سیاسی و تهدید نظم بین‌المللی مبتنی بر قوانین شود. شی و پوتین استدلال می کنند که قوانین جهانی تنها به نفع ایالات متحده و متحدانش است که به میل خود آنها را می شکنند، دیدگاهی که در به اصطلاح جنوب جهانی مورد استقبال قرار گرفته است. رهبران پوپولیست در خود غرب، از جمله دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق ایالات متحده، نیز ایمان به نهادهای دموکراتیک را تضعیف کرده اند.
چین حمله روسیه به اوکراین را به چالش نکشید، ایالات متحده و ناتو را مقصر درگیری دانست و نفت روسیه را خریداری و اینگونه به طور غیرمستقیم به ماشین جنگی مسکو کمک مالی می کرد. اما شی نشان داد که تمایلی به حمایت عریان از جنگ یا کمک به روسیه برای کاهش اثرات مالی تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا ندارد. ترکیب تحریم‌ها و خسارات نظامی روسیه به اوکراین، روابط نامتعادل را حتی بیشتر به نفع چین تغییر داده است. چین با تولید ناخالص داخلی هشت برابر روسیه، در اقتصاد جهانی که هنوز تحت سلطه ایالات متحده و سایر دموکراسی های توسعه یافته قرار دارد، به طور قابل توجهی بیشتر در خطر است.
