پس لرزه‌های خیز پزشکیان برای تنش زدایی با غرب/ کرملین به هراس افتاده است؟

به گزارش اقتصادنیوز، روابط اقتصادی رو به رشد روسیه و ایران که ناشی از منافع متقابل در بخش‌های مختلف، به‌ویژه انرژی است، برجسته شده است. هر دو کشور می خواهند روابط اقتصادی خود را با تکیه بر برنامه هایی جهت افزایش تجارت، سرمایه گذاری های مستقیم و موافقت نامه های مالی تقویت کنند. پیش بینی می شود به زودی یک توافقنامه راهبردی جامع امضا شود که مرحله جدیدی را در همکاری دو بازیگر به ویژه در امور اقتصادی رقم بزند. با این حال، در رابطه با وضعیت کنونی روابط اقتصادی بین دو کشور، پیشینه تاریخی آنها و چگونگی تحول این روابط، سؤالات مهمی وجود دارد.

چرا همکاری اقتصادی ایران و روسیه کم جان است؟

عرب نیوز در باب همکاری ایران و روسیه نوشته، با نگاهی به دوران قبل از انقلاب اسلامی، تجارت بین ایران و اتحاد جماهیر شوروی به ویژه در مقایسه با تجارت ایران با کشورهای غربی مانند آمریکا، اروپا و ژاپن نسبتاً محدود بود. اتحاد جماهیر شوروی به ایران پیشنهادهایی چون کمک به تاسیس شرکت ذوب آهن اصفهان در ازای گاز ایران را ارائه داد. اما روابط اقتصادی شان محدود ماند.پس از انقلاب 1979 ایران، روابط اقتصادی روسیه و ایران رشد چشمگیری نداشت. طی چهار دهه گذشته، علیرغم افزایش جزئی، حجم تجارت بین دو کشور در حد متوسط باقی مانده است. میزان رشدی که در مقایسه با شرکای تجاری اصلی هر دو کشور ناچیز است. در سال 2022، حجم تجارت جهانی روسیه به 800 میلیارد دلار رسید، در حالی که تجارت این کشور با ایران کمتر از 3 میلیارد دلار بود. این نشان دهنده نقش نسبتا ناچیز ایران در روابط تجاری کلی روسیه است.

از سال 1992 تا 2018، صادرات ایران به روسیه هرگز از 500 میلیون دلار در سال فراتر نرفت. اوج صادرات ایران به روسیه در سال 2021 حدود 920 میلیون دلار بوده است. در سال 1993، ارزش آنها کمتر از 190 میلیون دلار بود که به 730 میلیون دلار در سال 2006 و کمی بیش از یک میلیارد دلار در سال 2010 افزایش یافت، البته پیش از آن که این نرخ در سال 2013 به حدود 750 میلیون دلار کاهش یابد. بالاترین میزان نرخ رشد در سال 2021 به 1.7 میلیارد دلار رسید. در سال 2022، صادرات روسیه به ایران به تنها 1.15 میلیارد دلار کاهش یافت. این ارقام نشان می دهد که حتی زمانی که تجارت دوجانبه بین دو کشور رشد داشته ، تنها بخش کوچکی از حجم تجارت جهانی مربوطه را از آن خود کرده اند.

چرایی جذابیت ایران برای کرملین

عرب نیوز در ادامه یادداشت ادعایی اش آورده، همکاری سیاسی روسیه و ایران به دستاوردهای اقتصادی قابل توجهی تبدیل نشده است. حتی براساس داده های صندوق بین المللی پول، اوج تجارت در سال 2021، از 3 میلیارد دلار فراتر نرفت. تا سال 2023، حجم تجارت به کمتر از 2 میلیارد دلار کاهش یافت و ایران را در جایگاه 41 در میان شرکای تجاری روسیه قرار داد. از منظر چشم انداز، تجارت ایران با هند به تنهایی در سال 2018 به نزدیک به 17 میلیارد دلار رسید، اگرچه هند حتی در میان سه شریک تجاری برتر ایران نیست. حجم تجارت جهانی ایران در سال 2022 حدود 80 میلیارد دلار بود در حالی که تجارت روسیه با جهان 10 برابر این رقم است.انرژی، به ویژه گاز، همچنان بخش مهمی از جذابیت ایران برای روس ها است. ایران برای توسعه صنایع نفت و گاز خود به مبلغ هنگفتی یعنی حداقل 200 میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز دارد. با این حال، با وجود نیاز ایران به سرمایه‌گذاری خارجی در بخش‌های مختلف از جمله کشاورزی، زیرساخت‌ها، هوانوردی، خودرو و پتروشیمی، روسیه در مقایسه با کشورهایی مانند چین، ترکیه، افغانستان، هند و امارات، سرمایه‌گذار قابل توجهی در این کشور انجام نشده است. 

این کشورها پنج سرمایه‌گذار برتر در ایران هستند، اگرچه سرمایه‌گذاری‌های آنها نسبتاً کم بوده و مجموعاً در طول سال مالی 2023-2023 تنها 4 میلیارد دلار در ایران سرمایه گذاری کرده اند. روسیه جز یک بار در سال های 2022-2023 که حدود 2.8 میلیارد دلار سرمایه گذاری کرد، جزو پنج سرمایه گذار برتر نبود. با این حال، حتی این سرمایه‌گذاری استثنایی، عمدتاً در بخش‌های انرژی و معدن، برای رفع نیازهای اقتصادی گسترده‌تر ایران کافی نیست.اعلام توافق راهبردی جدید بین روسیه و ایران ممکن است تغییر قابل توجهی در روابط اقتصادی آنها ایجاد نکند. دو کشور در سال 2001 یک توافقنامه استراتژیک 20 ساله امضا کردند که بر پروژه های امنیتی و انرژی متمرکز بود. این قرارداد به طور خودکار در سال 2020 برای پنج سال دیگر تمدید شد. در سال 2020، هر دو کشور کار بر روی توافقنامه جدیدی را برای جایگزینی قرارداد قبلی آغاز کردند. با این حال، توافق موجود نتوانست به طور قابل توجهی روابط اقتصادی آنها را بر خلاف روابط نظامی شان تعمیق بخشد. حتی یادداشت تفاهم 2022 که گازپروم روسیه به واسطه اش توافقی را با شرکت ملی گاز ایران به ارزش 40 میلیارد دلار امضا کرده، هنوز هیچ نتیجه مشخصی نداشته است.

به ادعای ناظران، امضای توافقنامه جامع راهبردی جدید ممکن است چشم انداز اقتصادی بین روسیه و ایران را تغییر ندهد، به ویژه از آنجایی که هر دو کشور همچنان با تحریم های آمریکا و بین المللی مواجه هستند، تحریم هایی که به شدت توانایی آنها برای گسترش تجارت یا انتقال فناوری در سال های اخیر را مختل کرده است. علیرغم تلاش‌ها برای ایجاد سیستم‌های پرداخت مالی مشترک، این تحریم‌ها همچنان مانع مهمی برای تعمیق همکاری‌های اقتصادی هستند.از سوی دیگر، هم روسیه و هم ایران با پیوستن به سازمان‌ها و اتحادهایی با اهداف امنیتی، سیاسی و تا حدی اقتصادی، مانند سازمان همکاری شانگهای، اتحادیه اقتصادی اوراسیا به دنبال خروج از انزوای بین‌المللی خود بوده‌اند. از طریق این اتحادها، دو کشور امیدوارند ائتلاف‌های اقتصادی ایجاد کنند تا بتواند به کاهش تأثیر تحریم‌های غرب در آینده کمک کند.

عرب نیوز در بخش دیگری از تحلیل خود مدعی شده، با هر از چند گاهی اختلافات سیاسی بین روسیه و ایران به ویژه در حوزه مسائل ژئوپلیتیکی ظاهر می شود. اعتماد بین دو کشور ممکن است آنقدر قوی نباشد که به نظر می رسد، زیرا روابط آنها بیشتر یک مشارکت تجاری است. به عنوان مثال، ایران بسته به عوامل مختلف ممکن است به دنبال بهبود روابط با غرب باشد. این نشریه در پایان نوشته، علیرغم همسویی سیاسی بین روسیه و ایران، موجب شده تا روابط اقتصادی دو کشور توسعه نیافته باقی مانده و چشم انداز رشد قابل توجه به دلیل چالش های داخلی و فشارهای خارجی محدود باشد. در حالی که انرژی، به ویژه گاز، یک حوزه کلیدی همکاری باقی مانده است، از همین رو بعید است روابط اقتصادی گسترده‌تر بین دو کشور در آینده نزدیک شاهد پیشرفت اساسی باشد، مگر اینکه تهران و کرملین بتوانند راه‌هایی برای دور زدن تحریم‌ها و تقویت اعتماد بیشتر در مشارکت اقتصادی خود بیابند.