بازنده بازی قفقاز/ باج محرمانه علی‌اف به پوتین

به گزارش اقتصادنیوز، ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی مثل همیشه غیرقابل پیش بینی است. حتی تا اوایل ماه آوریل، کمتر کسی تصور می کرد که روسیه به زودی نیروهای حافظ صلح خود را از منطقه قره باغ آذربایجان خارج کند. بسیاری از ناظران تا نوامبر 2025 در مورد احتمال عقب‌نشینی نیروهای روس تردید داشتند – بازه زمانی که در بیانیه سه جانبه  به عنوان تاریخ بالقوه اما مشخص نشده برای پایان ماموریت نیروهای حافظ صلح روسیه تصریح شده بود. از آنجایی که قره باغ در زمینه وسیع‌تر قفقاز جنوبی برای روسیه از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، طبیعتا درک عقب نشینی روس ها از این جغرافیا تردیدهایی را به دنبال داشت.

دست بالای علی اف!

براساس یادداشتی که در سایت  commonspace منتشر شد، بافت تاریخی، از جمله انتقال ارامنه به منطقه قره باغ در قرن 19 توسط روسیه تزاری و متعاقب آن حمله به منطقه خودمختار قره باغ کوهستانی تحت رهبری اتحاد جماهیر شوروی، بر اهمیت قره باغ به عنوان دژ روسیه تأکید می کند. با توجه به اهداف مستمر ژئوپلیتیک روسیه، ناظران انتظار داشتند که مسکو بر حفظ حضور نظامی خود در قره باغ پافشاری کند، گزاره ای که احتمالاً به بهای تنش ها و رویارویی با باکو تمام می شد. اما در کمال تعجب برعکس این اتفاق افتاد. باکو موفق شد خروج نیروهای حافظ صلح را بدون درگیری یا بن بست نظامی با مسکو تضمین کند. این گزاره تاریخی به دلایل مختلف پیامدهای مهمی را به همراه دارد.به ادعای ناظران، برای اولین بار از اوایل قرن نوزدهم، باکو از حاکمیت کامل بر تمام سرزمین های خود بدون حضور هیچ نیروی خارجی برخوردار است. چنین مولفه ای، دستاوردی برای دولت آذربایجان است و در همین راستا الهام علی اف به عنوان معمار این دستاورد شناخته می شود. او توانست تمامیت ارضی آذربایجان را در میان رویارویی‌های شدید ژئوپلیتیکی و بلاتکلیفی در منطقه احیا کند. حذف نیروهای خارجی از خاک آذربایجان به طور قابل توجهی جایگاه ژئوپلیتیک آذربایجان را تقویت کرده و به باکو اجازه می دهد تا اهداف سیاست خارجی خود را با اطمینان و قاطعیت بیشتر پیش ببرد.

چرایی سکوت کرملین

خروج نیروهای حافظ صلح نیز بر حل مناقشه قره باغ تاکید کرد. 23 آوریل، علی اف اعلام کرد که پیش نویس پیمان صلح با ارمنستان که رایزنی در باب آن ادامه دارد، شامل هیچ ماده ای در مورد قره باغ نیست. او افزود: ارمنستان از ادعای ارضی علیه آذربایجان صرف نظر کرده و به همین دلیل باکو نیز چنین ادعایی علیه ارمنستان ندارد. پیامد قابل توجه دیگر خروج نیروهای حافظ صلح روسیه از قره باغ به روابط آذربایجان و روسیه مرتبط است. این تحول در واقع غیرمنتظره و بی سابقه است، زیرا اولین بار بود که واحدهای مسلح روسیه به طور داوطلبانه و پیش از موعد قلمرو یکی از اقمار شوروی از هم فروپاشیده را ترک کردند. بسیاری از تحلیلگران حالا با این سوال روبرو هستند، چگونه دو کشور (روسیه و آذربایجان) در این مورد توافق کردند. برای برخی از ناظران، اگر توافقی برد-برد برای کرملین وجود نداشت، مسکو به این شیوه مسالمت آمیز از منطقه خارج نمی شد. بنابراین، بسیاری از ناظران در باب احتمال عضویت آذربایجان در اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) می گویند؛ گزاره ای که برای جاه طلبی های ژئوپلیتیکی مسکو بسیار مهم است. با این حال، علی اف، در 23 آوریل، به صراحت اعلام کرد که باکو در حال حاضر چنین برنامه ای ندارد، هر چند این احتمال را در آینده رد نکرد.

عصر تازه قفقاز

به باور ناظران، آنچه که روشن است، این است که آذربایجان قصد ندارد در ازای خروج نیروهای حافظ صلح از منطقه قره باغ، تغییر ژئواستراتژیک رادیکال در سیاست خارجی ایجاد کند. اولویت حفظ وضعیت غیرمتعهد و توسعه روابط با سایر سازمان های منطقه ای خواهد بود. در این میان باید گفت که در پی خروج غیرمنتظره نیروهای حافظ صلح روس از منطقه قره باغ، قفقاز جنوبی وارد یک پویایی ژئوپلیتیکی جدید می شود. این تحول تاریخی نه تنها حاکی از دستیابی آذربایجان به حاکمیت کامل بر سرزمین های خود است، بلکه منادی پایان قطعی مناقشه قره باغ است. به ادعای ناظران، مانورهای دیپلماتیک ماهرانه الهام علی اف، تمامیت ارضی آذربایجان را تضمین کرده و باکو را به عنوان بازیگری مطمئن در صحنه منطقه ای قرار داده است. خروج نیروهای حافظ صلح روسیه یک لحظه مهم را رقم زد؛ لحظه ای که چشم انداز آینده روابط آذربایجان و روسیه و ژئوپلیتیک منطقه را شکل می دهد. در حالی که آذربایجان مسیر خود را به جلو ترسیم می کند، تعهد این کشور به یکپارچگی منطقه ای، با تمرکز بر تقویت روابط در داخل جهان ترک، ثابت مانده است.